ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Ο μαθητής της Α' Λυκείου Ηλίας Δήμα, έψαξε και βρήκε την αλβανική εκδοχή της παραλογής και την μετέφρασε ο ίδιος. Το αποτέλεσμα με εξέπληξε, αφενός λόγω της μεταφραστικής ικανότητας του μαθητή και αφετέρου για το πόσο ενδιαφέρουσα είναι αυτή η παραλλαγή. Συζητήσαμε στην τάξη με πολύ ενδιαφέρον τις ομοιότητες και τις διαφορές των δύο παραλλαγών και τα παιδιά πιστεύω το απόλαυσαν οσο κι εγώ.


 Πρωτότυπο κείμενο: Besa e Kostandinit

Gjashtë e gjashtë dymbëdhjetë, Doruntina trembëdhjetë !... Ish njëherë e një mot një nënë shumë e mirë i kish dymbëdhjetë bij të hijshëm. Të trembëdhjetën kishte një bijë të bukur mbi shoqet të gjitha, që ia thoshin Doruntinë . Vasha u rrit e u bë për tu martuar. Mirëpo nga bujarët e atij vendi askush nuk e gëzoi. Të gjithë e dëshironin askush s'guxonte ta zërë nuse, sepse nuk e ndjente veten të zotin për ta marrë për shoqe. Atëherë na vjen një trim i largët; i mirë, i hijshëm, i fisëm dhe nis dërgon shkesë dallëndyshen që t'a kërkojë Doruntinën nuse. E ëma dhe të njëmbëdhjetë vëllezërit e mëdhenj nuk donin t'ia jepnin, sepse trimi ndonëse i mirë e i fisëm, ishte nga një vend shumë i largët. Vetëm i vogli, Kostandini donte. - T'ia japim zonja mëmë - thosh ai - se trimi është i mirë. Më ka hyrë në zemër. - Kostandin biri im, cfarë po thua ti kështu? - ia kthente e ëma. Aq larg do ma shpiesh Doruntinën time? Se në e daça për gëzim, për gëzim nuk do t'a kem; se në e daça për helm, për helm nuk do t'a kem. - Të jap besën zonja mëmë, se kur t'a duash ti Doruntinën, qoftë për gaz qoftë për helm, vete unë e t'a sjell!. Mëma dhe të njëmbëdhjetë vëllezërit u bindën: e vluan dhe e martuan Doruntinën me trimin e largët. Bënë dasmë nëntë ditë. Të dhjetën trimi mori nusen e shkoi tek dheu i tij i largët. Mëma e vasha qanë me lot kur u ndanë ... ... Shumë luftra u luftuan atë mot te dheu ynë, se kish ardhur i huaji t'a shkelte e t'a pushtonte. Të dymbëdhjetë vëllezërit dolën të luftojnë për vendin e tyre dhe u vranë një pas një të gjithë. Kur iu vra djali i parë, mëma psherëtiu e tha: - Biri im unë nuk kam helm e nuk do të të qaj, sepse ti re për dheun tënd e më mbeten dhe njëmbëdhjetë bij të tjerë për luftë. Kur iu vranë gjashtë, që të gjashtë trima e të dashur, ajo derdhi vetëm nga një lot për secilin e bëri vetëm nga një vajtim. Po kur nisën t'i vriten dhe të tjerët, mëmës iu këput zemra dhe lëshoi një psherëtimë të madhe sa uturoi tërë vendi: - Mjerë unë, ç'helm i madh të mos kem Doruntinën pranë në këtë zi që më mbuloi shtëpinë!. Kur u vra djali i fundit, Kostandini, mëma shkuli leshrat e bardha e thirri: - Bobo, ç'vdekje, e nëmosura vdekje! Ti më more dymbëdhjetë bij e tani kush mund ta dijë a s'ma ke marrë edhe bijën time të vetme, bijën time të dëshiruarën! Kur u gdhi e shtuna e të vdekurve, mëma vajti te varret e të bijve. Dymbëdhjetë djem kish pasur, dymbëdhjetë varre kish tani... Mbi çdo varr ndezi nga një qiri e bëri një vajtim, po mbi varr të Kostandinit ndezi dy qirinj dhe bëri dy vajtime, qau me ngashërime dhe thirri tre herë: - O biri im! O biri im! O biri im!... Edhe tri herë të tjera: - O Kostandin! O Kostandin! O Konstandin! Pastaj u shemb përdhe, pushtoi gurin e varrit e u trua: - Kostandin, o biri im, ku është besa që më dhe, se do ma sillje Doruntinën, tët motër? Besa jote vdiq bashkë me ty e kalbet në varr të zi! Kështu tha dhe e lau gurin me lotët e syve. Në mesnatë Kostandini u ngrit nga varri. Guri i varrit u bë kalë i zi si nata. Edhe dheu i zi u bë shalë e zezë si nata. Rrotulla që mbante gurin u bë fre i argjendtë. Trimi i hipi kalit, u përkul përpara, uli kryet dhe i ra me shporet. Kaptoi si frymë male e fusha, hodhi lumenj e përrenj, la prapa katunde, kodra , pyje... Kostandini arriti te shtëpia e motrës kur kish dalë dielli. Ajo ndodhi ditë e kremte. Në shesh, përpara shtëpisë, gjeti të bijtë e të motrës, nipërit e tij, që loznin e vraponin pas dallëndysheve, I pyeti: - Bij të zemrës, ku është zonja, mëma juaj? - Kostandin, o zoti lalë, - i thanë ata - mëma jonë po hedh valle në fshat, atje tek bëhet dasmë. Kostandini shkoi shpejt tek vallja e parë, pa një luzmë vashash të bukura tek këndonin e vallonin dhe tha me vete : "Të bukura jeni, moj vasha, por për mua nuk jeni, sepse unë s'jam nga kjo botë...". Dhe u afrua të pyesë: - Gëzuash, o vasha të bardha! A është me ju Doruntina, motra ime? - Shko përpara trim, se do ta gjesh tek kërcen hareshëm veshur me petk të ndritshm kadifeje. Kostandini vajti tek vallja e dytë dhe u mat të pyesë përsëri, po Doruntina e pa vetë dhe i thirri: - Kostandin, o im vëlla! Dhe iu afrua e përqafoi. Kostandini i tha: - Doruntinë, motra ime! Eja të shkojmë. Të do zonja mëmë në shtëpi!. Më thuaj vëlla, si të vij unë atje? Po të më dojë për gaz , do të vete të marr stolitë më të mira, por po të më dojë (mos qoftë e thënë) për helm, do vete të vishem me të zeza. - Eja motër, ashtu si je!. E mori në vithe të kalit. Kali ikën si shakullimë. Ata kapërcejnë si në ëndërr male e fusha, pyeje e kodra, lumenj e përenj. Hëna e yjet kanë shtangur lart e shikojnë me të drojtur. Gjatë udhës, motra e pyet vëllanë: - Kostandin, vëllai im, përse shpatullat e gjëra të janë mbushur me myk? - Doruntinë, motra im , shpatullat mi ka mbuluar tymi i shkluhave në luftë. Se në vendin tonë u bënë luftra të mëdha, erdhën armiq të na shkelin dhe ne të gjithë dolëm të luftojmë. - Kostandin, vëllathi im, përse flokët e derdhura i ke gjithë pluhur? - Doruntinë motra ime, gjatë udhës kishte shumë pluhur dhe mi pluhrosi flokët. -Kostandin vëllathi im, përse vëllezërit e mi të bukur si drita, s'kanë dalë përpara të na presin? - Doruntinë, motra ime, ndoshta janë në lodër e s'presin të vemi sonte. - Kostandin vëllathi im, përse dritaret e shtëpisë janë mbyllur sot krejt? - Doruntinë motra ime, i kemi mbyllur se fryn erë e fortë e dimrit nga deti. Kur arrinë pranë kishës, Kostandini i tha motrës: - Ti shko përpara se unë dua të hyj të përgjunjem! Kostandini shkoi e hyri prapë në varr të zi. Kali u bë prapë gur, shala u bë dhè dhe freri i argjendtë u bë rrotullë. Dhe përsëri reth e qark zotëroi heshtja e vdekjes. Ndërkaq Doruntina ngjiti shkallët dhe trokiti gazmend në derë. - Mëmë hapma derën! - Kush je ti që trokëllin aty tek dera? - Hapma zonja mëmë - Jam jot bijë Doruntina. - Ikë tutje nga ke ardhur o vdekje e shkretë. Ti mi more të dymbëdhjetë bijtë e tani ke ardhur të më marrësh dhe mua që të mos e shoh më Doruntinën time! - C'po thua ashtu zonja mëmë? Nuk ma njeh zërin? Besa zonja mëmë, jam unë vetë, Doruntina jote. - Ngul gishtin tek vrima e kycit që të ta shoh e të t'a njoh. Doruntina nguli gishtin e vogël tek vrima e kycit - atë gisht të hollë e të bardhë. Mëma ia njohu sakaq e i hapi derën. - Kush të solli këtu, o zemra ime? - Më solli Kostandini, im vëlla. - Cili Kostandin, moj bijë? Kostandini im ka vdekur bashkë me të njëmbëdhjetë vëllezërit e tjerë. U vranë në luftë... Dhe si rinin të dyja, njëra tek praku e tjetra në derë, plasën si qelqi me verë... Ελληνική Μετάφραση

Η πίστη (μπέσα) του Κωνσταντή:

 Έξι και έξι δώδεκα,η Αρετή(Doruntina) δεκατρία! Μία φορά και έναν καιρό ήταν μία καλή μητέρα η οποία είχε δώδεκα ευπρεπείς γιούς. Το δεκατοτρίτο παιδί ήταν μία όμορφη κόρη η οποία ήταν η καλύτερη και ονομάζονταν Αρετή (Doruntina). Έπειτα η κόρη μεγάλωσε και ήταν έτοιμη πια για γάμο. Όμως από τους ευγενείς της χώρας κανένας δεν την χάρηκε. Όλοι την εθέλανε αλλά κανένας δεν τολμούσε να την παντρευτεί γιατί δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους ικανούς για να την έχουν σύζυγο. Τότε έρχεται από μακριά ένας θαραλέος, καλός και ευπρεπής ευγενής και έστειλε προξενητές για να ζητήσουν την Αρετή για νύφη. Η μητέρα της και τα έντεκα αδέλφια της δεν θέλανε να την δώσουνε, γιατί αν και ο θαραλέος αυτός άντρας ήταν ευγενής προέρχονταν από ένα μακρινό μέρος. Μόνον ο μικρότερος από τους γιούς ήθελε να την δώσει ως νύφη.
-Ας την δώσουμε μητέρα, έλεγε αυτός, γιατί ο θαραλέος είναι καλός. Τον έχω συμπαθήσει. -Κωνσταντή, γιέ μου τι λες τώρα; ,του αποκρίθηκε η μητέρα. Τόσο μακριά θα μου στείλεις την Αρετή μου;Και αν τύχει χαρά δεν θα την έχω εδώ,αν τύχει πίκρα παλι δεν θα την έχω.
- Σου δίνω την μπέσα μου μητέρα, γιατί όποτε την θελήσεις την Αρετή είτε για χαρά είτε για πίκρα εγώ θα σου την φέρω.
Η μητέρα και οι έντεκα αδελφοί πείστηκαν, μαζί και Αρετή. Έτσι την παντρέψανε με τον μακρινό θαραλέο. Έκαναν γαμό εννιά ημερών. Την δέκατη (ημέρα) ο θαραλέος πήρε την νύφη και την πήγε στην πατρίδα του. Η μητέρα και η κόρη της κλέγανε όταν αποχωρίστηκαν……. ……Πολλοί πόλεμοι διηξήχθηκαν στην πατρίδα μας εκείνη την εποχή, γιατί είχε επιβληθεί μία ξένη κυριαρχία. Και οι δώδεκα αδελφοί πόλεμησαν για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους αλλά σκωτώθηκαν ο ένας μετά τον άλλον όλοι τους. Όταν σκοτώθηκε ο πρώτος της γιος η μητέρα αναστέναξε και είπε: Γιε μου εγώ δεν θα κλάψω γιατί εσύ έπεσες για την πατρίδα σου και μου απομένουν άλλοι έντεκα γιοί για να πολεμήσουν. Όταν τής σκοτώθηκαν άλλοι έξι γιοί όλοι τους λεβέντες και αγαπητοί, αυτή έχυσε από ένα δάκρυ για τον καθένα και είπε έναν θρήνο για τον καθένα. Άλλα όταν άρχιζαν να σκοτώνονται και οι υπόλοιποι, η καρδιά της μητέρας ράγισε και απελευθέρωσε έναν μέγαλο αναστεναγμό που έτριξε ο τόπος:
- Κακομοίρα εγώ, κακό που με βρήκε να μην έχω την Αρετή κοντά μου στο πένθος αυτό που κάλυψε το σπίτι μου.
Όταν πέθανε και ο τελευταίος της ο γιός ο Κωνσταντής η μητέρα τράβηξε τα μαλλιά της και ούρλιαξε: Αμάν, τι θάνατος , καταραμένος θάνατος! Εσύ μου πήρες δώδεκα αγόρια και τώρα ποιος θα μου φέρει την πολυαγαπημένη μου!
Όταν ξημέρωσε το Σάββατο των νεκρών η μητέρα πήγε στα μνήματα των παιδιών της. Δωδεκα γιούς είχε παλιά, τώρα δώδεκα μνήματα είχε πια…Πάνω από κάθε μνήμα άναψε από ένα κερί και είπε από έναν θρήνο,όμως πάνω από το μνήμα του Κωνσταντή άναψε δύο και θρήνησε δύο φορές, έκλαψε με αναστεναγμούς και φώναξε τρεις φορές:Γιέ μου! Γιέ μου! Γιέ μου! Και άλλες τρεις φορές: Κωνσταντή! Κωνσταντή! Κωνσταντή! Έπειτα έπεσε στο χώμα και φίλησε την ταφόπλακα του γιού της και είπε,
-Κωνσταντή γιέ μου που είναι ο όρκος που μου έδωσες ότι θα φέρεις την Αρετή την αδερφή σου ; Η μπέσα σου πέθανε μαζί με εσένα και σαπίζει σε μαύρο τάφο!
Αφού τελείωσε τον θρήνο της έπλυνε με τα δάκρυά της την ταφόπλακα. Τα μεσάνυχτα ο Κωνσταντής σηκώθηκε από τον τάφο του.Η ταφόπλακα έγινε το άλογό του με χρώμα μαύρο σαν την νύχτα, ενώ το χώμα έγινε μαύρη σέλα σαν την νύχτα και και η βάση του τάφου έγινε ασημένιο χαλινάρι. Γεναίος καβάλησε το άλογο,έσκυψε μπροστά και χαμήλωσε το κεφάλι του και βάρεσε το άλογο. Κάλπασε σαν ανάσα τα όρη και τις πεδιάδες,πέρασε ποτάμια και ρυάκια αφήνωντας πίσω του χωριά, βουνά και δάση….
Ο Κωνσταντής έφτασε στο σπίτι της αδερφής του όταν είχε πια ξημερώσει. Αυτή χτενιζόταν. Στην αυλή του σπιτιού βρήκε τα παιδιά της αδερφής του, τα ανίψια του τα οποία έτρεχαν πίσω από τα χελιδόνια. Τα ρωτάει:
-Παιδιά μου πού βρίσκετια η μητέρα σας;
Εκείνα απαντάνε:
-Κύριε Κωνσταντή, η μητέρα μας χορεύει στο χωριό, εκεί γίνεται ένας γάμος.
Ο Κωνσταντής πήγε γρήγορα στο χορό και εκεί είδε ένα πλήθος με όμορφες κοπέλες που τραγουδούσαν και μονολόγησε
-Ωραίες είστε αλλά δεν κάνετε για εμένα γιατί δεν προέρχομαι από αυτόν τον κόσμο....,έπειτα τις ρώτησε:''Κυρίες είναι με εσάς η Αρετή η αδελφή μου;''
Ενώ αυτές του απάντησαν να πάει μπρόστα και θα την βρει εκεί να χορεύει. Ο Κωνσταντής προχώρησε και η αδελφή του τον είδε και του φώναξε:
-Κωνσταντή,αδελφέ μου! Έπειτα τον πλησίσε και τον αγκάλιασε. Αυτός όμως της απάντησε:
-Αρετή πάμε να φύγουμε γιατί σε αναζητά η μητέρα μας.
-Πες μου αδελφέ, πως να ντυθώ για να έρθω; Εάν είναι για χαρά τότε να στολιστώ,αλλά εάν είναι για πίκρα (χτύπα ξύλο) να ντυθώ με μαύρα
. -Έλα αδελφή όπως είσαι!. Μετά καβάλησαν μαζί το άλογο.Αυτοί περνούσαν από πάνω σαν όνειρο,βουνά,δάση λαγκάδια και ποτάμια. Το φεγγάρι με με τα άστρα έχουν εμφανιστεί πια. Κατά την διαδρομή η αδελφή ρωτά τον αδελφό της: -Κωνσταντή, γιατί οι φαρδιές πλάτες σου έιναι μουχλιασμένες;
-Αρετή, αδελφή μου, τις πλάτες μου τις έχει καλύψει η σκόνη των μαχών. Γιατί έγιναν πολλοί πόλεμοι στην πατρίδα μας, και ο εχρθρός ήθελε να μας καταπατήσει και εμείς υπερασπιστήκαμε τη χώρα μας.
-Κωνσταντή γιατί τα μαλλιά σου είναι γεμάτα σκόνη;
-Κατά την διαδρομή είχε πολλή σκόνη για αυτό και είναι έτσι τα μαλλιά μου. Γιατί τα υπόλοιπα όμορφα σαν το φως αδέρφια μου δεν έχουν βγει μπροστά να μας περιμένουν;
-Γιατί μάλλον δέν μας περιμένουν να φτάσουμε σήμερα.
-Κωνσταντή, γιατί τα παράθυρα του σπιτιού μας είναι μανταλωμένα;
-Αρετή αδελφούλα μου, τα κλείνουμε γιατί φυσά δυνατός χειμωνιάτικος αγέρας από από την θάλασσα. Όταν τελικά έφτασαν κοντά στην εκκλησία είπε στην Αρετή να προχωρήσει μπροστα γιατί αυτός ήθελε να μπει και να προσευχηθεί! Έτσι ο Κωνσταντής γύρισε πίσω στο μαύρο του τάφο. Το άλογο έγινε πέτρα, η σέλα χώμα και το χαλινάρι πέτρα. Και πάλι επικράτησε αυτή η βαριά ατμόσφαιρα του θανάτου. Παράλληλα η Αρετή ανέβηκε στα σκαλιά και χύπησε με χαρά την πόρτα. -Μητέρα άνοιξε την πόρτα!
-Ποιος είσαι εσύ που χτυπάς την πόρτα.
-Άνοιξέ μου την πόρτα αγαπημένη μου μητέρα, είμαι εγώ η κόρη σου η Αρετή!
-Γύρνα πίσω από εκεί που ήρθες καταραμένε θάνατε, μου τα πήρες όλα τα παιδιά, τώρα θέλεις να πάρεις και εμένα για να μην δω την πολυαγαπημένη μου Αρετή.
-Τί λες μητέρα; Δεν αναγνωρίζεις την φωνή μου; Είμαι εγώ μητέρα, η Αρετή σου.
-Βάλε το κλειδί στην κλειδαρότρυπα για να το δώ και να σε πιστέψω. Έτσι η Αρετή τοποθέτησε το δάχτυλο στην λειδαρότρυπα,ένα μικρο και λεπτό άσπρο δάχτυλο.
Η μητέρα της το αναγνώρισε και τής άνοιξε την πόρτα. -Ποιός σε έφερε εδώ καρδιά μου; -Με έφερε ο Κωνσταντής, ο αδερφός μου.
-Ποιός Κωνσταντής κόρη μου; Ο Κωνσταντής μου έχει πεθάνει μαζί με τους υπόλοιπους έντεκα αδελφούς.
Σκοτώθηκαν στο πόλεμο.... Καθώς καθόντουσαν και οι δύο η μία στην πόρτα και η άλλη στο κατώφλι έσπασαν σαν το γυαλί γεμάτο με κρασί....