ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

ΝΙΚΟΣ ΜΑΣΤΟΡΑΣ ΤΑ ΝΕΑ Τρίτη 26 Νοεμβρίου 2002
ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΣΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΒΟΗΘΑΕΙ - ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ - ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΙΣ ΛΑΤΙΝΟΓΕΝΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Τα Λατινικά μπορεί να είναι μια «νεκρή» γλώσσα, όμως εκτός τού ότι μαζί με τα Αρχαία Ελληνικά αποτελούν τις βάσεις του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, η δομή της γλώσσας και πάρα πολλές από τις λέξεις της βρίσκονται ακόμα σε χρήση σε πολλές σύγχρονες γλώσσες και στην ορολογία πλήθους επιστημών. Έτσι, μαθαίνοντας κανείς Λατινικά, εκτός τού ότι μπορεί να αποδώσει καλά στις εξετάσεις, αφού είναι το «κλασικό» μάθημα με τις μεγαλύτερες επιτυχίες, μπορεί να κατανοήσει καλύτερα και τις λατινογενείς σύγχρονες γλώσσες. Με τη βοήθεια φιλολόγων και μιας άριστης μαθήτριας, ας δούμε πώς μπορεί να οργανωθεί η μελέτη τους.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Διδάσκεται στα σχολεία επί 19 χρόνια

Ο φιλόλογος κ. Κώστας Ναστούλης, γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες του βιβλίου των Λατινικών, που είναι από τα παλαιότερα στο Λύκειο και έχει πλέον... ενηλικιωθεί, αφού έκλεισε 19 χρόνια συνεχούς διδασκαλίας!
«Η λατινική γλώσσα και λογοτεχνία, διαμορφωμένη σταδιακά κάτω από την επίδραση της γλώσσας και της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων, περιέχει τα σπέρματα του δυτικοευρωπαϊκού κοινωνικού, πολιτικού, φιλοσοφικού και λογοτεχνικού στοχασμού. Ο ρωμαϊκός πολιτισμός συνιστά μαζί με τον αρχαίο ελληνικό αδιάσπαστο σύνολο, τον κλασικό κόσμο, βασικό γνώρισμα του οποίου είναι ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας και βασική μορφή έκφρασης οι δύο κλασικές γλώσσες, η αρχαία ελληνική και η λατινική, οι οποίες επηρέασαν βαθύτατα τον δυτικό και τον παγκόσμιο πολιτισμό. Γνωρίζοντας ο μαθητής ότι η λατινική υπήρξε όργανο επικοινωνίας, για αιώνες, της διοικητικής, νομοθετικής, στρατιωτικής και πολιτικής εξουσίας, μέσα σ' έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, στον οποίο επιβλήθηκαν οι ρωμαϊκοί θεσμοί και αξίες, κατανοεί γιατί η λατινική, με την εκφραστική πυκνότητα, την αυστηρή πειθαρχία και ακρίβεια που διαθέτει, αποτέλεσε τη βάση για πολλές σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Με τη μελέτη εξάλλου των βασικών στοιχείων της, συνειδητοποιεί τη σχέση της λατινικής με την αρχαία ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορεί να διακρίνει τις αντιστοιχίες αλλά και τις διαφορές τους. Το βιβλίο «Λατινικά Λυκείου» των Μ. Πασχάλη και Γ. Σαββαντίδη, που διδάσκεται από το 1983-84 μέχρι σήμερα, έχει χωριστεί από το 1998-99 σε δύο τεύχη και διδάσκεται ως ενιαίο σύνολο στους μαθητές της Θεωρητικής Κατεύθυνσης στη Β' και στη Γ' τάξη. Το μάθημα δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες, παρ' όλο που ζητεί από τους μαθητές την ακριβή απόδοση στη νεοελληνική γλώσσα του λατινικού κειμένου και την άριστη γνώση ολόκληρης της ύλης της γραμματικής και του συντακτικού που περιλαμβάνεται στα βιβλία και των δύο τάξεων. Σημειωτέον ότι το μεγαλύτερο μέρος των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τα αντίστοιχα φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής. Επειδή τα προς μετάφραση εξεταζόμενα κείμενα είναι μόνον 23, για να επιτύχει ο μαθητής υψηλή βαθμολογική επίδοση, χρειάζεται να γνωρίσει λεπτομέρειες των φαινομένων της γραμματικής και του συντακτικού, στα οποία θα εξεταστεί».
Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
Η καλή γνώση του συντακτικού των Αρχαίων Ελληνικών βοηθά και για τα Λατινικά
Γεώργιος Μανουσόπουλος, ειδικός γραμματέας της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων
Ο κ. Γεώργιος Μανουσόπουλος, ειδικός γραμματέας της ΕΕΦ, δίνει την εκτίμησή του για τα Λατινικά στο Λύκειο:
«Σχετικά με τη διδασκαλία, είναι σκόπιμο να επισημάνουμε:
1. Είναι θετικό ότι αρχίζει η διδασκαλία τους από τη Β' Λυκείου.
2. Είναι αρνητικό ότι οι διατιθέμενες ώρες εβδομαδιαίως είναι ανεπαρκείς, όπως φαίνεται από τη χαμηλής στάθμης λατινομάθεια των αποφοίτων, οι οποίοι ως νέοι φοιτητές με δυσκολία παρακολουθούν τη διδασκαλία τους στο Πανεπιστήμιο.
3. Η βαθιά γνώση της Λατινικής έχει αναμφισβήτητη πολιτιστική και μορφωτική αξία. Τούτο πιστοποιούν η πληθώρα των επιστημονικών όρων στα Λατινικά, το γεγονός ότι μαζί με τα Αρχαία Ελληνικά είναι οι δύο γλώσσες των έργων του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, ο οποίος είναι η βάση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, αλλά και το πλήθος των σύγχρονων γλωσσών που προήλθαν από τη Λατινική, η γνώση της οποίας υποβοηθεί την εκμάθησή τους (Γαλλική, Ισπανική, Ιταλική κ.λπ.). Εν όψει των ανωτέρω επιβάλλεται η αύξηση των ωρών διδασκαλίας, επίμονο αίτημα της ΕΕΦ.
Για τους υποψήφιους της Θεωρητικής Κατεύθυνσης τα Λατινικά είναι το «κλασικό» μάθημα με τις μεγαλύτερες επιτυχίες
Οι μαθητές πρέπει να οργανώσουν ορθολογικά τον χρόνο μελέτης και να χρησιμοποιήσουν λυσιτελή μέθοδο προετοιμασίας. Ειδικότερα, απαιτείται:
1. Επαρκής γλωσσική-λεξιλογική κατάρτιση. Η δε γνώση της σημασίας των λέξεων να είναι ουσιαστική και όχι προϊόν απομνημόνευσης. Μεγάλη βοήθεια παρέχουν εδώ η γνώση νεολατινικών γλωσσών, τα "ετυμολογικά" σχόλια, οι κατάλληλες ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου και η Ελληνική (αρχαία-νέα), αφού είναι πολλά τα αμοιβαία γλωσσικά δάνεια.
2. Επαρκής γνώση γραμματικής και συντακτικού. Η καλή γνώση του συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής παρέχει πολύτιμη βοήθεια για την πληρέστερη εκμάθηση της λατινικής σύνταξης και γλώσσας. Η απλή και η επαυξημένη πρόταση, οι ονοματικοί προσδιορισμοί, οι δευτερεύουσες προτάσεις, η χρήση πλαγίων πτώσεων, το απαρέμφατο, η μετοχή, το γερουνδιακό, οι υποθετικοί λόγοι, ο πλάγιος λόγος κ.λπ. μπορούν να διδάσκονται παράλληλα, ει δυνατόν από τον ίδιο φιλόλογο, με αντίστοιχα φαινόμενα του αρχαιοελληνικού συντακτικού, όπου θα επισημαίνονται ομοιότητες και διαφορές και θα εμπεδώνεται καλύτερα η ύλη και των δύο μαθημάτων. Ο διδάσκων πρέπει να προτρέπει τους μαθητές να μελετούν παράλληλα τις δύο γλώσσες, αφού η γνώση της μίας επιβοηθεί τη γνώση της άλλης.
3. Και από την επισήμανση των διαφορών στις δύο γλώσσες προκύπτουν οφέλη. Ενδεικτικά: Η λατινική δεν έχει σημεία για τόνους, δεν έχει άρθρο (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ορθή αναγνώριση του γένους των ονομάτων ή τη μεταμορφωτική του δύναμη στο συντακτικό), ούτε αυτοπαθείς και αλληλοπαθείς αντωνυμίες, ούτε ενεργητική μετοχή για το παρελθόν, ούτε ευκτική. Έχει όμως πέντε κλίσεις ουσιαστικών, πέντε ονοματικούς τύπους του ρήματος, αφαιρετική πτώση. Οι παραβολικές προτάσεις αποτελούν χωριστή κατηγορία από τις αναφορικές, η ακολουθία των χρόνων είναι πιο τυποποιημένη, ενώ η Ελληνική έχει αρκετή ευελιξία και πολλές αποκλίσεις στη χρήση των εγκλίσεων».
Η ΜΑΘΗΤΡΙΑ
«Παγίδες» στον τρόπο εξέτασης
Η Ειρήνη Στάμου, φοιτήτρια Αγγλικής Φιλολογίας σήμερα, αρίστευσε πέρυσι στα Λατινικά και εξηγεί τον τρόπο:

«Το μάθημα των Λατινικών, παρότι θεωρείται εύκολο, είναι ιδιαίτερα δύσκολο, απαιτεί πολύ διάβασμα και ο τρόπος εξέτασής του κρύβει παγίδες. Στα "μείον" του συγκαταλέγονται το γεγονός ότι είναι μια "νεκρή γλώσσα" (συνεπώς δυσπρόσιτη στον μαθητή) και το ότι η ύλη, σε σχέση με εκείνη της Β' Λυκείου, μοιάζει χαώδης, με πλήθος νέων εννοιών και λεπτομερειών. Στα "υπέρ" του ανήκει το ότι με συστηματικό διάβασμα μπορεί ο υποψήφιος να αγγίξει το "άριστα", αφού η βαθμολόγηση είναι αρκετά αντικειμενική και οι αποκλίσεις στη βαθμολογία μικρές. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να επιδιώξει ένας υποψήφιος είναι η άριστη γνώση των μεταφράσεων. Προσοχή, όμως· δεν αρκεί η απλή απομνημόνευσή τους, καθώς στις τελικές εξετάσεις δίδονται χωρία και όχι ολόκληρα κείμενα, που σημαίνει πως η κατανόηση του πρωτοτύπου είναι απαραίτητη. Έπειτα, εξίσου σημαντικό είναι να κατέχει ως θεωρία τη γραμματική που ανήκει στη διδακτέα ύλη, τόσο της Β' όσο και της Γ' Λυκείου. Αυτό θα του επιτρέψει να απαντήσει σωστά στα κυριολεκτικά απειράριθμα γραμματικά υποερωτήματα, με τα οποία θα έρθει αντιμέτωπος την ημέρα των εξετάσεων. Η απάντηση προϋποθέτει εξειδικευμένη γνώση των γραμματικών τύπων του πρωτοτύπου και πολύ μεγάλη συγκέντρωση κατά την ώρα της εξέτασης. Τέλος, τα συντακτικά φαινόμενα αποτελούν το πιο δύσκολο σημείο για τον υποψήφιο, αφού, πέρα από το δεδομένο συντακτικό τού κειμένου, καλείται να κάνει διαφόρων ειδών μετατροπές, οι οποίες προϋποθέτουν την απόλυτη κατανόηση της συντακτικής θεωρίας. Ένα καλό εξωσχολικό βοήθημα, καθώς και η τήρηση προσωπικού ευρετηρίου λέξεων και ιδιαιτεροτήτων των κειμένων βοηθούν στην εξάσκηση και στην εξοικονόμηση χρόνου κατά τις επαναλήψεις».
Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ
Ιδιαίτερη προσοχή στη μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ
Η κ. Γλυκερία Αποστολοπούλου, φιλόλογος στο 41ο Λύκειο Αθήνας, διδάσκει Λατινικά πολλά χρόνια. Οι συμβουλές της:

«Το μάθημα θεωρείται από τα εύκολα της Θεωρητικής Κατεύθυνσης, γεγονός που αποδεικνύεται από τις υψηλές επιδόσεις των μαθητών στη βαθμολογία του. Στόχος της διδασκαλίας του είναι η πληρέστερη γνώση της λατινικής γλώσσας σε επίπεδο λεξιλογίου, γραμματικής, συντακτικού και κατανόησης κειμένου. Η εφετινή εξεταστέα ύλη περιλαμβάνει 23 κείμενα για μετάφραση-λεξιλόγιο, τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα των 30 ενοτήτων του βιβλίου της Γ' Λυκείου και των 20 ενοτήτων του βιβλίου της Β' Λυκείου. Το πρώτο βήμα του μαθητή πρέπει να είναι η άριστη γνώση μετάφρασης και λεξιλογίου καθενός από τα 23 κείμενα καθώς και η λεπτομερής συντακτική του ανάλυση. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι ποτέ δεν ζητείται μετάφραση ολόκληρου κειμένου αλλά αποσπασμάτων απο δύο ή περισσότερα κείμενα. Οι δύο από τις τέσσερις παρατηρήσεις είναι γραμματικές και αναλύονται σε υποερωτήματα που καλύπτουν όλη την ύλη της γραμματικής. Δυσκολίες συναντούν οι μαθητές στην απομνημόνευση των αρχικών χρόνων όλων των ρημάτων, στον σχηματισμό των παραθετικών των επιθέτων και των επιρρημάτων - ιδιαίτερα των ανωμάλων - και στην κλίση αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων. Στο συντακτικό - στο οποίο αναφέρονται οι υπόλοιπες δύο παρατηρήσεις - οι δυσκολίες είναι περισσότερες, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που εντοπίζονται στο λατινικό συντακτικό και δεν υπάρχουν αντίστοιχες στο ελληνικό. Αναφέρουμε ενδεικτικά την ιδιόμορφη απόλυτη αφαιρετική και τη μετατροπή της σε πρόταση ή το αντίστροφο, τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων, τη γερουνδιακή έλξη, την προσωπική και απρόσωπη σύνταξη του γερουνδιακού κ.ά. Ιδιαίτερα πρέπει να δοθεί προσοχή στον πλάγιο λόγο και στη μετατροπή του σε ευθύ ή το αντίστροφο, στην αναγνώριση των δευτερευουσών προτάσεων, στη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και το αντίστροφο, στη σύνταξη των προθέσεων και στον ρόλο των πλαγίων πτώσεων, ιδιαίτερα της αφαιρετικής. Οι ασκήσεις στο τέλος κάθε ενότητας και οι επαναληπτικές ασκήσεις στο τέλος του βιβλίου βοηθούν στην κατανόηση όλων των δύσκολων συντακτικών φαινομένων που προαναφέραμε».
Η ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΡΙΑ
SOS η γερουνδιακή έλξη

Εδώ και 16 χρόνια βαθμολογεί γραπτά Λατινικών η κ. Αθηνά Γκουτζινοπούλου και εξηγεί τα συνηθέστερα σφάλματα των μαθητών:
«Τα Λατινικά είναι το μάθημα στο οποίο οι υποψήφιοι της Θεωρητικής Κατεύθυνσης παρουσιάζουν την καλύτερη έως και άριστη επίδοση, ωστόσο και εδώ πρέπει να τύχουν προσοχής κάποια σημεία. Κατ' αρχήν απαιτείται καλή γνώση της μετάφρασης, αφού εξασφαλίζεται έτσι ένα σημαντικό ποσοστό της βαθμολογίας (40 μονάδες). Ο μαθητής οφείλει να ξέρει τι μεταφράζει και γιατί, καθώς το κείμενο δεν είναι ενιαίο, αλλά αποσπάσματα από δύο διαφορετικές ενότητες και η "παπαγαλία" συντελεί πολλές φορές να αποδίδονται στην ελληνική λέξεις που δεν υπάρχουν στο λατινικό κείμενο. Ακολούθως οι μαθητές απαντούν σε τέσσερις ερωτήσεις. Δύο γραμματικές και δύο συντακτικές, οι οποίες μπορεί να αναλύονται σε υποερωτήματα. Καθεμία βαθμολογείται με 15 μονάδες. Στη γραμματική, πρέπει να προσεχθεί η κλίση στην οποία ανήκουν τα ουσιαστικά, ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα κυρίως στις συνεκφορές (ουσιαστικό με επίθετο). Καθώς έχουμε πέντε κλίσεις για τα ουσιαστικά, ενώ τα επίθετα είναι δευτερόκλιτα ή τριτόκλιτα, αρκετές φορές ουσιαστικά τέταρτης ή πέμπτης κλίσης σε συνεκφορά, κλίνονται κατά την κλίση του επιθέτου το οποίο συνοδεύουν. Να προσεχθούν ακόμα τα γένη των ουσιαστικών, καθώς δεν υπάρχει αντιστοιχία με αυτά της ελληνικής. Στα ρήματα, λάθη σημειώνονται στα αποθεματικά στα οποία ενίοτε παραβλέπονται οι τύποι, οι δανειζόμενοι από την ενεργητική φωνή. Τέλος, τα ρήματα σε -io, που ανήκουν στην γ' συζυγία, συχνά κλίνονται ως ανήκοντα στην δ' συζυγία. Δυσκολίες παρουσιάζονται και στο συντακτικό, κυρίως σε φαινόμενα που δεν υπάρχουν αντίστοιχά τους στην ελληνική. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στη γερουνδιακή έλξη. Στον πλάγιο λόγο γίνονται λάθη στη μεταφορά από τον ευθύ και αντίστροφα, ενώ λάθη παρατηρούνται και στον προσδιορισμό του είδους του υποθετικού λόγου όταν έχουμε υποθετική πρόταση και στη μετατροπή από το ένα είδος σε κάποιο άλλο. Αν προσεχθούν λοιπόν ιδιαίτερα αυτές οι λεπτομέρειες, οι μαθητές μπορούν να πετύχουν το άριστα».
ΠΗΓΗ: www.tanea.gr