Συνολικές προβολές σελίδας

Αναζήτηση

Θέματα

Giveaway of the Day

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
Είμαι απόφοιτος του τομέα Κλασικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του ίδιου τομέα της σχολής με το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας να παραγματεύεται το έργο "Περὶ παίδων ἀγωγῆς" του Πλουτάρχου. Είμαι υποψήφια διδάκτωρ του τομέα Κλασικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας του Δ. Π. Θ. Με ενδιαφέρουν αρκετά θέματα διδακτικής μεθοδολογίας και μελέτες περιπτώσεων. Το 2009 διορίστηκα μέσω Ασεπ και δίδαξα στο ΓΕΛ Αρχαγγέλου Ρόδου για δύο χρόνια. Από το σχολικό έτος 2011-12 υπηρετώ στο ΓΕΛ Λιμένα, στην γενέτειρά μου, την Θάσο.

Δημοφιλείς αναρτήσεις

Τετάρτη 31 Μαρτίου 2010

Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 21-50

ΚΕΙΜΕΝΟ 21

· Galli everterunt Romam:

· Galli immensam pacuniam acceperunt:

· Camillus absens dictator est factus :

· Praeda Ceientana non aequo iure divisa est :

· Civitas Pisaurum appellatur :

ΚΕΙΜΕΝΟ 23

* Quid ageret puer:
* Arria milites orabat ut simul imponeretur:
* Bene quievit libenter cibum sumpsit: Respondebat

ΚΕΙΜΕΝΟ 24

* Quid postea Nasica fecerit:
* Exclamavit Nasica se domi non esse:
* …sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse :
* Visne scire quid Nasica responderit ?: Rogavit
* Ego non cognosco vocem tuam ?: Quaesivit ex eo
* Tu mihi ipsi non credis ?: Quaesivit ex eo

ΚΕΙΜΕΝΟ 25

* Interrogo vos quanto hanc ficum decerptam esse pytetis ex arbore:
* Cum omnes recentem esse dixissent :
* Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Opibus urbis nolite confidere :Moneo vos

Cato dixit

* Interrogo vos quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore : Cato inquit
* Atqui ante tertium diem scitote decerptam esse Carthagine : Inquit
* Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem : Scriptor dixit

ΚΕΙΜΕΝΟ 27

* Neque id me sane paenitet: Accius dixit
* Meliora fore spero, quae deinceps scribam: Accius dixit
* Tum Pacuvius dixit Sonora quidem esse ei grandia quae scripsisset:
* Idem esse aiunt in ingeniis :

ΚΕΙΜΕΝΟ 28

* Is Athenis apud Patronem Epicureum paucos menses pro libero fuit: Cicero narrat
* Plato quidam Sardianus hominem comprehendit: Cicero narrat
* Propter servi scelus et audaciam, tanto dolore Aesopus est adfectus: Cicero narrat
* Noli spectare quanti homo sit : Oravit eum
* Tu hominem investigas summaque diligentia vel Romam mitte vei Epheso rediens tecum deduc : Oro te

ΚΕΙΜΕΝΟ 29

* Oleum et operam perdidi: Sutor dicebat
* Sutor, cupidus pecuniae, corvum Caesari attulit: Scriptor narrat
* Domi satis salutationum talium audio: Caesar dixit
* Id exemplum sutirem quondam incitavit, ut corvum doceret parem salutationem:

ΚΕΙΜΕΝΟ 30

* Murenam laudare debemus:

Cicero dixit

* Hic fuit in Asia: Cicero dixit

ΚΕΙΜΕΝΟ 31

* Βello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit: Ille narrat
* Consul adulescentem mrte multavit : Ille narrat
* Ut omnes pugna abstinerent :
* …quanto milites Latinus Romano virtute antecellat :
* Congrediamur, ut… cernatur quanto … antecellat : Dux hostium ei persuasit

ΚΕΙΜΕΝΟ 32

* Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas: Cicero dicebat
* Quas ego semper mihi proponebam : Cicero dicebat

ΚΕΙΜΕΝΟ 34

* Cum se ipsum captum venisse eos exestimasset…:
* … virtutem eius admiratum se venisse:
* … is fores reserari eosque intromitti iussit :

ΚΕΙΜΕΝΟ 36

* Die quodam Samnitium legati ad eum venerunt:

Legati dicuntur

Ille dixit

* Narrate Samnitibus Manium Curium malle locumpletibus imperare quam ipsum fieri locumpletem: Manius Curius ministris dixit

* Mementote me nec asie vinci nec pecunia corrumpi posse:

ΚΕΙΜΕΝΟ 37

* In eum locum res deducta est: Cicero dixit
* Tantus furor omnes invaserat: Cicero dixit
* Ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent: Cicero dixit
* Ego clamabam nihil esse bello civili miserius :

ΚΕΙΜΕΝΟ 38

* Caecilia uxor Metelli, fecit omen: Scriptor narrat
* Ego libenter tibi mea sede cedo: Caecilia puellae dixit
* Caecilia mortua est: Scriptor narrat
* …ut sibi paulisper loco cederet:

ΚΕΙΜΕΝΟ 40

* Licet mihi ostendas… circumsedisti… mortem miniterisnumquam tamen ego hostem iudicabo Marium: Dixit is Sullae

* …simper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse:

ΚΕΙΜΕΝΟ 41

* Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiores Horatii plane ac dilucide cum suis locuti sunt: Scriptor narrat

* Sic ergo vive, ut viri antiqui sed sic loquere ut viri aetatis nostrae : Hortatus est eos

* Antiquitatem tibi placere dicis :
* Qui primi coluisse Italiam dicuntur :

ΚΕΙΜΕΝΟ 43

* Ego nihil iam pati posse nec diu miserrima future sum. At contra hos, si pergis, aut immature mors aut longa servitus manet: Mater dixit

* Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit ?:Mater rogavit filium
* Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum ? Mater dixit

ΚΕΙΜΕΝΟ 44

* Quis posit deligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet:

* Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem, quos infidos, cum iam nautris gratiam referre poteram : Is dixit

ΚΕΙΜΕΝΟ 45

* Quae apud Ciceronem gerantur quantoque in periculo res sit:

* …si adire non posit, epistulam…adliget et intra castra abiciat:

* In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore :
* …persuadet ut ad Ciceronem epistulam deferat:
* …adhortatur ut salutem sperent:

ΚΕΙΜΕΝΟ 47

* Iulia, Augusti filia, mature habere coeperat canos: Scriptor tradit

* Ego, pater, cana esse malo: Iulia dixit
* Non dubito quin calva esse nolis: Pater dicit
* Tum interrogavit filiam utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva :

* Quid ergo non times ne istae te calvam faciant ?: Augustus rogavit illam

ΚΕΙΜΕΝΟ 48

* Sertorius omnibus persuasit cervam inventam esse… conloqui secum et docere quae utilia factu essent :

* Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse :
* Praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amicis futurus esse :
* …dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se reverti :

* …a cerva sese monitum esse praedicabat :

ΚΕΙΜΕΝΟ 49

* Non est temenarium factum meum, sed certissimum indicium amoris mei erg ate tale consilium molientem: Porcia dixit Bruti
ΠΗΓΗ: http://laventer.blogspot.com

Συντακτικές επισημάνσεις λατινικών (SOS)

ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ:

Το αναγκαστικό αίτιο στα λατινικά βρίσκεται συνήθως κοντά σε ρήματα ψυχικού ή σωματικού πάθους. Εκφέρεται με τους εξής τρόπους:

1. με απλή αφαιρετική.

2. με τις προθέσεις ob, per, propter + αιτιατική.

3. με τις προθέσεις ex, de + αφαιρετική.

4. με τις προθέσεις causa, gratia + γενική.

Σημείωση: κυρίως το εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο εκφέρεται με απλή αφαιρετική και το εξωτερικό εμπρόθετα, χωρίς αυτό να είναι απολύτως δεσμευτικό.



Γ. ΔΟΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ:

Είναι η δοτική ουσιαστικού σε ενικό πάντα αριθμό (εκτός αν το ουσιαστικό έχει μόνο πληθυντικό αριθμό), δηλώνει το σκοπό, αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος, συνήθως βρίσκεται κοντά σε μια δοτική προσωπική χαριστική ή αντιχαριστική ή έμμεσο αντικείμενο σε δοτική, συνήθως κοντά στα ρήματα sum και fio, αλλά και με ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή επιθυμία.


Δ. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ

1. noli / nolite + απαρέμφατο ενεστώτα.
2. ne + υποτακτική παρακειμένου.



Ε. Ο β΄ ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ:

Ο β΄ όρος σύγκρισης στα λατινικά δηλώνεται με τρεις τρόπους. Όπως και στα αρχαία ελληνικά, για να υφίσταται β΄ όρος σύγκρισης πρέπει να υπάρχει στην πρόταση επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού. Οι τρόποι εκφοράς είναι οι εξής:

1. με απλή αφαιρετική.
π.χ. fortior hoste hasta eum transfixit (31)

2. με το quam + ουσιαστικό ομοιόπτωτα προς τον πρώτο όρο, όταν αυτός είναι ουσιαστικό ή αντωνυμία.
π.χ. …sed nihil miseries quam ipsa victoria (37)

3. με το quam + ομοιότροπα προς τον πρώτο όρο, αν αυτός δεν είναι ουσιαστικό (π.χ. είναι απαρέμφατο ή μετοχή ή ολόκληρη πρόταση).

Σημείωση: οι αφαιρετικές multo και paulo κοντά σε συγκριτικό βαθμό είναι αφαιρετικές του μέτρου ή της διαφοράς.


ΣΤ. ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ:

Το ποιητικό αίτιο στα λατινικά δηλώνεται με τρεις τρόπους. Υπάρχει φυσικά στην πρόταση ρήμα παθητικής διάθεσης. Οι τρόποι εκφοράς είναι οι εξής:

1. απλή αφαιρετική (για άψυχα).

2. abs, ab, a + αφαιρετική (για έμψυχα).

3. απλή δοτική (όταν υπάρχει εξάρτηση από συντελικούς χρόνους ή γερουνδιακό)

π.χ. Omnia excitanda sunt tibi uni C. Caesar.


Z. Η ΑΞΙΑ:

Η αξία στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με απλή γενική, όταν πρόκειται για αφηρημένη αξία, οπότε έχουμε γενική της αξίας. Συνήθως με τους τύπους magni, maximi, tanti,quanti, που όταν είναι μόνοι τους, αν και επίθετα, είναι γενικές της αξίας. Αν υπάρχει μαζί τους το ουσιαστικό pretium, φυσικά σε γενική pretii – ι, τότε αυτό είναι η γενική της αξίας και τα πρώτα επίθετα έχουν θέση επιθετικού προσδιορισμού στο ουσιαστικό.

2. με απλή αφαιρετική, όταν πρόκειται για συγκεκριμένη αξία, οπότε έχουμε αφαιρετική της αξίας.


Η. Η ΙΔΙΟΤΗΤΑ:

Η ιδιότητα στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με γενική, όταν πρόκειται για μόνιμη ιδιότητα.

2. με αφαιρετική, όταν πρόκειται για παροδική ιδιότητα.

Σημείωση: όταν πρόκειται για ιδιότητα που είναι χαρακτηριστική ή είναι πνευματικό χάρισμα, τότε δικαιολογούνται και οι δύο πτώσεις (γενική και αφαιρετική).


Θ. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ:

Η καταγωγή στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με απλή αφαιρετική.

2. με εμπρόθετο προσδιορισμό:
• ab + αφαιρετική, προκειμένου για έμμεση καταγωγή (πρόγονοι) + ρήμα orior.
• ex + αφαιρετική για άμεση καταγωγή (γονείς) + ρήμα nascor.


Ι. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ post και ante:

Το post και το ante είναι χρονικά επιρρήματα. Λογίζονται λοιπόν συντακτικά σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου.
Ως προθέσεις συντάσσονται ως εξής:
1. post + αιτιατική = εμπρόθετος του χρόνου, δηλώνεται «μετά από πόσο χρόνο» έγινε κάτι, δηλαδή χρονική διάρκεια.

2. ante + αιτιατική = εμπρόθετος του χρόνου, δηλώνεται «πριν πόσο χρόνο» έγινε κάτι, δηλαδή χρονική στιγμή.



ΙΑ. ΜΕΣΟ / ΟΡΓΑΝΟ

1. Όταν πρόκειται για πρόσωπο: per + αιτιατική προσώπου
π.χ. Caesar per legatos de statu rei publicae certior factus est (= Ο καίσαρας πληροφορήθηκε για την κατάσταση της πολιτείας με τους απεσταλμένους).
2. με τις αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική προσώπου ή με κτητική αντωνυμία.
π.χ. mea opera urbs conservata est (= με τις ενέργειές μου σώθηκε η πολιτεία).


ΙΒ. ΤΟΠΟΣ

Με ονόματα πόλεων:

• απρόθετη αιτιατική > κίνηση σε τόπο
• απρόθετη αφαιρετική > κίνηση από τόπο
• απρόθετη γενική (για όνομα πόλης α΄ ή β΄ κλίσης, ενικού αριθμού) > στάση σε τόπο
• απρόθετη αφαιρετική ((για όνομα πόλης α΄ ή β΄ κλίσης, πληθυντικού αριθμού ή γ΄ κλίσης ανεξαρτήτου αριθμού) > στάση σε τόπο

Με προθέσεις:
• ad, apud, prope, post, inter + αιτιατική, in, pro + αφαιρετική > στάση σε τόπο.
• ex, de, ab + αφαιρετική > κίνηση σε τόπο.
• in+ αιτιατική (προσέγγιση), ad + αιτιατική (αφιξη)> κίνηση σε τόπο.



IΓ. Σημείωση συντακτικού φαινομένου στο κείμενο 27 του σχολικού εγχειριδίου:

Δίπλα στο ρήμα paenitet, paenituit, - , paenitere, 2 (γ΄ πρόσωπο – απρόσωπο), το οποίο σημαίνει μετανοιώνω, καθώς και σε άλλα ρήματα, υπάρχει μια αιτιατική προσώπου που δοκιμάζει το συναίσθημα, δηλαδή που μετανοιώνει, λυπάται κ.τ.λ. και μια γενική του πράγματος, για το οποίο αισθάνεται κανείς λύπη, μετάνοια κ.τ.λ., τότε το ρήμα είναι απρόσωπο.
Αντί για τη γενική αυτή, μπορεί να υπάρχει ουδέτερο αντωνυμίας σε ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος, τότε το ρήμα είναι προσωπικό.



ΙΔ. Σημειώσεις συντακτικών φαινομένων στο κείμενο 29 του σχολικού εγχειριδίου:

1. Κοντά στα απρόσωπα ρήματα interest και refert (=ενδιαφερθεί), η γενική είναι γενική του ενδιαφερομένου προσώπου.

2. Κοντά σε ρήματα που σημαίνουν κατηγορώ και καταδικάζω, η γενική είναι γενική του εγκλήματος. Υπάρχει και αφαιρετική και γενική της ποινής.



Επιμέλεια
Γκέκα Βάγια
ΠΗΓΗ:http://laventer.blogspot.com

Η δήλωση του σκοπού στα λατινικά και οι διαφορετικοί τρόποι εκφοράς τους στα κείμενα της γ΄λυκείου

ΣΚΟΠΟΣ

ΤΕΛΙΚΟ ΑΙΤΙΟ. Το τελικό αίτιο φανερώνει το σκοπό, για τον οποίο γίνεται ή δε γίνεται κάτι.
Όταν εξαρτάται από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας, ο σκοπός μπορεί να εκφέρεται με:
1. τελική πρόταση [ ut/ne + υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού].
2. αναφορικο/τελική πρόταση [εισαγωγή με αναφορική αντωνυμία qui, quae, quod].
3. causa/gratia + γενική γερουνδίου/γερουνδιακού.
4. ad/in + αιτιατική γερουνδίου/γερουνδιακού.
5. σουπίνο σε –um.

Στα κείμενα:
 ruit in certamen (31)
1. ut certaret.
2. qui certaret.
3. certandi causa.
4. ad certandum.
5. certatum
 duces venerunt salutatum (34)
1. ut salutarent .
2. qui salutarent.
3. salutandi causa.
4. ad salutandum.
 cum se ipsum captum existimasset.
1. ut se ipsum caperent.
2. qui se ipsum caperent.
3. sui ipsius capiendi causa.
4. ad capiendum se ipsum.
 nuntiaverunt se venisse virtutem eius admiratum
1. ut virtutem eius admirarentur.
2. qui virtutem eius admirarentur.
3. virtutis eius admirandae causa.
4. ad admirandam virtutem eius.
 attulissent ut eo uteretur (36)
2. qui eo uteretur.
3. eo utendi causa.
4. ad utendum eo.
5. eo usum.
 senatum coegerat, ut Marius hostis iudicaretur. (40)
2. qui Marium hostem iudicaret.
3. Marii hostis iudicandi causa.
4. ad iudicandum Marium hostem.
5. Marium hostem iudicatum.
 quin taces, ut consequaris (41)
2. qui consequaris.
3. consequendi causa.
4. ad consequendum.
5. consecutum.
 poposcit unguium resecandorum causa (49)
1. ut ungues resecaret.
2. quae ungues resecaret.
4. ad resecandos ungues.
5. ungues resectum.
 venit ad eam obiurgandam
1. ut eam obiurgaret.
2. qui eam obiurgaret.
3. eius obiurgandae causa.
5. eam obiurgatum.

Πηγή:

ΑΡΧΑΙΑ – ΤΕΣΤ Β΄ ΑΟΡΙΣΤΟΣ / ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ -ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΩΝ, ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΩΝ ΚΑΙ ΥΓΡΟΛΗΚΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Να γράψετε ό,τι σας ζητείται
§ ᾑσθόμην : β΄ ενικό οριστικής
§ ἔλιπον: απαρέμφατο
§ ἐλαβόμην: β΄ πληθ. ευκτικής
§ ἐπυθόμην: γ΄ πληθ. προστακτικής
§ ἔπαθον: β΄ ενικό και πληθ. προστακτικής
§ εἶπον: α΄ ενικό και πληθ. ευκτικής
§ εἰδόμην: απαρέμφατο
2. Συμπληρώστε το σωστό τύπο ρήματος.
§ Συ .......................... (κεκάλυμμαι, οριστική).
§ Ὑμεῑς ....................... (βεβίασμαι , μτχ παρακειμένου).
§ Το ὓδωρ ........................ (μεμίασμαι, υπερσυντ.)
§ Ὁ παίς ...................... ( κέκρυμμαι, ευκτική).
§ Ἐὰν ..................... ἡ πόλις (ηὒξημμαι, υποτακτική παρακειμ.).
§ Ὁ λόγος ......................... (ἤγγελμαι, υπερσυντ.).
§ Οὗτοι ............................. (κεκήρυγμαι, προστακτική παρακειμ.).
§ Ἡμεῑς ........................... (γεγέλασμαι, υπερσυντ.)
Πηγή: http://laventer.blogspot.com

Κριτήριο αξιολόγησης για το χιούμορ

Τι είναι το χιούμορ και πώς επιδρά στη ζωή μας;
Το χιούμορ, είναι μια συναισθηματική επικοινωνιακή δεξιότητα, μια ικανότητα προσαρμογής στο περιβάλλον ή- αν θέλετε- μια δυνατότητα να φέρουμε «τα πάνω κάτω» και να δούμε μια άλλη οπτική στη ζωή και στις σχέσεις μας.
Ως συναισθηματική ικανότητα, ανήκει στην συναισθηματική νοημοσύνη- την τέχνη της ζωής- και δηλώνει ένα τρόπο σκέψης και δράσης, που ενώνει τη λογική, τη σοφία και το συναίσθημα, γιατί, βέβαια, το χιούμορ για να προκαλέσει γέλιο και να ελαφρύνει μια κατάσταση πρέπει να είναι και έξυπνο. Το χιούμορ είναι στοιχείο της καρδιάς και η καρδιά είναι αυτή που διασχίζει τα παιχνίδια του μυαλού μας και μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα σε βάθος, εξομαλύνει τις καταστάσεις και γεφυρώνει τις αντιθέσεις. Η αίσθηση του χιούμορ ανήκει στη δημιουργικότητα και την φαντασία και μπορεί να μεταμορφώσει, με εκπληκτικό τρόπο, τον θυμό σε γέλιο και τον φόβο σε τόλμη, τον πόνο σε αποφασιστικότητα, την απόγνωση σε ελπίδα το πείσμα και τον εγωισμό σε συνεργατικότητα.

Ακόμα ενισχύει την πίστη και την εμπιστοσύνη μας στους άλλους γιατί μας μειώνει τον φόβο και την εμμονή της δυσπιστίας που μας επιβάλλει να εξηγήσουμε τα πάντα, που συμβαίνουν γύρω μας. Μειώνει τον ανταγωνισμό και μας κάνει πιο δεκτικούς στους ανθρώπους, χαλαρώνοντας τους αμυντικούς μηχανισμούς, κάνει την ανταπόκριση πιο ζεστή, πιο εύκολη στο κάλεσμα του άλλου. Διαφορετικά, στην αλαζονεία θα ανταποκριθούμε με αλαζονεία, στην ακαμψία με ακαμψία και στην απόρριψη με θυμό. Αν π.χ. ζητάμε κάτι με χιούμορ μειώνουμε την ένταση και την απειλή, που έχει η απαίτηση.
Το χιούμορ, επειδή ανήκει στην δημιουργικότητα, έχει άμεση σχέση με την αυτοπεποίθηση, δημιουργεί τις δυνατότητες να εκφρασθούν πράγματα, που, κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά ως εχθρικά και επιθετικά.
Καθώς λοιπόν μας δίνει πολλές έξυπνες και ευρηματικές δυνατότητες να πούμε πολλά πράγματα, χωρίς σκληρότητα, δεν τραυματίζει και βοηθά τις σχέσεις μας να προχωρήσουν. Αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα που προκύπτουν με το γέλιο, τους δίνουμε μια άλλη διάσταση και δεν τους επιτρέπουμε να γίνουν πολωτικά, να μπουν ανάμεσά μας, σε βάρος της σχέσης, εφόσον βέβαια θέλουμε να την διατηρήσουμε.
Το χιούμορ, αλλάζοντας την εγκεφαλική δραστηριότητα, αναπτύσσει τη διάθεση για δράση, μας βοηθά να σχεδιάζουμε για το μέλλον, γεννά θετικά συναισθήματα, δίνει προοπτική σε κάθε είδους σχέση, επειδή μας δίνει τη δυνατότητα να μην παίρνουμε τη ζωή και τόσο σοβαρά. Και επειδή ολόκληρη η ζωή μας είναι σχέση και επικοινωνία, γίνεται το καλύτερο αγχολυτικό.
Το χιούμορ φαίνεται να διαθέτει σοφία και εμπιστοσύνη, μας βοηθά να αλλάξουμε την αντίληψη της προσωπικής και κοινωνικής μας ζωής, επειδή ο κόσμος και η πραγματικότητα δεν είναι αντικειμενικές αξίες αλλά μια υποκειμενική κατασκευή, με βάση τις ερμηνείες και τις διαθέσεις μας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να γίνει η περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις

2. Να αντικαταστήσετε τις τονισμένες λέξεις του κειμένου με άλλες ισοδύναμες, ετσι ώστε να μην αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου.
3. Εμπιστοσύνη, εμμονή, αγχολυτικό, αυτοπεποίθηση, εξομαλύνει: να βρείτε τα συνθετικά των παραπάνω λέξεων.
4. Εξηγήστε σε μια παράγραφο 50 περίπου λέξεων πως καταλαβαίνεται τη φράση του κειμένου: «το χιούμορ μειώνει τον ανταγωνισμό και μας κάνει πιο δεκτικούς στους ανθρώπους»
5. Με βάση το κείμενο, το χιούμορ προσφέρει πολλά θετικά στη ζωή του ανθρώπου και τον βοηθά σε δύσκολες καταστάσεις. Σε μια παρουσίαση του θέματος στους συμμαθητές σας να προσπαθήσετε να τους πείσετε για την αξία του γέλιου στη ζωή μας, αφού πρώτα παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους στις μέρες μας συχνά απουσιάζει το χιούμορ και το γέλιο στους ανθρώπους.
Πηγή: http://laventer.blogspot.com

Κριτήριο αξιολόγησης για το διάλογο

«... Πλαστήκαμε για να μην είμαστε μονάχοι. Για τούτο η καρδιά μας ασταμάτητα διψά για τους άλλους. Χωρίς το διάλογο των υπάρξεών μας η ζωή φαίνεται αδειανή, ερημωμένη ,αδικαιολόγητη. Ζούμε και πλησιάζουμε τους άλλους χρησιμοποιώντας αυτό το μέγιστο δώρημα που αποθέωσαν οι αρχαίοι Έλληνες: το διάλογο. Αν δεν είχαμε φωνή, αν δεν ξέραμε να μιλάμε, και μάλιστα την ίδια γλώσσα, αν δεν χρησιμοποιούσαμε τις λέξεις με την ίδια έννοια, τότε δεν θα μπορούσαμε τελικά να κερδίσουμε τους άλλους και ν’ αναπτύξουμε δεσμούς φιλίας και αγάπης.

Ο άλλος λοιπόν μας είναι απαραίτητος ,γιατί ολοκληρώνει τον εαυτό μας, ολοκληρώνει το βίο μας και κάνει να βλαστήσει στον κόσμο μας ο διάλογος. Ο διάλογος δεν είναι μονάχα ανταλλαγή σκέψεων. Είναι και η ανταλλαγή καρδιών. Αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της ανθρώπινης ζωής.

Μας χρειάζεται ο άλλος προκειμένου ν’ αναπτυχθεί στη ζωή μας ο διάλογος. Αλλά μας χρειάζεται ελεύθερος, αδέσμευτος, άνθρωπος αυτεξούσιος και ακέραιος, που θα’ ρθει να συναντήσει εμάς, αν είμαστε αληθινά αυτεξούσιοι και ακέραιοι στην ανθρωπιά μας. Διάλογος ανάμεσα σε σκλάβους δεν είναι δυνατό ν’ αναπτυχθεί ,παρά μονάχα για να θρέψει τον καημό της ελευθερίας.

Ο διάλογος ο αληθινός είναι έργο της ελευθερίας, έργο γενναίο, ειλικρινέστατο και μέσα από αυτό το θαυμαστό ηθικό κλίμα ξεπήδησε στον ευλογημένο αυτόν τόπο που ζούμε ένα παράδοξο , σπανιότατο γλωσσικό φαινόμενο: ο δυϊκός αριθμός έχει και βαθιά ηθική αξία : φανερώνει το ελεύθερο και αρμονικό συνταίριασμα δύο ανθρώπινων υπάρξεων : τη λαχτάρα τους ν’ αλληλογνωριστούν, ν’ αλληλοφωτιστούν,να γεμίσουν τη μοναξιά τους ,να ευρύνουν την καρδιά και τη ζωή τους ολόκληρη, να δημιουργήσουν πολιτισμό.

Ο πολιτισμός αρχίζει από τη βεβαίωση του Εγώ και του Συ, από τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχουμε εμείς ,αλλά υπάρχει και ο άλλος , ο πλαϊνός μας. Χωρίς αυτόν τον άλλο ,και η ζωή μας και η πλάση ολόκληρη θα ήταν μια τρομερή ερημιά.»

Α.ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ :
1.Να ενημερώσεις την τάξη σου για το περιεχόμενο του κειμένου με γραπτή περίληψή του
2.Στις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου να δοθούν τα συνώνυμα και τα αντώνυμά τους.
3.Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις συνώνυμές τους της στήλης Β
Α Β
1.διαβουκόληση εγωκεντρισμός
2.ατομικισμός αναλυτής
3.συμβολή ανηθικότητα
4.ανατόμος χειραγώγηση
5.αμοραλισμός πλεονεξία
6.κερδομανία συνεισφορά
7.επινόηση εξακρίβωση
8.διάγνωση εφεύρεση

4.Να συμπληρώσετε το κάθε κενό με την κατάλληλη από τις φράσεις που ακολουθούν:
τα πολλά λόγια είναι φτώχεια-(εμένα ) δε μου πέφτει λόγος –θα δώσεις λόγο-ό,τι είχαμε το λόγο σου-ο λόγος του είναι συμβόλαιο- πες κανένα λόγο –έδωσα λόγο.
-Τα παράπονα σου στον πατέρα σου, όχι σε μένα ......................... ...................... γιατί δεν έχω καμιά σχέση με ό,τι έγινε.
-Είναι αξιόπιστος άνδρας σ’ ό,τι λέει. .................................... .Γι’ αυτό και τον εμπιστεύομαι απεριόριστα
-Νομίζεις πως για ό,τι έκανες θα μείνεις χωρίς συνέπειες; Κάποια μέρα ……………….. , γιατί δεν μένει τίποτα ατιμώρητο.
-Επειδή ………………….. ,ας αφήσουμε τις ατέλειωτες συζητήσεις και ας δούμε τι θα κάνουμε
-Τώρα που θα δεις το διευθυντή μου, ………………….. ………………….. και για μένα .Για να μ’έχει υπόψη του στις προαγωγές.
-Μη μου ζητάς να φανώ ασυνεπής …………….. ……………….και θα τον κρατήσω
-Καλώς τον ! ………………………… .

Β. ΘΕΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Διάλογος ανάμεσα σε σκλάβους δεν είναι δυνατό ν’ αναπτυχθεί , παρά μονάχα για να θρέψει τον καημό της ελευθερίας .
α. Ποιες είναι οι ωφέλειες ενός γόνιμου διαλόγου ;
β. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή του ;
Πηγή: http://laventer.blogspot.com

Κριτήριο αξιολόγησης για τα κινητά

Κινητό: απελευθερωτής ή δικτάτορας;
H ανθρώπινη επικοινωνία εξελίχθηκε ως το 1973 πάντα συνδεδεμένη με την έννοια της εντοπιότητας: η ομιλία, τα οπτικά μηνύματα, τα γραπτά, ακόμη και αυτή η σταθερή τηλεφωνία, προϋπέθεταν την ύπαρξη των συνομιλητών σε συγκεκριμένο τόπο. Εκείνη όμως τη χρονιά συνέβη κάτι μοναδικό: ο μηχανικός της αμερικανικής εταιρείας Motorola, Martin Cooper, κατασκεύασε το πρώτο κινητό τηλέφωνο. Στη συνέχεια, στα μέσα της δεκαετίας του '90 εμφανίστηκαν τα πρώτα ψηφιακά δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και σήμερα... φθάσαμε εκεί που μας θυμίζουν καθημερινά οι απανωτές διαφημίσεις των κινητών: «Όπου κι αν είσαι, ό, τι κι αν κάνεις... είσαι παρών».
Αποδέσμευση λοιπόν από τον τόπο, χειραφέτηση από τον περίγυρο, απελευθέρωση από τα δεσμά των καλωδίων και τον έλεγχο του τηλεφωνικού κέντρου ή... της μαμάς. Αυτά τα προφανή αλλά και πολλά άλλα έμμεσα μας δίνει η χρήση του κινητού τηλεφώνου.

Ας ξεκινήσουμε από το δηλωμένα πρώτο κίνητρο για να πάρουμε κινητό: είναι «για τα επείγοντα». Να έχουμε, δηλαδή, επαφή αν μας τύχει κάτι στον δρόμο, αν πρέπει να μας πουν ή να πούμε κάτι επείγον. Ένας αόρατος ομφάλιος λώρος που μας συνδέει με το σπίτι, τη δουλειά, τους πολύ στενούς φίλους και τις υπηρεσίες άμεσης βοήθειας. Συντομότατα όμως αντιλαμβανόμαστε ότι η ύπαρξή του μάς γεμίζει ψυχικά όχι μόνο με το αίσθημα ασφαλείας αλλά και της αυτοεπιβεβαίωσης: μας βρίσκουν, μας θυμούνται, άρα μας νοιάζονται, άρα μας εκτιμούν. H συχνότερη πλέον επαφή με τον κοινωνικό μας περίγυρο τονώνει το εγώ μας, απαιτεί εξίσου όμως και από εμάς συχνότερη ανταπόδοση. Δεν έχουμε πλέον πολλές δικαιολογίες γιατί δεν τους τηλεφωνήσαμε, γιατί δεν τους θυμηθήκαμε, άρα γιατί δεν τους εκτιμούμε...
Το κινητό τηλέφωνο μας επιτρέπει να διευρύνουμε τον αριθμό των συνομιλητών μας ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο αλλά και να αποστασιοποιούμαστε από τα τρέχοντα και τους συμπαρισταμένους με το να στρέφουμε την προσοχή μας σε απόμακρο συνομιλητή. Μας επιτρέπει να καλλιεργήσουμε περιφερειακά επίπεδα κοινωνικών σχέσεων με το να κρατάμε χαλαρές επαφές με όσους δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι να συναντήσουμε αλλά και να υψώνουμε ασπίδα απομόνωσης με το να αποκόπτουμε τη δυνατότητα επικοινωνίας σε απρόσκλητους ή μη στενούς φίλους. Μας επιτρέπει να συνδυάζουμε ρόλους που διαφορετικά θα απαιτούσαν την ταυτόχρονη παρουσία μας σε διαφορετικά μέρη και να διατηρούμε επαφή με τους άλλους ανεξάρτητα από τον χώρο όπου κινούμαστε. Τέλος, μας επιτρέπει να αναλαμβάνουμε ρόλους που απαιτούν ετοιμότητα όλο το 24ωρο αλλά και να περιορίζουμε την υπευθυνότητά μας στη λήψη αποφάσεων με το να προστρέχουμε μέσω του κινητού στη συμβουλή άλλων.
Σταδιακά, και ενόσω ο κύκλος των εχόντων τον κινητό αριθμό μας διευρύνεται, νιώθουμε τον κλοιό των πολλών να ξανασφίγγει γύρω μας. Κινούμαστε μεν πιο ελεύθεροι από την ανάγκη φυσικής παρουσίας σε συγκεκριμένους χώρους, περιπλανιόμαστε πιο ασφαλείς και ξέγνοιαστοι στις αστικές μας ζούγκλες, αλλά τώρα μας βρίσκουν και όταν δεν το θέλουμε, μας μιλούν για θέματα αταίριαστα με αυτό που εκείνη τη στιγμή κάνουμε, απαιτούν την προσοχή μας σε στιγμές που δεν μπορούμε. Ένα συνεχές πρεσάρισμα για ταυτόχρονη ανάληψη πολλών ρόλων μπαίνει στη ζωή μας και η νευρικότητα κυριαρχεί. Νιώθουμε γελοίοι στην παρέα όταν μας τηλεφωνεί απρόσμενα «τ' αφεντικό» και στεκόμαστε σούζα, αναγκαζόμαστε να παριστάνουμε τους απαθείς όταν μας βρίζει κάποιος στο κινητό αλλά έχουμε μπροστά μας πελάτη, ιδρώνουμε σαν αχθοφόροι όταν μας παίρνει «το αμόρε» σε ώρα σύσκεψης... Ένα φιλτράρισμα λοιπόν των κλήσεων γίνεται απαραίτητο και αρχίζουν οι περικοπές όσων γνωρίζουν τον αριθμό του κινητού μας ή καταλήγουμε με διπλά κινητά!
Από το Βήμα Science 12-10-03

Ερωτήσεις:
1. Να αποδώσετε περιληπτικά (σε 120-150 λέξεις) το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου
2. α) «η συχνότερη πλέον επαφή με τον κοινωνικό μας περίγυρο τονώνει το εγώ μας»
β) «ενόσω ο κύκλος των εχόντων τον κινητό αριθμό μας διευρύνεται»
Ποιο είδος σύνταξης έχουμε σε καθεμιά από τις παραπάνω φράσεις του κειμένου; (ενεργητική-παθητική). Μετατρέψτε καθεμιά πρόταση χρησιμοποιώντας διαφορετική σύνταξη, ώστε να έχει το ίδιο νόημα.
3. Να βρείτε από μια συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
Έμμεσα, απανωτές, χειραφέτηση, απρόσμενα, προστρέχουμε
4. Σ΄έναν έντονο διάλογο σχετικά με το κινητό (π.χ. με τους γονείς σας) παίρνετε το λόγο και υποστηρίζετε (σε μια-δυο παραγράφους) ότι η χρήση του κινητού είναι απαραίτητη, γιατί απελευθερώνει πολύτιμο χρόνο στο σύγχρονο άνθρωπο. Στη συνέχεια, το λόγο παίρνει ο συνομιλητής σας (μια-δυο παράγραφοι) που διατείνεται ότι η κινητή τηλεφωνία είναι ένα ακόμα αναγκαίο κακό συνυφασμένο με τον αγχώδη ρυθμό ζωής. ( 200-250 λέξεις)
Πηγή: http://laventer.blogspot.com

Κριτήριο αξιολόγησης για τη μόδα

Μόδα είναι η παροδική συνήθεια που για ορισμένο χρονικό διάστημα γενικεύεται σε μεγάλο φάσμα της κοινωνίας, σε ότι αφορά την ενδυμασία, την κόμμωση, τη μουσική, ο συρμός, ο νεωτερισμός. Η μόδα είναι στην πραγματικότητα ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που καθρεφτίζει τις κατευθύνσεις και τις εξελίξεις μιας κοινωνίας σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο. Ο ρόλος της είναι να εισάγει στην κοινωνία, με τη γρήγορη μετάδοση και αφομοίωση, νέες συμπεριφορές και πεποιθήσεις.
Οπωσδήποτε η μόδα αποτελεί αντανάκλαση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών και ενσαρκώνει το πνεύμα της κάθε εποχής. Έτσι στην κλασσική εποχή αντιστοιχεί η απλή φορεσιά με τον απέριττο χιτώνα. Αντίθετα η πολυτέλεια της Βυζαντινής αυλής επιβάλλει πολυτελή φορέματα από μετάξι και άλλα βαρύτιμα υφάσματα, ενώ ταυτόχρονα ο χριστιανισμός επέβαλλε την αυστηρότητα του τρίχινου χιτώνα. Χαρακτηριστικό της εποχής του Ναπολέοντα είναι η λιτότητα, ενώ η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε τη μόδα σε απλούστερα μονοπάτια.

Τα τελευταία χρόνια η μόδα παρουσιάζει αναρίθμητες πλευρές. Μέσα απ’ αυτήν μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την εξέλιξη των εθίμων, των ιδεών, του τρόπου ζωής, της υλικής και της ηθικής κατάστασης της κοινωνίας γενικά. Ο χαρακτηρισμός «μοντέρνος» αποδίδεται τόσο σε αντικείμενα όσο και σε αντιλήψεις και το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι η μόδα αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο του σύγχρονου ανθρώπου και ειδικότερα του νέου. Κολακεύει τη φιλαρέσκειά του προσφέροντάς του την αίσθηση ότι ξεχωρίζει από τους άλλους.
Η μόδα έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της και έχει μπει ολοκληρωτικά στη ζωή μας. Δυστυχώς, όμως, η επιρροή της στις μάζες δεν είναι καθόλου εποικοδομητική. Έχει κυριαρχήσει το εφήμερο και το παράλογο. Οι μεγάλοι οίκοι μόδας ασκούν επάνω μας ένα είδος τυραννικής επιβολής, την οποία επιτυγχάνουν μέσω της τηλεόρασης και των άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Αυτό σταδιακά έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη καλαισθησίας και ταυτόχρονα ισοπεδώνει τις ατομικές ιδιαιτερότητες και τις προσωπικές προτιμήσεις, κάνοντάς τον καθένα δέσμιο των τάσεων που επικρατούν.
Μέσω επωνύμων προσώπων, όπως για παράδειγμα ηθοποιών και τραγουδιστών, ενισχύονται πρότυπα συμπεριφοράς, που αποδέκτες έχουν συνήθως τους νέους. Επίσης, ένα άλλο μειονέκτημα της σύγχρονης μόδας είναι η κερδοσκοπία σε βάρος του καταναλωτικού κοινού. Για παράδειγμα ένα ρούχο που αντικειμενικά η αξία του είναι πολύ χαμηλή, μπορεί να πωλείται ακριβά μόνο και μόνο για το γεγονός ότι φοριέται πολύ και συμβαδίζει με τις νέες τάσεις.
Η επίδραση της μόδας στο άτομο μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες. Ο καθένας προσπαθεί να βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο των προσταγών της μόδας για να μην θεωρηθεί οπισθοδρομικός, είτε συμφωνεί μ’ αυτές είτε όχι. Έτσι ασκείται πάνω του ένα είδος ψυχολογικής βίας, που συντελεί άμεσα στην απώλεια αυτοπεποίθησης και τον μιμητισμό μέχρι να αλλοιωθεί η συνείδησή του. Έτσι καταλήγουμε να ανήκουμε όλοι σε ένα ομοιόμορφο σύνολο ανθρώπων, στο οποίο δεν διαφέρει ο ένας από τον άλλο, έχουμε όλοι τα ίδια πρότυπα και κοινούς στόχους και οδηγούμαστε από την ετοιματζίδικη μαζική κουλτούρα.



ΘΕΜΑΤΑ
1. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις.

2. Να αναλύσετε σε μια παράγραφο 10 σειρών το νόημα της παρακάτω φράσης «Αυτό σταδιακά έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη καλαισθησίας και ταυτόχρονα ισοπεδώνει τις ατομικές ιδιαιτερότητες και τις προσωπικές προτιμήσεις, κάνοντάς τον καθένα δέσμιο των τάσεων που επικρατούν».

3. Με τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου να σχηματίσεις φράσεις, που αναφέρονται στο θέμα της μόδας.

4. Να χωρίσετε το κείμενο σε ενότητες και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε ενότητα.

5. «Οι μεγάλοι οίκοι μόδας ασκούν επάνω μας ένα είδος τυραννικής επιβολής»
6. «η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε τη μόδα σε απλούστερα μονοπάτια»: να μετατρέψετε τις προτάσεις στην παθητική φωνή, αφού προσέξετε το υποκείμενο σε κάθε μία από αυτές.
7. Σε ένα άρθρο (400-500 λέξεις) που θα δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου σας να αναφερθείτε στις αρνητικές συνέπειες της μόδας κυρίως στους νέους της ηλικίας σας. Με ποιους τρόπους πιστεύετε ότι η οικογένεια και το σχολείο θα μπορούσαν να περιορίσουν αυτούς τους κινδύνους, έτσι ώστε οι νέοι να προσαρμόσουν τη μόδα στις δικές τους ανάγκες και όχι το αντίθετο;
Πηγή: http://laventer.blogspot.com

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΥΠΕΡ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ: ΑΣΚΗΣΕΙΣ §§ 1-20

§1-2

1. «διδόναι παρρησίαν»: Τι ζητά με τη φράση αυτή ο Δημοσθένης από τους Αθηναίους και γιατί κατά τη γνώμη σας;

2. Ο Δημοσθένης στο προοίμιο, κατά τη γνώμη σας, προσπαθεί να αποσπασει την εύνοια των ακροατών του; Αν ναι με ποιους τρόπους ; Αν όχι, γιατί δεν το επιδιώκει;

3. Να χαρακτηρίσετε το Δηµοσθένη από τον τρόπο µε τον οποίο απευθύνεται στους Αθηναίους και να αιτιολογήσετε τους χαρακτηρισµούς σας.

4. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α µε τις λέξεις της νέας ελληνικής στη στήλη Β, µε τις οποίες έχει κοινό θέµα (σε σύνθεση ή µη) γράφοντας εµπρός από κάθε αριθµό της στήλης Α το ή τα αντίστοιχα γράµµατα από τη στήλη Β.

5. ____ δοκῶ 2. ____ αἱροῦµαι 3. ____ ἄρχοµαι 4. ____ διαβάλλω

α. έναρξη β. παραβολή γ. διαίρεση δ. παράδοξος ε. αδιάβλητος στ. λυκειάρχης
ζ. προσβλητικός η. προαιρετικός θ. δογµατικός ι. πρωταρχικός ια. εξαίρετος ιβ. δόξα

6. Να εντοπίσετε στο συγκεκριµένο κείµενο λέξεις που έχουν ετυµολογική συγγένεια µε τις εξής: καταξίωση, πρόσχαρος, άφεση, άφιξη, άγνωστος, αόρατος, αναµονή, προβολή, αφαίρεση, δάσκαλος, συµπάθεια, πολιτισµός, βελτιωµένος, επίγνωση.

7. ἀµφότεροι - ἑκάτεροι - οὐδέτεροι: Να γράψετε τη σηµασία καθεµιάς από τις λέξεις.

8. γιγνώσκω: Να σχηµατίσετε τέσσερα ουσιαστικά ή επίθετα (απλά ή σύνθετα) παράγωγα ή οµόρριζα του ρήµατος.





§ 3-4

9. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο ρήτορας για να πείσει τους συμπολίτες του, ώστε να βοηθήσουν τους Ροδίους; Να κρίνεις την πειστικότητά τους.

10. Να προσδιορίσεις το ήθος των προσώπων, όπως αυτά παρουσιάζονται στο κείμενο.

11. Ο Δημοσθένης την πρόταση του για βοήθεια στους Ροδίους την υποβάλλει στους Αθηναίους άμεσα ή έμμεσα;

12. Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω φράσεις χρησιµοποιώντας κάποιον τύπο του ρήµατος «τεκµαίροµαι» ή κάποιο από τα παράγωγα ή οµόρριζά του.
• Το ότι αποδεδειγµένα δεν ήξερε τίποτα για την υπόθεση αυτή, ήταν το ............. της αθωότητάς του.
• Τα αντικειµενικά ............. προσδιορίζουν την αξία ενός ακινήτου ή ενός προϊόντος κατά το δυνατόν µε τρόπο γενικά αποδεκτό από τους πολίτες.
• Η έκφραση «το ............. εισόδηµα» είναι ένας όρος της οικονοµίας που χρησιµοποιείται κατά τη συµπλήρωση της ετήσιας φορολογικής δήλωσης των Ελλήνων πολιτών.

13. Να προσδιορίσετε από ποιο ρήµα προέρχονται (ή µε ποιο είναι οµόρριζες) οι λέξεις της στήλης Α σηµειώνοντας Χ στη στήλη Β ή Γ
Α Β Γ
αἴρω αἱρέω-ῶ
άρση
αίρεση
έπαρση
κάθαρση
καθαίρεση
µετέωρος
έξαρση
προαιρετικός

14. σπουδάζω: α) Να γράψετε τη σηµασία της λέξης στην αρχαία και στη νέα ελληνική γλώσσα. β) Τι σηµαίνει η λέξη «σπουδαστήριο» στη νέα ελληνική;

15. λανθάνω: Να γραφούν τέσσερα παράγωγα ή οµόρριζα της λέξης.

§§ 5-10



ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια νοµίζει ο Δηµοσθένης ότι πρέπει να είναι η στάση των Αθηναίων απέναντι στο βασιλιά και σε ποια επιχειρήµατα στηρίζει την άποψή του; (§ 8).


2. Ποια είναι τα επιχειρήµατα του Δηµοσθένη στις §§ 5-8;


3. Σε ποιο επιχείρηµα στηρίζει τη γνώµη του ο Δηµοσθένης ότι δεν προτείνει κάτι καινούργιο ή ασυνήθιστο, διατυπώνοντας την πρότασή του για βοήθεια προς τους Ροδίους (§ 9);


4. Πώς κρίνετε τον Δηµοσθένη για τη διαίρεση των πολέµων στις δυο κατηγορίες που κάνει στην § 10 και τη στάση που υιοθετεί απέναντι στην καθεµιά από αυτές; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

§§ 11-16


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να αξιολογήσετε το πρώτο (§ 11-12) και το δεύτερο επιχείρημα του Δημοσθένη (§ 13).

2. Ο ρήτορας πώς αυτοπροστατεύεται, ώστε να μην κατηγορηθεί ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα των Ροδίων;

3. «. η απερισκεψία γίνεται για τον λαό αιτία πολλών συµφορών» (πολλῶν κακῶν ἡ ἄνοι. (= ἄνοια) αἰτία τοῖς πολλοῖς γίγνεται, § 16):
α) Σε ποιους αποδίδει απερισκεψία ο Δηµοσθένης στο συγκεκριµένο κείµενο;
β) Θεωρείτε τις απόψεις που εκφράζει µε τη φράση αυτή, ως απόψεις γενικού κύρους; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

4. α. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα της σωστής απάντησης:
Ο Δηµοσθένης συµβουλεύει τους Αθηναίους να σώσουν τους Ροδίους (§ 16) επειδή:
α) οι Ρόδιοι βοήθησαν τους Αθηναίους στον πρόσφατο πόλεµο.
β) οι Ρόδιοι έδιωξαν τις στρατιωτικές φρουρές της Αρτεµισίας από τις ακροπόλεις τους.
γ) η Ρόδος έχει τώρα δηµοκρατικό πολίτευµα.
δ) οι Αθηναίοι είχαν στο παρελθόν ανάλογη ατυχία µε αυτή των Ροδίων.
β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

§§ 17-18
1. Σε ποια επιχειρήµατα βασίζει ο Δηµοσθένης την υποστήριξή του προς τη δηµοκρατία και τους δηµοκρατικούς πολίτες και την αντιπάθειά του προς την ολιγαρχία και τους ολιγαρχικούς; Πώς τον κρίνετε για τις απόψεις του αυτές;
2. Πώς κρίνετε τη στάση των ολιγαρχικών (όπως την παρουσιάζει ο Δηµοσθένης στην § 18) στο θέµα της ισότητας των πολιτών; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
3. Ποια σηµασία αποδίδει ο Δηµοσθένης στη σταθερότητα της φιλίας µεταξύ της Αθήνας και των άλλων πόλεων και ποια µορφή πολιτεύµατος µπορεί να εξασφαλίσει αυτή τη φιλία;
4. Να σηµειώσετε αν καθεµιά από τις ακόλουθες λέξεις συνδέεται ετυµολογικώς µε τη λέξη «ὅρος» (ὁ) µε τη σηµασία που έχει στο κείµενο (= σύνορο) ή µε µια από τις ακόλουθες λέξεις: ὁράω-ῶ, ὄρος (το), ὥρα.
1. Ὅρος (ὁ) 2. Ὁράω-ῶ 3. Ὄρος (τό) 4. Ὥρα
α) οροσειρά β) σύνορο γ) όριο δ) ορειβασία ε) µεθόριος στ) οροπέδιο ζ) οριοθετώ η) ωριαίος θ) καθορίζω ι) όµορος ια) ορατός ιβ) εξορίζω ιγ) πρόωρος ιδ) ορεσίβιος.
5. εὖνοι (ὁ εὔνους): Να γράψετε δύο λέξεις ετυµολογικά συγγενείς προς αυτήν.
6. Να βρείτε στη νέα ελληνική δύο ετυµολογικώς συγγενείς λέξεις για καθεµιά από τις ακόλουθες λέξεις: ἐξάγοντας, συστήσεται, δουλείαν, προσδοκῶσι.


§§ 19-20

1. δουλείαν (§ 19): Τι θεωρεί «δουλείαν» στο κείµενο ο Δηµοσθένης; Είναι εύστοχος ο χαρακτηρισµός του; Να απαντήσετε τεκµηριωµένα.
2. Ποια επίδραση µπορεί να έχει στο πολίτευµα άλλων ελληνικών πόλεων, ακόµη και της ίδιας της Αθήνας, κατά τον Δηµοσθένη, η ύπαρξη ολιγαρχικών ή ανελεύθερων πολιτευµάτων σε κάποιες ελληνικές πόλεις;
3. Γιατί η Αθήνα είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνη για τους Ροδίους ολιγαρχικούς και ποιες ενέργειες θα µπορούσαν να κάνουν εναντίον της, κατά τον Δηµοσθένη;
4. παραινῶ: α) Ποια είναι η σηµασία της λέξης στην αρχαία ελληνική γλώσσα; β) Να συνθέσετε το β΄ συνθετικό της λέξης αντικαθιστώντας την πρόθεση «παρά» (ως α΄ συνθετικό) διαδοχικά µε καθεµιά από τις προθέσεις σύν, ἐπί και να σχηµατίσετε µια φράση ή πρόταση για κάθε
λέξη που προκύπτει, ώστε να δηλώνεται η σηµασία της.
5. Να συµπληρώσετε τα κενά χρησιµοποιώντας λέξεις (απλές ή σύνθετες)
παράγωγες ή οµόρριζες του β΄ συνθετικού της λέξης «ἐξάγω».
• Η .......... προϊόντων προς άλλες χώρες βοηθάει σηµαντικά την οικονοµία µιας χώρας.
• Κατά τις ..... εξετάσεις θα κριθεί η είσοδός του στη σχολή αυτή.
• Στη λογική ανήκουν οι ....... συλλογισµοί (από τα γενικά στα µερικά) και οι ........ συλλογισµοί (από τα µερικά στα γενικά).
• Στις .......... εξετάσεις κρίνεται η µετάβαση των µαθητών στην επόµενη τάξη.
• Ο σωστός τρόπος συµπεριφοράς του δείχνει ότι έχει σωστή ......
• Ένας κεντρικός .........., που θα κατασκευαστεί στην περιοχή, θα µεταφέρει τα νερά της βροχής στη θάλασσα.
• Τον αγώνα που .......... αυτή τη στιγµή, παρακολουθούν στο στάδιο δέκα χιλιάδες άνθρωποι.

ΠΗΓΗ: http://laventer.blogspot.com
Δευτέρα 29 Μαρτίου 2010

Αφηγηματικός χρόνος

0 αφηγηματικός χρόνος ■

Ο αφηγηματικός χρόνος είναι βασικό στοιχείο της αφήγησης και διακρίνεται:

- στο χρόνο του πομπού, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο συγγρα­φέας,

- στο χρόνο του αφηγητή, που συνήθως ταυτίζεται με το χρόνο των γεγονότων της αφήγησης, και

- στο χρόνο του δέκτη, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο αναγνώστης.

Ο χρόνος αυτός είναι εξωκειμενικός και δεν έχει σχέση με την αφή­γηση.

Ο εσωτερικός/εσωκειμενικός χρόνος μπορεί να διακριθεί στο χρόνο της ιστορίας και στο χρόνο της αφήγησης:

. ο χρόνος της ιστορίας είναι ο φυσικός χρόνος στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, η φυσική σειρά των γεγονότων.

• Ο χρόνος της αφήγησης δε συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας, γιατί τα γε­
γονότα της αφήγησης δεν ακολουθούν πάντοτε τη φυσική χρονική
σειρά. Ο αφηγητής συχνά παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για
να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν, ή αφηγείται ένα γεγονός που
πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Έτσι, προκύπτουν παραβιά­
σεις στη φυσική σειρά των γεγονότων, που τις ονομάζουμε αναχρο-
νίες και τις διακρίνουμε σε:......

- Αναδρομικές αφηγήσεις/αναδρομές ή αναλήψεις Εί­ναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος. Η μετατόπιση αυτή του χρόνου της αφήγησης και η επιστροφή στο αρχι­κό χρονικό σημείο μπορεί να είναι σύντομη ή εκτεταμένη.

- Πρόδρομες αφηγήσεις/προλήψεις: Ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα, αναφέρεται δη­λαδή σε ένα μελλοντικό σημείο της αφήγησης.

Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά:

In medias res: Η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγ­μάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της α­ φήγησης, σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής μάς μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δε γίνεται κουραστική.

• Εγκιβωτισμός: Σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση, που αποτελεί την αρχική ιστορία, και μικρότερες, δευτε­ρεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση, που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός.

• Παρεκβαση/παρεμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: Είναι η προσωρι­νή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλ­λο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου.

• Προϊδεασμός/προσήμανση: Είναι η ψυχολογική προετοιμασία τουαναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.

• Προοικονομία: Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε η ε­ξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική.

Ο χρόνος της αφήγησης, με κριτήριο τη διάρκεια των γεγονότων, έχει τις ακόλουθες σχέσεις με το χρόνο της ιστορίας:

• Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μικρότερος από το χρόνο της
ιστορίας, όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο (συστολή του χρό­
νου) και παρουσιάζει συνοπτικά (σε μερικές σειρές) γεγονότα που έ­
χουν μεγάλη διάρκεια. Με τον τρόπο αυτό επιταχύνεται ο ρυθμός της

. αφήγησης.

• Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μεγαλύτερος από το χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής επιμηκύνει το χρόνο (διαστολή του χρόνου) και παρουσιάζει αναλυτικά γεγονότα που διαρκούν ελάχι­στα. Με τον τρόπο αυτό επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

• Ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με το χρόνο της ιστορίας, συνή­θως σε διαλογικές σκηνές.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι τεχνικές με τις οποίες ο συγγραφέας συ­ντομεύει το χρόνο της αφήγησης είναι:

• Η επιτάχυνση: γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια παρουσιάζο­νται σύντομα.

• Η παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν αναφέρονται καθόλου, επειδή δε σχετίζονται με την ιστορία.

• Η περίληψη: όταν τα ενδιάμεσα γεγονότα παρουσιάζονται συνο­πτικά.

• Η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό: όταν ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνει το χρόνο της αφή­γησης είναι:

• Η επιβράδυνση: γεγονότα που έχουν μικρή διάρκεια παρουσιάζο­νται εκτεταμένα.

Άλλες φορές παρατηρούμε μια φράση ή ένα βασικό θέμα να επαναλαμβάνεται στερεότυπα, κατά διαστήματα, στο έργο. Τότε μιλάμε για ένα μοτίβο το οποίο έχει κάποια συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στην αφήγηση. Μπορεί δηλαδή να κλιμακώνει τη δράση ή να περιγράφει μια ψυχική κατάσταση κ.ά.
Πηγή: http://stefanu.wordpress.com

Αφηγητής

Αφηγητής

Με τον όρο «αφηγητής» χαρακτηρίζουμε συνήθως το πρόσωπο που αφηγείται, που μεταφέρει δηλαδή λεκτικά – γραπτά ή προφορικά – σε κάποιους άλλους, μιαν ιστορία. Μ’ άλλα λόγια, σ’ ένα αφηγηματικό κείμενο, ο αφηγητής είναι η «φωνή» που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης. Στις μη μυθοπλαστικές αφηγήσεις, η φωνή αυτή ταυτίζεται με το υποκείμενο που μιλά και κυριολεκτικά παράγει και εκπέμπει τον αφηγηματικό λόγο. Στα μυθοπλαστικά κείμενα, όμως, η ταύτισή αυτή δεν ισχύει: ο αφηγητής είναι απλά ο φορέας της αφήγησης, ένα γλωσσικό υποκείμενο που εκφράζεται σε μια γλώσσα η οποία συγκροτεί το κείμενο. Είναι, δηλαδή, μια λειτουργία του κειμένου και όχι ένα πρόσωπο. Πράγματα, στην περίπτωση της λογοτεχνίας, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέει κανείς τον αφηγητή με το συγγραφέα του κειμένου ή του βιβλίου που κρατά στα χέρια του. Από τα ίδια τα κείμενα, άλλωστε, γίνεται φανερό ότι η αφήγηση δεν είναι η γραφή με την οποία ο συγγραφέας παράγει το κείμενό του. Αυτός που μιλά στην αφήγηση δεν ταυτίζεται με εκείνον που γράφει στη ζωή: ο συγγραφέας είναι ένα ιστορικό δεδομένο, ένα υπαρκτό πρόσωπο που ανήκει στον πραγματικό κόσμο και εκπέμπει μια πλαστή ιστορία προς ένα άλλο υπαρκτό πρόσωπο, τον αναγνώστη. Από την άλλη πλευρά, ο αφηγητής αποτελεί μέλος του μυθοπλαστικού κόσμου του κειμένου και απευθύνεται σε ένα άλλο μέλος αυτού του κόσμου, το λεγόμενο αποδέκτη της αφήγησης. Με άλλα λόγια, τα ζεύγη συγγραφέα/αναγνώστη και αφηγητή/αποδέκτη της αφήγησης ανήκουν σε δύο διαφορετικές πραγματικότητες, οι οποίες ως ένα βαθμό συνδέονται χάρη σε μιαν ευρύτερα αποδεκτή σύμβαση: ο συγγραφέας μιλά σα να ήταν εκείνος ο αφηγητής και ο αναγνώστης αποδέχεται το μήνυμα σα να ήταν ο αποδέκτης της αφήγησης. Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, ο αφηγητής συνιστά την εγγραφή του συγγραφέα στο κείμενο. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια περσόνα, ένα μυθοπλαστικό υποκείμενο, μια αυτόνομη κατασκευασμένη μυθοπλαστική ταυτότητα που μιλά και ανήκει στον κόσμο του λογοτεχνικού έργου, όπως και τα πρόσωπα. Ενδεχομένως να επιδέχεται κάποιου είδους σύγκριση ή να εμφανίζει κάποια μορφή συγγένειας με το υπαρκτό, με το ιστορικό πρόσωπο που ονομάζουμε συγγραφέα, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν ταυτίζεται με αυτόν.
Σε παλαιότερες εποχές, η ταύτιση του αφηγητή με το ιστορικό πρόσωπο του συγγραφέα ήταν μία από τις αιτίες που οδήγησαν στην άνθιση της βιογραφικής κριτικής μεθόδου, που στην ουσία ασχολούνταν ελάχιστα με το ίδιο το κείμενο. Στον αιώνα μας, όμως, η μελέτη της λογοτεχνίας ξέφυγε σταδιακά από τέτοιου είδους λάθη και άρχισε να βλέπει τα πράγματα με διαφορετικό πνεύμα. Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι η μελέτη του αφηγητή απασχόλησε κατά καιρούς – και εξακολουθεί να απασχολεί – σχεδόν όλους τους θεωρητικούς της αφήγησης. Καθώς μάλιστα η αφηγηματολογία είναι ίσως ο πιο ανεπτυγμένος κλάδος της σύγχρονης θεωρίας της λογοτεχνίας, υπάρχει μια ποικιλία απόψεων, που άλλοτε αντικρούουν και άλλοτε συμπληρώνουν η μία την άλλη σχετικά με τη θέση, το ρόλο και τα είδη των αφηγητών.



Βασικό αξίωμα της σύγχρονης αφηγηματολογίας είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει αφήγηση χωρίς αφηγητή. Η αφήγηση είναι μια μορφή λόγου. Συνεπώς, εκφέρεται από κάποιον, ο οποίος αναγκαστικά αφήνει στο κείμενο κάποια ίχνη, λιγότερο ή περισσότερο αισθητά. Με βάση αυτό το σκεπτικό, μπορούμε να διακρίνουμε τις αφηγήσεις σε διαφανείς ή ελάχιστες και σε αδιαφανείς. Στις πρώτες, ο αφηγητής προσπαθεί να περάσει απαρατήρητος. Παραμένει σχεδόν άφαντος μέσα στο κείμενο και περιορίζεται στη μετάδοση των γεγονότων χωρίς καμία ανάμειξη από μέρους του. Ο αναγνώστης ξεχνά την ύπαρξή του, βρίσκεται, θα λέγαμε, μέσα στα γεγονότα, τα οποία βιώνει ως αληθινά. Ο αφηγητής αυτού του τύπου απαντάται συχνά στο αστυνομικό ή και το περιπετειώδες μυθιστόρημα, καθώς και στα ιστορικού χαρακτήρα κείμενα. Ο Αμερικανός θεωρητικός Seymour Chatman τον ονομάζει καλυμμένο (covert). Δεν παραλείπει όμως να τονίσει ότι όσο κι αν ο αφηγητής επιθυμεί να παραμείνει αφανής, υπάρχουν πάντοτε ορισμένα στοιχεία του κειμένου που προδίδουν την παρουσία του.
Από την άλλη πλευρά, στις λεγόμενες αδιαφανείς αφηγήσεις, ο αφηγητής προσδιορίζεται και παράλληλα προβάλλεται ως ο παραγωγός ή και ο εμπνευστής της αφήγησης. Έχει, δηλαδή, επίγνωση της αφηγηματικής λειτουργίας που επιτελεί, μιλά για την ιδιότητά του, σχολιάζει τη δράση, τους χαρακτήρες και την ίδια την αφήγησή του, και φυσικά εντοπίζεται εύκολα από τον αναγνώστη. Πρόκειται για το είδος του αφηγητή που ο Chatman ονομάζει φανερό (overt). Ανάλογα με την ένταση της παρουσίας του, η ρεαλιστική ψευδαίσθηση και η αληθοφάνεια υπονομεύονται ή και καταργούνται εντελώς. Ο αναγνώστης δεν μπορεί πια να ζήσει αθώα την ιστορία ούτε να παρασυρθεί από τα γεγονότα.
Ένας άλλος Αμερικανός μελετητής, ο Wayne C. Booth, υιοθετεί μια μεγάλη ποικιλία και διαχωρίζει τους αφηγητές σε:
α) δραματοποιημένους και μη δραματοποιημένους: οι πρώτοι συμμετέχουν στην αναπαράσταση των γεγονότων, εμφανίζονται δηλαδή ως πρόσωπα της ιστορίας που αφηγούνται. Αντίθετα, οι δεύτεροι δε μετέχουν στην αναπαράσταση των γεγονότων και εμφανίζονται ως απλές φωνές. Ακόμη, οι δραματοποιημένοι αφηγητές μπορούν να διακριθούν σε παρατηρητές και σε δρώντες, ανάλογα με το αν συμμετέχουν στην ιστορία ως απλοί μάρτυρες ή ως δρώντα πρόσωπα.
β) Αυτοσυνειδητοποιημένους και μη συνειδητοποιημένους. Οι πρώτοι έχουν πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι αφηγούνται μιαν ιστορία, ενώ οι δεύτεροι όχι.
γ) Προνομιακούς και περιορισμένους, ανάλογα με το αν έχουν βαθιά ή επιφανειακή γνώση των γεγονότων που αφηγούνται (π.χ. αν ο αφηγητής είναι ένα μικρό παιδί, είναι λογικό να έχει περιορισμένες δυνατότητες κατανόησης σε σχέση με τα γεγονότα που αφηγείται).
δ) Αξιόπιστους και αναξιόπιστους: Ο αναγνώστης μπορεί να εμπιστευτεί τα λεγόμενα και τις κρίσεις των πρώτων, όχι όμως και των δεύτερων, που ενδέχεται κάποια στιγμή είτε να διορθώσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους είτε να διορθωθούν από κάποιον άλλο αφηγητή.
Την πιο ουσιαστική αλλά και την πιο πλήρη μελέτη του αφηγητή την οφείλουμε στο Γάλλο αφηγηματολόγο Gerard Genette, ο οποίος αποφάσισε να ταξινομήσει τους αφηγητές με βάση δύο κριτήρια: τη συμμετοχή τους στην ιστορία που αφηγούνται και το αφηγηματικό επίπεδο όπου ανήκουν. Σύμφωνα με το πρώτο κριτήριο, υπάρχουν οι ομοδιηγητικοί αφηγητές, που συμμετέχουν στην ιστορία την οποία αφηγούνται είτε ως πρωταγωνιστές (αυτοδιηγητικές αφηγήσεις) είτε ως παρατηρητές και αυτόπτες μάρτυρες, και οι ετεροδιηγητικοί αφηγητές, οι οποίοι δεν έχουν καμία συμμετοχή στην ιστορία που αφηγούνται. Σύμφωνα με το δεύτερο κριτήριο, οι αφηγητές είναι εξωδιηγητικοί ή ενδοδιηγητικοί.
Με βάση το συνδυασμό των δύο αυτών κριτηρίων, λέει ο Genette, προκύπτουν οι τέσσερις βασικοί τύποι αφηγητή:
α) Ο εξωδιηγητικός – ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή πρώτου βαθμού, που αφηγείται μια ιστορία στην οποία δεν μετέχει. Παράδειγμα: ο Όμηρος, δηλαδή ο αφηγητής της Οδύσσειας και της Ιλιάδας.
β) Ο εξωδιηγητικός – ομοδιηγητικός αφηγητής πρώτου βαθμού, ο οποίος διηγείται την ιστορία του. Παράδειγμα αυτού του τύπου αποτελούν όλες οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις.
γ) Ο ενδοδιηγητικός – ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή δευτέρου βαθμού, ο οποίος δε μετέχει στην ιστορία που αφηγείται. Παράδειγμα: η Σεχραζάτ (Χίλιες και μία νύχτες), πρόσωπο της κύριας ιστορίας, απουσιάζει από τις δευτερεύουσες ιστορίες που αφηγείται.
δ) Ο ενδοδιηγητικός – ομοδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή δευτέρου βαθμού, ο οποίος αφηγείται την ιστορία του. Παράδειγμα: ο Οδυσσέας στις ραψωδίες θ έως μ.

Παράλληλα ο Genette έκανε τη διάκριση ανάμεσα στο «ποιος βλέπει» και στο «ποιος μιλά», υπονοώντας ότι σ’ ένα έργο, ο αφηγητής δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την οπτική γωνία μέσα από την οποία φιλτράρεται η αφηγηματική πληροφορία. Με άλλα λόγια, ο αφηγητής δεν είναι πάντοτε ο εικονολήπτης της ιστορίας που αφηγείται.
Αυτό που τελικά προτείνει ο Genette, είναι η έννοια της «εστίασης»: το πρόσωπο μέσα από το οποίο εστιάζεται η ιστορία που παρακολουθούμε, δε συμπίπτει απαραίτητα με τον αφηγητή. Συγκεκριμένα, ο Genette διακρίνει τρεις βασικές περιπτώσεις:
α) Αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδενική εστίαση: στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχουν όρια ή εμπόδια στην πληροφόρηση του αναγνώστη, σχετικά με τις σκέψεις των αφηγηματικών προσώπων και τα γεγονότα. Ο αφηγητής γνωρίζει, ή μάλλον λέει, περισσότερα από όσα ξέρει οποιοσδήποτε από τους ήρωες. Αν προσπαθούσαμε να σχηματοποιήσουμε με όρους μαθηματικούς, θα είχαμε την ανισότητα
Αφηγητής > Πρόσωπα
β) Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: στην περίπτωση αυτή, η θέαση είναι περιορισμένη και συνήθως ανήκει σε έναν από τους χαρακτήρες του έργου. Η μαθηματική τυποποίηση του δεύτερου αυτού τύπου θα ήταν μια εξίσωση:
Αφηγητής = Πρόσωπα
Πιο αναλυτικά, η εσωτερική εστίαση υποδιαιρείται σε «σταθερή», όπου το σύνολο της αφηγηματικής πληροφορίας περνά από ένα μόνο ήρωα, σε «μεταβλητή», όπου οι ήρωες που εστιάζουν εναλλάσσονται, και, τέλος, σε «πολλαπλή», όπου παρακολουθούμε το ίδιο γεγονός μέσα από τα μάτια πολλών διαφορετικών ηρώων.
γ) Αφήγηση με εξωτερική εστίαση: ο ήρωας δρα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, χωρίς ο τελευταίος να έχει πρόσβαση στις σκέψεις ή τα συναισθήματα του ήρωα. Ο αφηγητής λέει πολύ λιγότερα από όσα γνωρίζουν τα πρόσωπα.
Συνεπώς, Αφηγητής < Πρόσωπα

Αναδρομή

H απάντηση έχει αποσυρθεί μετά από αίτημα του δημιουργού της Κ. Μάντη

Ηθογραφία

H απάντηση έχει αποσυρθεί μετά από αίτημα του δημιουργού της Κ. Μάντη

Βιβλιογραφικές αναφορές στην Αντιγόνη του Σοφοκή

Οι βιβλιογραφικές αναφορές προέρχονται από το πρόγραμμα παράστασης του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος και ομολογουμένως περιέχουν κρίσεις πολύ σημαντικών μελετητών του κλασικού θεάτρου.












Aντιγόνη Σοφοκλή: ερμηνευτικά στοιχεία από τον M. Bowra

"Η Αντιγόνη και οι ανθρώπινοι νόμοι" (σσ. 36-37)

Η Αντιγόνη παίρνει μόνη της την απόφαση ν' αψηφήσει τον νόμο, ή ό,τι τουλάχιστον θεωρούνταν πως ήταν νόμος. Η απόφαση είναι σοβαρότατη και αναμφίβολα θα προκάλεσε σε πολλούς ακροατές μεγάλη προκατάληψη εναντίον της. Οι Έλληνες, που οι πολιτικές ελευθερίες τους ήταν στενά δεμένες με την ύπαρξη των νόμων, εύλογα υπερηφανεύονται οι ίδιοι γι' αυτούς. Ό,τι ξεχώριζε την Ελλάδα από τις βαρβαρικές χώρες, ήταν η απόκτηση νόμων. [...] Η Αντιγόνη, αψηφώντας τις καθιερωμένες αντιλήψεις, βάζει τον εαυτό της πάνω από τον νόμο του Κρέοντα και ισχυρίζεται πως ξέρει καλύτερα τι είναι δίκαιο. Αυτό είναι επικίνδυνο για τον καθένα και ιδιαίτερα επικίνδυνο για μια γυναίκα. Στην αρχή του δράματος η Αντιγόνη εκφράζει την περιφρόνησή της και δεν μπαίνει καθόλου στον κόπο να την εξηγήσει. Ώσπου να συγκρουστεί με τον Κρέοντα, δεν προβάλλει καμιά δικαιολογία της. Στο μεταξύ, το ακροατήριο, που αγαπά τους νόμους, μπορεί να την έχει υποψιαστεί και καταδικάσει, αν όχι για αλαζονική, τουλάχιστον για ανόητη. Η απόφασή της ν' αψηφήσει τους νόμους απαιτεί ουσιώδη δικαιολόγηση. Ο Σοφοκλής το ήξερε αυτό. Ήξερε τι σοβαρό βήμα κάνει η Αντιγόνη και ποια γνώμη θα σχηματίσουν οι άλλοι γι' αυτό. Μόνον όταν αποκαλύπτεται το μέγεθος της αντίθεσης, τότε βλέπουμε πόσο δίκιο έχει η Αντιγόνη.


"Η Ισμήνη" (σσ. 32-36).


Η Ισμήνη αποτελεί τον αντιπροσωπευτικό τύπο της γυναίκας, την αδελφή της Αντιγόνης, που μπορεί να της μιλήσει με ειλικρίνεια, αφού εκείνη έχει την ίδια υποχρέωση στον άταφο αδελφό τους. Η Ισμήνη ικετεύει για ήσυχη ζωή, ύστερα από την τρομερή δυστυχία της οικογένειάς τους, και δεν θέλει να ριψοκινδυνεύσει καθόλου. Έχει ως επιχείρημα πως η γυναίκα δεν μπορεί να τα βάλει με τους άντρες, και πρέπει να υποχωρεί στους πιο δυνατούς. Φαίνεται πως μιλάει με το κύρος της καθιερωμένης ηθικής και υπενθυμίζει ό,τι συνέβη σε γυναίκες που φιλοδόξησαν κάτι παραπάνω από τη φύση τους. [...] Μέσω της Ισμήνης η Αντιγόνη είναι ύπαρξη αλαζονική και παράτολμη, ώσπου βλέπουμε πως η Ισμήνη η ίδια δεν υποστηρίζει μια αληθινά μετριοπαθή στάση και πως η Αντιγόνη δεν είναι ένοχη για υπεροψία. Η Ισμήνη δεν παρακινείται από αρχές, αλλά από δειλία. Δεν τολμάει να ενωθεί με την Αντιγόνη σ' ένα τόσο μεγάλο κίνδυνο. [...] Στην πρώτη σκηνή με την Ισμήνη η Αντιγόνη δεν τρέφει καμιά συμπάθεια για την αδελφή της, εφόσον διαπιστώνει πως δεν θα βοηθήσει να θάψουν τον αδελφό τους. Δεν ξέρει από συμβιβασμούς, δεν δέχεται καμιά δικαιολογία. Επειδή η Ισμήνη δεν θα τη βοηθήσει, είναι εχθρές. Αποκρούει η Αντιγόνη τον ειλικρινή φόβο της Ισμήνης για εκείνην με μια σύντομη προτροπή να κοιτάξει τον εαυτό της. Όταν η Ισμήνη επιμένει στην ανάγκη για μυστικότητα, η Αντιγόνη της λέει να διαδώσει το νέο παντού. Η αντίληψή της για το καθήκον φαίνεται πως έχει αποξηράνει μέσα της όλα τ' ανθρώπινα συναισθήματα, εκτός από την αγάπη για τον αδελφό της. Εντούτοις, αυτή η σκληρότητα είναι χτισμένη πάνω σε μια γνήσια τρυφερότητα, ακόμη και για την Ισμήνη. Με τις πρώτες λέξεις του δράματος, όταν η Αντιγόνη απευθύνεται στην αδελφή της, βλέπουμε ποια είναι τα κανονικά συναισθήματά της.


"Ο Χορός" (σ. 37).

Ο Χορός συγκροτείται από ηλικιωμένους Θηβαίους, που ενστικτωδώς υποστηρίζουν την κατεστημένη δύναμη του Κρέοντα. Στο πρώτο τους άσμα εκφράζουν την ανακούφισή τους για την ήττα και τη φυγή των εισβολέων. Έπειτα από μια τέτοια ένταση δεν επιθυμούσαν τίποτε άλλο παρά την ειρήνη και την ησυχία για να ξεχάσουν τον πόλεμο. Έχουν μια μετριοφροσύνη και αίσθηση τιμής, και στην πραγματικότητα είναι αντιπροσωπευτικοί τύποι πολιτών.

"Η άρνηση του Κρέοντα να θάψει τον Πολυνείκη" (σσ. 18-19).
Η άρνηση ταφής αποτελεί, φαίνεται, τη λογική συνέπεια μιας αντίληψης, σύμφωνα με την οποία η πόλη απαιτεί από τον πολίτη την ύψιστη νομιμοφροσύνη. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει πολύ εύκολα, εφόσον ο Πολυνείκης είναι αναμφισβήτητα προδότης. Επιπλέον, εφόσον είναι νεκρός, η μόνη τιμωρία που είναι δυνατή γι' αυτόν πρέπει να επιβληθεί στο πτώμα και το πνεύμα του. Αν το σώμα του κατασπαραχθεί από τα αρπαχτικά όρνια και το πνεύμα του αποκλειστεί από την παρηγοριά που ο τάφος προσφέρει, θα υποφέρει, και αυτό θα εμποδίσει άλλους ν' ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Η άρνηση ταφής στον Πολυνείκη είναι διαφορετική από την άρνηση ταφής σε ξένο εχθρό [...] Η κανονική διαδικασία στη μεταχείριση του Πολυνείκη θα ήταν να επιτραπεί η ταφή του έξω από τα σύνορα της χώρας του. Αυτό δεν το μνημονεύει ο Κρέων. Ή δεν το έχει σκεφτεί ή το σκέφτηκε και το απέρριψε. Η διαταγή του λέει πως το σώμα του πρέπει να μείνει άταφο, εκεί που βρίσκεται. Σκοπεύει να τιμωρήσει τον νεκρό άνδρα μετά θάνατο, και σε αυτό δεν ακολουθεί κάποιο έθιμο, αλλά τις δικές του θεωρίες. Τέτοια τιμωρία είναι ασυνήθιστη, όχι όμως και μοναδική. Γιατί ο Πλάτων, ένας άλλος θεωρητικός, απαιτεί να ρίχνεται άταφος έξω από τη χώρα του ο φονιάς του συγγενή του -και ο Πολυνείκης είναι τέτοιος (Νόμ. IX, 873 c). Όταν απαιτεί την ίδια τιμωρία για τους ασεβείς και για τους ιερόσυλους και τους πατροκτόνους (Νόμ. Χ 909 e. xii 960 b), μπορεί να το επικαλεστεί κανείς, για να υποστηρίξει την απόφαση του Κρέοντα, αφού ο Πολυνείκης προσπάθησε να καταστρέψει τους ναούς της χώρας του και σήκωσε τα όπλα κατά του συγγενή του.


"Τί σήμαινε η άρνηση ταφής του Πολυνείκη" (σσ. 48-50).

Τί σήμαινε η άρνηση του Κρέοντα να θάψει τον Πολυνείκη; Η ποινή είναι ακραία και φοβερή. Πίστευαν πως το πνεύμα του άταφου νεκρού περιπλανιόταν ανήσυχο και στερούνταν ακόμη και από τέτοιες ικανοποιήσεις που ένας νεκρός θά 'πρεπε να έχει. Όταν ο Αχιλλέας αφήνει στην Ιλιάδα (Ψ 71-74) τον Πάτροκλο άταφο, εμφανίζεται το φάντασμά του και ζητεί να τον θάψει αμέσως, γιατί, όσο είναι άταφος, πρέπει να είναι μακριά απ΄ τους άλλους νεκρούς και να περιπλανιέται μόνος έξω από τις πύλες του Άδη. Για τον ίδιο λόγο επίσης το φάντασμα του Ελπήνορα στην Οδύσσεια (λ 72-73) λέει στον Οδυσσέα πως πρέπει να τον θάψει, αν δεν θέλει να προκαλέσει την οργή των θεών. Ακόμη, το να μην αποδοθούν οι καθιερωμένες τιμές στον τάφο ήταν μια σοβαρή υπόθεση, και η καλύτερη και η πιο συνηθισμένη ευχή των γονιών ήταν να ταφούν τα παιδιά τους (Λυσ. ΧΙΙ, 46, Ευρυπ. Μήδ. 1032 e). Αυτό σήμαινε πως κατά κάποιον τρόπο μετά τον θάνατο η αγάπη γι' αυτόν τον κόσμο επιζούσε. Η σκέψη ότι θα μπορούσε να μην ταφεί, θα προκαλούσε ρίγος στην πιο γενναία καρδιά (Ευρυπ. Ικέτ. 540).[...] Ο νεκρός πρέπει να θάβεται, και ακόμη αυτό το καθήκον ανήκει πρωταρχικά στον πιο στενό συγγενή του. Αν η οικογένεια αμελούσε το καθήκον της, η ταφή αποτελούσε καθήκον του δήμου. Η γενική αναγνώριση του καθήκοντος αυτού φαίνεται από τη γιορτή της Δήμητρας στην Αθήνα, όταν έριχναν κατάρες σε όσους θα άφηναν ένα πτώμα άταφο. Γι' αυτό τον λόγο υπήρχαν ισχυρές θρησκευτικές δικαιολογίες. Καταρχήν πίστευαν πως η παρουσία του άταφου πτώματος μόλυνε τον ήλιο. Ύστερα πως η σωστή του θέση ήταν στη γη. Γι' αυτό οι Αθηναίοι έθαψαν του νεκρούς των Περσών στον Μαραθώνα, επειδή πίστευαν πως "το να καλύψουν το πτώμα του ανθρώπου με χώμα" ήταν "οπωσδήποτε ιερή πράξη" (Παυσ. 1.32.5).

"Ο Κρέων" (σσ. 15-17).
Ο Σοφοκλής, αφού μας άφησε ν' ακούσουμε από την Αντιγόνη πως ο Κρέων απαγόρευσε την ταφή του Πολυνείκη, είναι πια ελεύθερος να τον παρουσιάσει σ' ένα φως αμφίβολο, για να τον κάνει πειστικό και να προσδώσει σ' αυτόν τα εξωτερικά γνωρίσματα μιας ευγενικής καταγωγής. Όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά, φαίνεται πως είναι ο "καλός" Κρέων. Αρχίζει με μια σειρά από αποφθέγματα γενικού κύρους σχετικά με τον ίδιο και τη θέση του, σχετικά με τον τρόπο διακυβέρνησης και τον πατριωτισμό, τα οποία, αν απομονωθούν, είναι πολύ αθώα και εκφράζουν ό,τι γενικά είναι αποδεκτό για τους δημόσιους άνδρες. Όταν ο Κρέων φτάνει στο σημείο να πει για την πόλη του "αυτή 'ναι που μας σώζει κι αν ολόρθη στέκει / κάνουμε στο ταξίδι μας τους γνήσιους φίλους" (189-190), τα λόγια του απηχούν τις ιδέες του Περικλή, έχουν κάποια ομοιότητα με το περήφανο ύφος του Επιταφίου Λόγου: "Έχω δηλαδή τη γνώμη πως, όταν η πόλη ευτυχεί στο σύνολό της, ωφελεί ξεχωριστά κάθε πολίτη περισσότερο απ' ό,τι, όταν στο σύνολό της δυστυχεί και ο κάθε πολίτης ζει ευτυχισμένος". Οι λεκτικές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτό και τα λόγια του Κρέοντα μπορεί να είναι συμπτωματικές και δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να υποθέσουμε πως είτε ο Περικλής είτε ο Σοφοκλής αντιγράψανε ο ένας τον άλλο. Τέτοιες ιδέες υπήρχαν στην ατμόσφαιρα και συναντούσαν κοινή επιδοκιμασία. Η ομοιότητα απλώς δείχνει πως τα αποφθέγματα του Κρέοντα είναι καθαυτά άψογα. Είναι οι γεμάτες νομιμοφροσύνη κοινοτοπίες ενός πατριώτη, και σαν τέτοιες πρέπει να γίνουν δεκτές. Βοηθούν στο να δημιουργήσουν καλή εντύπωση γι' αυτόν στην πρώτη του εμφάνιση.

"Ο Χορός για την Αντιγόνη και τους νόμους" (σσ. 38-41).


Η συλλογιστική του Χορού οφείλει κάτι στον Πρωταγόρα. Σύμφωνα μ' αυτή, η αναμφισβήτητη πρόοδος του ανθρώπου, η επιτυχία του σε πολλούς τομείς, η κατάκτηση της φύσης και η εδραίωση μιας οργανωμένης κοινωνίας έχουν διατηρηθεί και εξασφαλιστεί από την ύπαρξη νόμων. Ο Πρωταγόρας, κατά τον Πλάτωνα, απέδωσε την πρόοδο του ανθρώπου σε τέτοιες προϋποθέσεις και στο τέλος του μύθου του διηγείται πως ο Δίας στέλνει τον Ερμή, για να δώσει στους ανθρώπους τη δικαιοσύνη και τον σεβασμό, και τον διατάσσει: "και δώσε νόμο από μένα να σκοτώνουν σα συμφορά για την πόλη τον άνθρωπο που δεν συμμετέχει στο σεβασμό και τη δικαιοσύνη". Η αφετηρία αυτής της θεωρίας είναι πως οι άνθρωποι ενισχύονται και βελτιώνονται από τον νόμο και ο πολιτισμός στηρίζεται μ' εμπιστοσύνη σ' αυτόν, γιατί ο νόμος δημιουργεί, μαζί με τον πολιτισμό, τις ηθικές αξίες. Είναι μια θεωρία υψηλής ποιότητας και εντυπωσιακή, και ο Χορός την ασπάζεται. [...] Η θεωρία του είναι σαφής. Συμφωνεί με ό,τι ο Περικλής, ο Πρωταγόρας και ο Σωκράτης πίστευαν για τους νόμους - πως συγκρατούν γερά μια πόλη και ότι, αν αυτοί καταπατούνται, καταστρέφονται και το άτομο και η πόλη. Ο άνθρωπος είναι "παράξενος", γιατί έχει μέσα του δυνατότητες για το καλό και για το κακό, για την τάξη και την καταστροφή. Η μόνη πραγματική προστασία από τις αποκλίσεις είναι η επιβολή των νόμων που, όπως είπε ο Πρωταγόρας, έχουν καθαγιαστεί με θεϊκή επιδοκιμασία. Αν ένας άνθρωπος τους τηρεί, η πόλη στέκεται όρθια. Αν τους αψηφά, καταστρέφει τη δομή της. Ο βασικός κίνδυνος προέρχεται από την υπεροπτική τόλμη, που ήταν καλά γνωστό πως μπορούσε να καταστρέψει μια πόλη. Ο Χορός, ανησυχώντας να διατηρήσει την τάξη με οποιεσδήποτε θυσίες, είναι φοβισμένος από την απειλή της αναρχίας, που η ταφή του Πολυνείκη φαίνεται πως φανερώνει. Αυτή η θεωρία πρέπει να έχει μια ειδική αναφορά και να σχετίζεται με τον Κρέοντα.

Ο Κρέων μπορεί να έχει καταπατήσει τους νόμους των θεών, πράγμα που προς το παρόν δεν ενδιαφέρει, αλλά σίγουρα δεν έχει καταπατήσει τους νόμους της χώρας, για τους οποίους τώρα γίνεται συζήτηση. Ο Χορός αναφέρεται στο πρόσωπο που ακόμη δεν εξακριβώθηκε η ταυτότητά του και που, αντίθετα προς τη νόμιμη διαταγή, έθαψε τον Πολυνείκη. Ο Χορός είναι με το μέρος του Κρέοντα και, όπως πιστεύει, με τον νόμο και την τάξη. Στην πραγματικότητα εξωτερικεύει και τα συναισθήματά του. Όταν λέει πως η υποταγή στους νόμους εξυψώνει μια πόλη, επαναλαμβάνει εκείνο που είπε ο Κρέων για τη θέση της πειθαρχίας στην Πολιτεία (91). Η επίθεσή του κατά της απερίσκεπτης τόλμης επαναλαμβάνει την αποδοκιμασία του για όσους είναι εχθροί της πόλης. Στην πραγματικότητα καταδικάζει την Αντιγόνη, αν και δεν ξέρει πως αυτή είναι ο πραγματικός ένοχος. Ούτε και αυτό προκαλεί έκπληξη. Ο Χορός επιθυμεί ησυχία. Δεν θέλει να έχει σχέση με τους παραβάτες του νόμου. Τα συνασθήματά του είναι εντελώς κατανοητά. Ο λόγος του απευθύνεται σ' ένα μεγάλο αριθμό ακροατών, που συναισθάνονταν πως σε οποιαδήποτε περίπτωση ήταν άδικο να παραβαίνει κανείς τους νόμους και πως, όποιος τους παρέβαινε, ήταν απερίσκεπτος και φαύλος.


"Μόνο για τον αδελφό της θα ριψοκινδύνευε η Αντιγόνη την ταφή" (σσ. 50-52).
Η Αντιγόνη δεν θα αναλάμβανε ένα τόσο μεγάλο κίνδυνο για ένα σύζυγο ή ένα παιδί, γιατί αυτοί μπορούν να αντικατασταθούν από άλλους, ενώ ο αδελφός, που οι γονείς του είναι πεθαμένοι, δεν μπορεί να αντικατασταθεί. [...] Το γεγονός πως ο αδελφός της είναι νεκρός και έχει ανάγκη από τη βοήθειά της είναι το μόνο που την αναγκάζει να νιώθει αυτή τη σχέση όλο και πιο έντονα. [...] Η αφοσίωση του αδελφού και της αδελφής, ο ιδιαίτερα στενός δεσμός ανάμεσά τους, δεν θα φαίνονταν εξωπραγματικός για ελληνικό ακροατήριο. Θα μπορούσαν να ανακαλέσουν τον μύθο της Αλθαίας, που, επειδή ο γιος της Μελέαγρος σκότωσε τ' αδέλφια της, τον καταριέται και τον καταστρέφει. Αυτή ασφαλώς πίστευε πως τ' αδέλφια της έρχονταν πριν από τον γιο της και πως το πρώτο της καθήκον ήταν να εξιλέωσει τα οργισμένα πνεύματά τους. Αν ένας αδελφός είναι στενότερος από ένα γιο, είναι επίσης στενότερος από ένα σύζυγο. Γιατί αυτός έχει κατά κύριο λόγο το ίδιο αίμα και σε τέτοιους υπολογισμούς εκείνο που λογαριάζεται είναι ο βαθμός συγγένειας αίματος. Αναμφισβήτητα αυτή η αντίληψή μας φέρνει πίσω σε χρόνους, όπου οι οικογενειακοί δεσμοί ήταν εξαιρετικά στενοί και ιεροί. Το θέμα είναι αρκετά κοινό στα λαϊκά τραγούδια και στις λαϊκές παραδόσεις πολλών χωρών, στις οποίες περιλαμβάνεται και η σύγχρονη Ελλάδα. [...] Η Αντιγόνη παρακινείται από την έντονη αγάπη για τον αδελφό της, από ένα αίσθημα πως η συγγένειά της μ' αυτόν είναι μοναδική και απαιτεί ιδιαίτερη αφοσίωση. Επομένως ερμηνεύει τον εαυτό της με αυτόν τον άδολο, αλλά και αρχέγονο τρόπο. Ό,τι συγκινεί την καρδιά της, είναι η βαθιά συναίσθηση για τη συγγένεια και για ό,τι σχετίζεται μ' αυτή.

"Είναι η διαταγή του Κρέοντα νόμος;" (σσ. 56-59).
Ο μέσος Αθηναίος δεν θα είχε ίσως πολύ σαφή αντίληψη για το τι είναι νόμος, αλλά τουλάχιστον θα πίστευε πως είναι ένας κανόνας συμπεριφοράς που επιβάλλεται με αυστηρότητα και στον οποίο δίκαια υπακούει. Θα ήξερε τους νόμους που ο Σόλων καθιέρωσε, και που τους είχαν σε μεγάλη εκτίμηση και τους θεωρούσαν απαραίτητο θεμέλιο της αθηναϊκής ζωής. Θα συμφωνούσε γενικά με τον Ηράκλειτο πως "ο λαός πρέπει να μάχεται για τον νόμο, όπως για ένα τείχος", και θα παραδεχόταν την εύγλωττη υπεράσπιση της έννομης τάξης που ο Ηρόδοτος αποδίδει στον Δημάρατο (vii 104 4-5). Ο νόμος όμως θα θα μπορούσε να σημαίνει κάτι λιγότερο σεβαστό και να χρησιμοποιείται για οποιαδήποτε απόφαση της κρατικής εξουσίας. Ο Αισχύλος (Προμ. Δεσμ. 150) παρουσιάζει τον νέο τύραννο Δία να φτιάχνει νόμους που είναι αντίθετοι με το δίκαιο. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη που ο Κρέων θα ονομάσει τη διαταγή του νόμο. (119).

Αν η άποψη του Κρέοντα για τον νόμο είναι φυσική και κατανοητή, αυτό ακριβώς είναι όμως που η Αντιγόνη αρνείται να παραδεχτεί. Ισχυρίζεται πως ένας νόμος είναι κάτι διαφορετικό, και ότι η διαταγή του Κρέοντα δεν είναι νόμος, γιατί συγκρούεται με τους νόμους των θεών και δεν έχει ισχύ απέναντί τους. Απέναντι στη διαταγή του Κρέοντα η Αντιγόνη ορθώνει διεκδικητικά εκείνο που αυτή νομίζει πως είναι οι μόνοι πραγματικοί νόμοι, οι νόμοι δηλαδή των θεών. Στη διαταγή του Κρέοντα ταιριάζει η ονομασία "διάταγμα", γιατί αυτή η μέθοδος του πειθαναγκασμού ήταν χαρακτηριστικό τυράννων σαν τον Περίανδρο και τον Κλεισθένη. Για την Αντιγόνη ο νόμος του Κρέοντα είναι απλώς μια διακήρυξη. Δεν έχει καθόλου τη δεσμευτική ισχύ του πραγματικού νόμου. Η Αντιγόνη κάνει μια σαφή διάκριση ανάμεσα σε αυτή τη διακήρυξη και στους νόμους των θεών. [...] Απέναντι στους ψευδείς νόμους του Κρέοντα η Αντιγόνη ορθώνει τους πραγματικούς νόμους που εκπορεύονται από τον Δία και τη Δικαιοσύνη. Δεν επικαλείται τον Δία σαν ειδικό Φύλακα του νεκρού, αλλά σαν θεό που εποπτεύει για το δίκαιο και άδικο. Οι άγραφοι νόμοι γεννήθηκαν στον Όλυμπο (Οιδ. Τύραν. 867) και προέρχονται από τον Δία. Μαζί του παρακάθεται η Δικαιοσύνη, κόρη της Θέτιδας ή του Δικαίου (Ησ., Θεογ. 902), που επίσης επιβλέπει τις πράξεις των ανθρώπων και είναι επιφορτισμένη με το ειδικό καθήκον να τιμωρεί τους αλαζόνες. [...] Όταν η Αντιγόνη επικαλείται αυτές τις δυνάμεις, απαντά στους επικριτές της που ισχυρίζονται πως η πράξη της υπονομεύει τη δομή της πολιτειακής τάξης. Αντίθετα, φαίνεται πως λέει ότι οι αρχές της αποτελούν τη βάση αυτής της τάξης.


"Οι άγραφοι νόμοι" (σσ. 59-60).
Η επιμονή της Αντιγόνης πως η ταφή επιβάλλεται από κάποιον άγραφο νόμο των θεών, όσο κι αν είναι εντυπωσιακή και ειλικρινής, μπορεί ωστόσο να μην φαίνεται αναμφισβήτητα ορθή. Όπως άλλες παραδοσιακές αντιλήψεις, έτσι και οι αντιλήψεις για τους άγραφους νόμους ήταν περισσότερο ισχυρές παρά σαφείς. Όταν ο Γοργίας στον Επιτάφιο λόγο του επιχειρεί να ερμηνεύσει το περιεχόμενό τους, απλώς δίνει κανόνες καλής συμπεριφοράς. Τον 4ο αιώνα οι φιλόσοφοι έδειχναν ενδιαφέρον γι' αυτούς, και προσπαθούσαν να τους εντάξουν σε κάποιο σύστημα, ενώ η διάκριση του Αριστοτέλη ανάμεσα σε έναν "ίδιο νόμο", που θεσπίζεται από την κοινότητα για χρήση δική της, και σε ένα "κοινό νόμο", που έχει σχέση γενικά με το δίκαιο και το άδικο, μοιάζει σαν μια φιλοσοφική απλοποίηση. Στην πράξη όμως πολλοί άνθρωποι του 5ου αιώνα θα είχαν σχηματίσει μια απλή διάκριση ανάμεσα στους κανονικούς νόμους της πολιτείας και στους άγραφους νόμους που αφορούν στη συνείδηση και το θρησκευτικό καθήκον. Στην καθημερινή ζωή οι άγραφοι νόμοι αναφέρονταν ειδικά στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Γι' αυτό ο Σωκράτης του Ξενοφώντα λέει πως παραβιάζονται με την αιμομιξία ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά. Για τον μέσο Αθηναίο οι άγραφοι νόμοι θα ήταν κανόνες πολύ παλιοί και με άγνωστη προέλευση, που προστάτευαν το θρησκευτικό τελετουργικό της οικογενειακής ζωής. Με τέτοιον τρόπο τους αντιμετωπίζει και η Αντιγόνη. Γι' αυτήν οι νόμοι έχουν εφαρμογή στον αδελφό της. Η ταφή του αποτελεί οικογενειακό καθήκον που οι θεοί απαιτούν. Παρουσιάζοντας την Αντιγόνη να εκθέτει με σαφήνεια την περίπτωσή της, ο Σοφοκλής προτάσσει για εξέταση δύο σημαντικά θέματα. Το πρώτο είναι πως οι θεοί απαιτούν γενικά την ταφή και πως καμιά εξαίρεση δεν επιτρέπεται, ακόμη και για τους προδότες. Μ' αυτό ο Σοφοκλής απευθύνεται στη συνείδηση, στα ενδόμυχα συναισθήματα για τις ιερές υποχρεώσεις που οφείλονται στον νεκρό. Κατά δεύτερο λόγο ο Σοφοκλής επιδεικνύει και τονίζει με έμφαση την πιθανή σύγκρουση ανάμεσα στα δύο είδη νόμου. Του ήταν εύκολο να εγκωμιάσει τους άγραφους νόμους ως το θεμέλιο της πολιτικής και της οικογενειακής ζωής. Όμως τί θα γινόταν αν η πολιτική εξουσία ενεργούσε εναντίον της; [...]

Ο Σοφοκλής έχει τη δική του θεωρία για τον νόμο. Λέει πως οι νόμοι των ανθρώπων πρέπει να συμμορφώνονται με τους νόμους των θεών. Σε αντίθετη περίπτωση θα επακολουθήσει η καταστροφή. Ο Πλάτων μπορεί να νομίζει πως υπάρχει αρμονία ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Ο Σοφοκλής διατύπωσε πως αυτή αρμονία δεν ήταν τόσο σίγουρη και γι' αυτό δραματοποίησε μια περίπτωση δυσαρμονίας ανάμεσά τους. Η υπεράσπιση της Αντιγόνης μπροστά στον Κρέοντα εδραιώνει το δίκιο της κατά την κρίση των πιο πολλών που την ακούνε. Αν ο Χορός και ο Κρέων δεν κατορθώνουν να το συλλάβουν, αυτό είναι λάθος τους. Ο Κρέων τυφλωμένος από αλαζονεία και ανίκανος να δει την αλήθεια. Ο Χορός είναι ένα άλλο παράδειγμα της ανικανότητας της ανθρώπινης μάζας να διακρίνει την αληθινή αξία. Όσο κι αν έχει δίκιο η Αντιγόνη, δείχνεται αναντίρρητα φοβερή. Αν μια γυναίκα ενεργεί σαν αυτή, τότε δεν μοιάζει πολύ με τις όμοιές της. Η Αντιγόνη δεν είναι ο τύπος που επαινούν ο Αίας, ο Περικλής ή ο Αριστοτέλης. Παρεμβαίνει στις δημόσιες υποθέσεις χωρίς κανένα δισταγμό, και το φοβερό είναι πως πίσω από αυτήν βρίσκονται οι θεοί. [...] Δεν δείχνει κανένα σεβασμό στον Κρέοντα, μολονότι είναι βασιλιάς και αρχηγός της οικογένειάς της. Δεν φροντίζει να χρησιμοποιεί τέτοια λόγια, σαν αυτά που θεωρούσαν πως ταίριαζαν σε νεαρές γυναίκες, όταν μιλούσαν στους μεγαλυτέρους τους. Το καθήκον την αναγκάζει να λέει την αλήθεια. Με τον άκαμπτο σεβασμό σ' αυτό το καθήκον μεταφέρει στο ίδιο το σπιτικό της την επιτακτικότητα αυτής της αλήθειας. Αυτό το καθήκον παραμερίζει σκέψεις σχετικές με τη θέση των γυναικών. Πραγματικά η Αντιγόνη προσφέρει στηρίγματα στη σωκρατική διδασκαλία, ότι η αρετή μιας γυναίκας είναι ίδια με την αρετή ενός άνδρα, ή τουλάχιστον δείχνει πως, όταν πρόκειται για το καθήκον απέναντι στους θεούς, δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στα φύλα. Πολλοί από τους ακροατές μπορεί να είναι αντίθετοι σ' αυτό το συμπέρασμα, όμως ο Σοφοκλής το ενστερνίζεται στο έργο του. Δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για τη δική του άποψη.

"Ο Κρέων αρχίζει να κλονίζεται" (σσ. 63-65).


Η πρώτη αντίδραση στην ισχυρογνώμονα πεποίθηση του Κρέοντα προέρχεται από τον Αίμονα, που είναι σπουδαίο πρόσωπο, όχι τόσο γιατί είναι γιος του Κρέοντα, αλλά κυρίως γιατί λέει τι σκέφτεται η κοινή γνώμη για την καταδίκη της Αντιγόνης. Ο Αίμων είναι η φωνή της συνείδησης του κοινού ανθρώπου, των κοινών ηθικών αντιλήψεων και μ' αυτόν ο Σοφοκλής φανερώνει την εμπιστοσύνη του στον μέσο άνθρωπο, όταν αντιμετωπίζει ένα πραγματικό πρόβλημα για το δίκαιο και το άδικο. Η κοινή γνώμη επιδοκιμάζει την πράξη της Αντιγόνης και πρέπει να την πάρουμε στα σοβαρά. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί κατά δραματικό τρόπο εκείνο που ο Αισχύλος είχε διαπιστώσει, όταν έλεγε πως τα οργισμένα λόγια των πολιτών εκπληρώνουν το καθήκον μιας δημόσιας κατάρας (Αισχ. Αγαμ. 156-157). Οι Αθηναίοι ήταν πολύ γνήσιοι δημοκράτες και γι' αυτό πίστευαν πως σε μερικά σημαντικά θέματα η λαϊκή πίστη ήταν τελεσίδικη και πως, αν αυτή ήταν καταδικαστική, τότε έπρεπε να είναι σεβαστή. Γι' αυτό, όταν ο Αίμων εξιστορεί αυτό που πιστεύει ο λαός, ο Κρέων πρέπει να τον προσέξει. Η λαϊκή επιδοκιμασία για την Αντιγόνη είναι εξίσου αναπόδεικτη, όσο και η αποδοκιμασία για την τιμωρία της. Ο Κρέων στις επικλήσεις του Αίμονα είναι εντελώς ασυγκίνητος. Εξακολουθώντας τη δική του γραμμή να κακολογεί τον Αίμονα για θρασύτητα, τον κατηγορεί πως είναι σκλάβος μιας γυναίκας και τον απειλεί με τιμωρία. Έχει δίκιο όταν ο Αίμων χάνει την αυτοκυριαρχία του και απειλεί τον πατέρα του με ασέβεια, έχει όμως άδικο, όταν αρνείται να ακούσει την κοινή γνώμη. Πέφτει στο συνηθισμένο σφάλμα των τυράννων, που απομονώνουν τον εαυτό τους από τους άλλους, σαν τον Δηιόκη που θέσπισε τον νόμο ότι ένας βασιλιάς δεν πρέπει να βλέπει κανένα (Ηρόδ. 1. 99), ή τον Παυσανία που, όταν τα μυαλά του πήραν αέρα από την επιτυχία, έγινε απρόσιτος (Ηρόδ. 1. 130). Μ' αυτή τη διάθεση ο Κρέων δεν κατορθώνει να αντιληφθεί ούτε τους ισχυρισμούς του Αίμονα για τον λόγο που ήρθε σ' αυτόν, ούτε την κοινή γνώμη που βρισκόταν πίσω από αυτόν. Το αποτέλεσμα είναι πως χάνει τον γιο του, που είναι αποφασισμένος να σταθεί δίπλα στην Αντιγόνη και να συμμεριστεί την καταδίκη της. Αυτό είναι το τίμημα που ο Κρέων πληρώνει για την ισχυρογνωμοσύνη του. Οι θεοί δεν έχουν σχέση μ' αυτό. Τούτο αποτελεί την ανθρώπινη και κοινωνική συνέπεια μιας εσφαλμένης πράξης.

Μολονότι ο Κρέων δεν το παραδέχεται και με δυσκολία το αντιλαμβάνεται ο ίδιος, όμως, ως ένα βαθμό, έχει συγκινηθεί από τον Αίμονα. Το δείχνει με δύο τρόπους. Πρώτα-πρώτα, αν και προηγουμένως είχε αποφασίσει να τιμωρήσει την Ισμήνη, όπως και την Αντιγόνη, τώρα με μια και μόνο πρόταση του Χορού συμφωνεί πως είναι αθώα και λέει ότι δεν θα την τιμωρήσει. Έτσι η ισχυρογνωμοσύνη του αρχίζει να σπάει. Έχει όμως ακόμη τη γνώμη πως για την Αντιγόνη έχει σκεφτεί σωστά, ενώ για την Ισμήνη έχει αμφιβολίες και την απαλλάσσει. Αυτό δείχνει πως δεν είναι αιμοβόρο θηρίο, αλλά το θύμα ψευδών εντυπώσεων. Η μια πλευρά της πραγματικότητας έχει διεισδύσει μέσα του. Γρήγορα θα φωτιστεί εντελώς. Αυτή η παραχώρηση, όσο μικρή κι αν είναι, γίνεται βέβαια επειδή ο Αίμων έχει ταράξει τη συνείδησή του. Δεύτερο, αν και ο Κρεών είναι ακόμη αποφασισμένος να τιμωρήσει την Αντιγόνη, τώρα αλλάζει το είδος της ποινής και δίνει εξηγήσεις. Θα την κλείσει σε μια βραχώδη σπηλιά μακριά από τους ανθρώπους και θα της δώσει αρκετή τροφή, για να τη διατηρήσει ζωντανή. Σ' αυτή του την απόφαση τα κίνητρά του είναι ανάμεικτα και φανερώνουν τη σύγχυση του μυαλού του. Κατά πρώτο λόγο ελπίζει πως μ' αυτόν τον τρόπο η πόλη θα διαφύγει το μίασμα από τον θάνατό της. Φαίνεται να πιστεύει πως τελικά δεν μπορεί να σκοτώσει κάποιον από τους συγγενείς του, αλλ΄ όμως δεν θέλει να παραιτηθεί από το δικαίωμά του να την τιμωρήσει. Ελπίζει πως με την αλλαγή της τιμωρίας θα αποτρέψει την οργή των θεών κι ακόμη πως θα σώσει την αξιοπρέπειά του. Κατά δεύτερο λόγο ελπίζει ίσως πως ο περιορισμός θα εξαναγκάσει την Αντιγόνη να μετανοήσει. Σαν άλλους που από πλάνη κάνουν το κακό, φαίνεται πως έχει πείσει τον εαυτό του ότι η τιμωρία θα είναι για το καλό του θύματος. Είναι δύσκολο να πει κανείς πόσο ειλικρινής είναι μ' αυτό. Αυτός όμως ο συνδυασμός των δύο σκέψεων δείχνει πως έχει κλονιστεί και είναι ανήσυχος. Δεν είναι ακόμη έτοιμος να παραδεχτεί πως έχει άδικο, προσπαθεί όμως να αλλάξει την τιμωρία και να την κάνει να φανεί σαν να ήταν πραγματικά για το καλύτερο. Πέφτει έξω. Η Αντιγόνη αυτοκτονεί και ο θάνατός της πέφτει βαριά πάνω στον Κρέοντα.

Η μετατροπή της τιμωρίας δεν ανακουφίζει την Αντιγόνη. Δεν φοβάται τον θάνατο, στην πραγματικότητα τον επιθυμεί, η προοπτική όμως μιας υπόγειας, ανήλιαγης φυλακής την τρομάζει και τη συνταράζει. Αυτή που ήταν τόσο σκληρή και ατρόμητη, είναι τώρα ανθρώπινη και συγκινητική. Νιώθει πως πρόκειται να στερηθεί και τους δύο κόσμους, πως δεν θ' ανήκει ούτε στον κόσμο των ζωντανών ούτε των νεκρών. Με περισσότερη ευαισθησία αντιπαραβάλλει την υπόγεια ζωή της με τις ελπίδες του γάμου και βλέπει σ' αυτή ένα νέο είδος γάμου, μια παρωδία και διαστρέβλωση γάμου, που δεν θάχει καθόλου γαμήλια τραγούδια, ούτε νυφικό κρεβάτι, ούτε νυφικό δωμάτιο, αλλά τον Αχέροντα. Δεν θά 'ναι ούτε νεκρή, ούτε ζωντανή, αλλά θα υπομένει ένα ζωντανό θάνατο, ένα θάνατο μέσα στη ζωή.

Φαίνεται επίσης πως έχει πάρει την απόφαση ν' αυτοκτονήσει, όχι όμως εντελώς ξεκάθαρα ακόμη. Η επικείμενη μοίρα της την αποστερεί επίσης από την ελπίδα να δει τον αδελφό της. Καθόλου παράξενο που έχει χάσει κάπως την παλιά της εμπιστοσύνη, που συγκεντρώνει τώρα τις σκέψεις της στην αγάπη για τον Πολυνείκη. Γιατί αυτή είναι η ικανοποίηση από αυτό που τώρα πρόκειται να χάσει. Αλλά και η υπακοή επίσης στους θεούς την έφεραν σ' αυτό το μαρτύριο. Ως τώρα έχει υποφέρει από αγάπη και ευσέβεια, όμως η πρώτη φαίνεται πως την έχει στερήσει από τις ελπίδες της, η δεύτερη πως δεν έχει ανταμοιβή. Γι' αυτό τον λόγο η Αντιγόνη σχεδόν στρέφεται κατά των θεών που έχουν ανταμείψει την αφοσίωσή της με την κατηγορία της ασέβειας, και ακόμη αμφιβάλλει κατά πόσο παρ' όλα αυτά έχει ενεργήσει σωστά. Σ' αυτό είναι ταπεινόφρων. Παραδέχεται πως έχει ίσως άδικο και πως οι θεοί θα της πουν αν έχει. Δεν έχει πια τη γεμάτη υπερηφάνεια εμφάνιση. Από μιαν άποψη η μετατροπή της ποινής από τον Κρέοντα την κάνει πραγματικά ταπεινόφρονα, όχι όμως προς ικανοποίησή του ή σύμφωνα με το σχέδιό του. Κερδίζει με το μέρος της όποιον τώρα είχε αμφιβολίες γι' αυτήν ή τον είχε απωθήσει ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας της. Είναι πάνω απ' όλα ανθρώπινη και συγκινητική. Ο Κρέων όμως δεν κερδίζει τίποτε απ' αυτό. Δεν υποχωρεί σ' αυτόν, αλλά προτιμά ν' αυτοκτονήσει παρά να ζει χωρίς τον αδελφό της. Ο Κρέων πέφτει έξω σχετικά μ' αυτό, όπως και σε άλλους υπολογισμούς του.
Η αλλαγή της Αντιγόνης, η εξαφάνιση των τελευταίων ιχνών της υπερηφάνειας της, βάζει τον Χορό σε αμηχανία και ανησυχία. Δεν μπορεί πια να την καταδικάσει για ανευλαβή ισχυρογνωμοσύνη. Φαίνεται πως εκφράζει τις αμφιβολίες που αισθάνεται, την ανικανότητά του να πάρει μιαν απόφαση. [...] Έχει αρχίσει να αμφιταλαντεύεται. Έχει λυγίσει πιο πολύ από τον Κρέοντα και αυτό τον κάνει περισσότερο έτοιμο να δεχτεί το μήνυμα των θεών, όταν έλθει.


"Το τέχνασμα της προειδοποίησης" (σσ. 67-72).

Αν ο Αίμων εκπροσωπεί τους κοινούς ανθρώπους, ο Τειρεσίας εκπροσωπεί τους θεούς. Η Αντιγόνη καταλαβαίνει πως, αν ο Κρέων την τιμώρησε για πράξη που είναι δίκαιη, ο ίδιος πρέπει να πληρώσει γι' αυτό. Η ευχή της εισακούεται, και ο Τειρεσίας είναι ο πρώτος συντελεστής στην εκπλήρωσή της. Παρουσιάζοντας το γηραιό μάντη, ο Σοφοκλής μεταχειρίζεται τεχνάσματα της ελληνικής παραδοσιακής αφήγησης, αλλά το καθένα λειτουργεί έτσι μέσα στο δράμα, ώστε δύσκολα αναγνωρίζεται, και δεν είναι βέβαια φανερό. Το πρώτο είναι η εμφάνιση του Τειρεσία, που προειδοποιεί τον Κρέοντα να μην προσβάλει τον νεκρό. Αυτό είναι το τέχνασμα της προειδοποίησης. Στην Οδύσσεια, όταν οι θεοί προειδοποιούν τον Αίγισθο με τον Ερμή να μη σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή να παντρευτεί την Κλυταιμνήστρα, ο Αίγισθος απορρίπτει την προειδοποίηση και φτάνει σ' ένα τέλος αποτρόπαιο.
Η προειδοποίηση απαλλάσσει τους θεούς από κάθε ευθύνη. Έπειτα απ' αυτό, ο άνθρωπος που προειδοποιήθηκε πρέπει να μέμφεται τον εαυτό του για τη μοίρα του. [...] Το πλεονέκτημα αυτού του τεχνάσματος είναι πως δίνει μια εύλογη ερμηνεία της συμφοράς και αποδίδει ένα βαθμό φιλανθρωπίας στους θεούς. Οι άνθρωποι κάνουν την εκλογή τους, αλλά δεν υπολογίζουν τις προειδοποιήσεις και δίκαια δεν μπορούν να παραπονούνται, εφόσον επιμένουν, και γι' αυτό τιμωρούνται. Ο Κρέων προειδοποιείται από τον Τειρεσία αλλά δεν υπολογίζει την προειδοποίηση έως ότου είναι πια πολύ αργά.
Ο Κρέων έχει ακόμη καιρό να σωθεί και ο Τειρεσίας τον προειδοποιεί πως στέκεται στο χείλος της καταστροφής. Έπειτα, με μια ομιλία γεμάτη μυστηριακή φρίκη, μιλάει για τα κακά σημάδια, για τους συγκεχυμένους κρωγμούς των πουλιών, τις θυσίες που δεν θα καούν. Για όλα αυτά κατηγορεί τον Κρέοντα. Οι θεοί αρνούνται τη θυσία, επειδή οι βωμοί μολύνθηκαν με σάρκες από το πτώμα του Πολυνείκη. Ο Τειρεσίας ξέρει πως κάτι είναι σε απελπιστικό βαθμό λαθεμένο και πως οι θεοί έχουν οργιστεί από το ανόσιο διάταγμα του Κρέοντα. Σ' αυτά τα φρικιαστικά περιστατικά ο Σοφοκλής έχει εμφυσήσει μια τόσο παράξενη και δυνατή ποίηση, ώστε δεν ρωτάμε αν η κατάσταση είναι πραγματική ή όχι. Είναι αρκετό πως ο εκπρόσωπος των θεών το διακηρύσσει. [...]

Ο Κρέων δεν κατορθώνει να εκτιμήσει την προειδοποίηση ή την καλή διάθεση που την προκαλεί. Μέσα στην αφροσύνη του ξαναγυρίζει στις παλιές αυταπάτες του, πως οι επικριτές του έχουν δωροδοκηθεί και, όπως ακριβώς πίστεψε πως η αγάπη για το χρήμα κρύβεται πίσω από τις πρώτες ιεροπραξίες που έγιναν για τον Πολυνείκη, έτσι και τώρα νομίζει πως ο Τειρεσίας έχει πληρωθεί για να τον απειλήσει. Η πίστη του πως οι θεοί δεν είναι δυνατό να μολυνθούν αποτελεί μια ανόητη ψευδαίσθηση, ένα μη συνειδητό τρόπο για να συγκαλύψει το σφάλμα του. Ο εγωισμός του είναι πάλι σε δράση και τον εμποδίζει να διορθώσει το σφάλμα του, όπως ακριβώς ο ίδιος εγωισμός τον οδήγησε σ' αυτό το λάθος.
Η αναπόφευκτη νέμεση επακολουθεί. Το κακό που θα μπορούσε να αποφευχθεί, πρέπει να επέλθει. Ο Τειρεσίας προφητεύει πως σε λίγο ο Κρέων θα χάσει τον γιο των σπλάχνων του ως ανταπόδοση για τον άταφο Πολυνείκη και τη θαμμένη Αντιγόνη. Αυτή η τιμωρία θα προέλθει από τους εκδικητές θεούς. Ο Τειρεσίας κάνει αυτή την προφητεία μόνο όταν καταλαβαίνει πως ο Κρέων είναι άκαμπτος. Το πρόβλημα δεν είναι πως τον καταδιώκει μια κακεντρεχής μοίρα. Πρέπει να υποφέρει, γιατί έχει διαπράξει σφάλμα και αρνήθηκε να το επανορθώσει εγκαίρως. Οι θεοί δεν θέλουν να εκβιάσουν από αυτόν δίκαιη ανταπόδοση, αλλά θέλουν να μάθει...


"Το θέμα Πολύ αργά" (σσ. 72-75).

Μόλις ο Τειρεσίας έφυγε, οι καταστροφές επακολουθούν βαριές και γρήγορες. Έχουν διατυπωθεί οι αιτιάσεις πως αυτό το είδος της καταστροφής δεν είναι στην πραγματικότητα δραματικό και πως το τελευταίο μέρος της τραγωδίας δεν έχει την πληρότητα του πρώτου μέρους. Αυτό όμως αποτελεί παρανόηση. Το αποτέλεσμα δείχνει πως, όταν οι θεοί ενεργούν, το κάνουν γρήγορα και σίγουρα. Μπορεί να καθυστερούν ν' αρχίσουν, είναι όμως αναντίρρητα σταθεροί. Η ταχύτητα και η συσσώρευση των γεγονότων που ο Κρέων προκάλεσε, πλήττουν το ίδιο το σπιτικό του. Του έλαχε η ευκαιρία και την έχασε. Τώρα οι τιμωρίες ακολουθούν η μία την άλλη. Μ' αυτό το αποτέλεσμα ο Σοφοκλής συνθέτει ένα άλλο παραδοσιακό θέμα, το θέμα "πολύ αργά". Ο Κρέων είναι ένας απ' αυτούς που βλέπουν την αλήθεια, πολύ άργά όμως για να τον βοηθήσει. [...]
Το θέμα είναι παλιό, το ηθικό του δίδαγμα είναι πως, όταν μια καλή πράξη αναβάλλεται για πολύ καιρό, τότε θα πάψει νά 'ναι αποτελεσματική ή και καλή. Για τον Σοφοκλή το σχέδιο, έτσι που παρουσιάζεται, είχε φανερά πλεονεκτήματα. Του έδωσε τη δυνατότητα να δείξει τον Κρέοντα σε μια διάθεση μετάνοιας και ακόμη ανίκανο ν' αποτρέψει την καταστροφή που οι πράξεις του προκάλεσαν σε βάρος του. Και με περισσότερη δεξιοτεχνία μπόρεσε να παρουσιάσει το πορτρέτο του ίδιου ανθρώπου, ενεργητικού, αλλά ανώφελου για καλές πράξεις, που υπήρξε ισχυρογνώμων και πείσμων. Ο Κρέων δεν αλλάζει τον χαρακτήρα του ξαφνικά με δική του απόφαση. Μόνο στο τέλος αποβάλλει την αλύγιστη αυταρέσκειά του. Τελικά το θέμα "Πολύ αργά" φέρνει στην επιφάνεια το ηθικό δίδαγμα πως, μολονότι οι θεοί μπορεί να ανέχονται σφάλματα για ένα χρονικό διάστημα, υπάρχει ένα όριο στην υπομονή τους, και, όταν αυτό εξαντληθεί, επακολουθούν οι συμφορές. Ο Κρέων έχει προσχωρήσει πολύ. Του είναι αδύνατο να αποφύγει το μάθημα που οι θεοί θέλουν να του διδάξουν. [...]
Ο Κρέων τώρα διχάζεται ανάμεσα στην αλαζονεία που συμβουλεύει την ισχυρογνωμοσύνη του και τον φόβο πως θα πέσει σε συμφορές. Ο δισταγμός δεν διαρκεί. Ο ισχυρός λόγος του Χορού, που συνοδεύεται από τη συμβουλή να απολύσει την Αντιγόνη και να θάψει τον Πολυνείκη, στερεώνει την απόφασή του. Εντούτοις, ακόμη και τώρα ο Κρέων φανερώνει ίχνη από τον παλιό του εαυτό. Η αλλαγή όμως είναι επιφανειακή. Ως τη στιγμή αυτή δεν νιώθει καθόλου λύπη, δεν έχει κανένα αίσθημα ενοχής. Εκείνο που του προκαλεί εντύπωση είναι η δύναμη των περιστάσεων. Το βρίσκει δύσκολο να υποχωρήσει, το παραδέχεται όμως. [...]

Δύο καθήκοντα έχει ο Κρέων. Να ελευθερώσει την Αντιγόνη και να θάψει τον Πολυνείκη. Σ' αυτή τη σειρά τα έχουν τοποθετήσει ο Τειρεσίας και ο Χορός. Και πολύ σωστά, γιατί η ζωή της Αντιγόνης μπορεί να σωθεί με άμεση παρέμβαση, ενώ η ταφή του Πολυνείκη μπορεί να περιμένει ως ότου ολοκληρωθεί το πιο επείγον καθήκον. Ο Κρέων σκέφτεται και ενεργεί διαφορετικά. Πρώτα παρέχει πλήρη ταφή στον Πολυνείκη, έπειτα πηγαίνει να ελευθερώσει την Αντιγόνη από τη φυλακή της. Πηγαίνει όμως πολύ αργά. Αυτή έχει στο μεταξύ κρεμαστεί και μαζί της βρίσκεται ο Αίμων, που αυτοκτονεί πάνω στο σώμα της, μπροστά στα μάτια του πατέρα του. Αυτό δημιουργεί μια πλήρη τραγική κλιμάκωση. Αν αντέστρεφε τη σειρά των γεγονότων, θα είχε ελαττώσει τη φρίκη και μειώσει την καταστροφή. Εφόσον πρέπει η καταστροφή να γίνει, έπρεπε να γίνει προς το τέλος. Και αυτή η σειρά είναι ψυχολογικά σωστή. Είναι σύμφωνη με τον χαρακτήρα του Κρέοντα. [...] Η ευθύνη του γίνεται πιο καθαρή και η τιμωρία του πιο σκληρή από το μίσος που ο γιος και η γυναίκα του του δείχνουν όταν πεθαίνουν. Ο Αίμων μάλιστα τον φτύνει κατάμουτρα και αρνιέται να του μιλήσει.

"Το μάθημα της τραγωδίας" (σσ. 76-77).

Όπως ο μάντης προφήτεψε, ο Κρέοντας τιμωρείται χάνοντας αυτούς που αγαπά, τον γιο του και τη γυναίκα του. Ο θάνατός τους οφείλεται άμεσα σ' αυτόν. Αν δεν είχε απαγορεύσει την ταφή του Πολυνείκη και δεν καταδίκαζε την Αντιγόνη, καμιά απ' αυτές τις συμφορές δεν θα ακολουθούσε. Επίσης, οι συμφορές δεν θα επέρχονταν, αν είχε αλλάξει απόφαση όσο ήταν καιρός. [...]

Ο Κρέων δεν πεθαίνει. Μπαίνει στο ανάκτορο ξέροντας μόνο πως είναι ένας ανόητος άνθρωπος και μη ξέροντας πού να κοιτάξει και πού να βρει ανάπαυση. Μια συντριπτική μοίρα έχει πέσει πάνω του. Και αυτή η ταπείνωση και καταδίκη για την ενοχή του είναι το μάθημα που οι θεοί τον δίδαξαν. Ο Χορός κλείνει την τραγωδία με μια σκέψη για τους κινδύνους της αλαζονείας και της ανευλάβειας. Μιλάει για τη σοφία που έγκειται στο ν' αναγνωρίσει ο άνθρωπος την ταπεινή του θέση απέναντι στους θεούς.[...]

Η οδυνηρή μεταστροφή της τύχης του Κρέοντα από την αλαζονεία στην ταπείνωση, από την ψευδαίσθηση της δύναμης στην επίγνωση της αδυναμίας, από την αυταρέσκεια στη δυστυχία, είναι περισσότερο αποτελεσματική από οποιοδήποτε ηθικό δίδαγμα. Ο Σοφοκλής δίνει το δίδαγμά του κυρίως μέσα από τους χαρακτήρες και τις συμφορές τους. Επιστρατεύει σειρά γεγονότων, έτσι που αυτά οδηγούν αναπόφευκτα σε κάποιο συμπέρασμα και δίδαγμα. Το συμπέρασμα συμφωνεί με την ελληνική θρησκεία. Η πτώση του Κρέοντα θα μπορούσε να προσελκύσει τον Πίνδαρο σαν η δίκαιη τιμωρία ενός που αψήφησε τους θεούς. Ο Σοφοκλής επιχειρεί κάτι πιο δραστικό παρουσιάζοντας πως αυτή είναι άμεσο επακόλουθο του χαρακτήρα του. Την παρουσιάζει μάλιστα και πιο αξιοσυγχώρητη, δίνοντας στον Κρέοντα ευκαιρία να εξαγοράσει τις πλάνες του. Σε κάθετι που έχει σχέση με τον Κρέοντα το έργο παρουσιάζει βαθιά θεολογική διάθεση και θα γινόταν αποδεκτό από τους ευλαβικά σκεπτόμενους. Ακόμη και οι θάνατοι του Αίμονα και της Ευρυδίκης θα θεωρούνταν μέρος του θεϊκού σχεδίου για τιμωρία του Κρέοντα. Γιατί με τον θάνατό τους αυτός βρίσκει τη λύπη του που τον ταπεινώνει. Αυτοί είναι τα αθώα όργανα για τη φώτισή του.

Η θεολογική άποψη που ο Σοφοκλής παρουσιάζει είναι από μιαν άποψη παραδοσιακή, αλλά αυτό συνάγεται με μια προσεκτική λογική ανάλυση και μια πλήρη ανίχνευση των σημασιών της. Πάνω απ' όλα με έμφαση τονίζει την υπευθυνότητα των ανθρώπων για τις πράξεις τους. Οι Έλληνες στοχαστές ταλαντεύονταν ανάμεσα στην αποδοχή της ευθύνης των ανθρώπων και στην απόδοσή της στους θεούς. Στην Αντιγόνη ο Σοφοκλής αποδέχεται τη δεύτερη άποψη και σχεδόν προλαβαίνει τη θεωρία του μύθου του Πλάτωνα, σύμφωνα με τον οποίο οι αγέννητες ψυχές εκλέγουν τη μοίρα τους με τη βασική αρχή πως "η ευθύνη ανήκει σ' αυτόν που κάνει εκλογή. Ο Θεός δεν ευθύνεται". Στην περίπτωση του Κρέοντα η θεία δικαιοσύνη συμφιλιώνεται με την ανθρώπινη ευθύνη.

Στην Αντιγόνη ενυπάρχουν οι κύριες σταθερές που διέπουν τις εγγενείς στην ανθρώπινη κατάσταση συγκρούσεις. Αυτές οι σταθερές είναι πέντε:


* η αναμέτρηση μεταξύ ανδρών και γυναικών

* μεταξύ ηλκιωμένων και νέων

* μεταξύ κοινωνίας και ατόμου

* μεταξύ ζωντανών και νεκρών

* μεταξύ ανθρώπου και θεού (θεών).


Οι συγκρούσεις που πρέρχονται από αυτούς τους πέντε τύπους αναμέτρησης δεν είναι διαπραγματεύσιμες. Οι άνδρες και οι γυναίκες, οι γέροι και οι νέοι, το άτομο και η κοινότητα ή το κράτος, οι ζωντανοί και οι πεθαμένοι, οι θνητοί και οι αθάνατοι, αυτοπροσδιορίζονται μέσα στη συγκρουσιακή διαδικασία του αλληλοπροσδιορισμού. Ο αυτοπροσδιορισμός είναι αναπόσπαστος από την αγωνιστική αναγνώριση της "ετερότητας" (του άλλου), εκείθεν των απειλούμενων ορίων του εγώ. Οι αντιτιθέμενοι πόλοι του αρσενικού και του θηλυκού, των γηρατειών και της νεότητας, της ιδωτικής αυτονομίας και της κοινωνικής συλλογικότητας, της ύπαρξης και της θνητότητας, του ανθρώπινου και του θείου μπορούν να αποκρυσταλλωθούν μόνο με όρους εναντίωσης (όποιες κι αν είναι οι πολυάριθμες αποχρεώσεις των προσαρμογών των μεν προς τα δε). Φτάνω στον εαυτό μου -το πρωταρχικό ταξίδι- σημαίνει αντιμετωπίζω πολεμικά τον "άλλον". Οι οριακές συνθήκες του ανθρώπινου προσώπου είναι οι συνθήκες που τίθενται από το φύλο, την ηλικία, την κοινότητα, το χάσμα μεταξύ ζωής και θανάτου και το δυναμικό της αποδεκτής ή μη συνάντησης του υπαρξιακού με το υπερβατικό [...].

Η κεντρική σύγκρουση αυτού του σοφόκλειου έργου έχει συχνά γίνει αντιληπτή ως σύγκρουση ανάμεσα στα αρχαϊκά οικεγενειακά έθιμα και τους αρχαϊκούς κώδικες ευαισθησίας, από τη μια μεριά, και στη νέα, δημόσια ορθολογικότητα της περίκλειας στιγμής, από την άλλη. Υπό το φως αυτής της ερμηνείας, η γλώσσα του Κρέοντα, ο αυστηρός νομικισμός του, η τακτική του κατά τη συζήτηση, έχουν χαρακτηρισθεί "σοφιστικά" όχι τόσο από ηθική όσο από τεχνική και ιστορική άποψη. Στον ριζωμένο στην έννοια του θανάτου "υπερβατισμό" της Αντιγόνης αντιτίθεται ο κοσμικός "διαφωτισμός" του Κρέοντα. Η καταστροφή του γένους του Λάϊου καταδεικνύει ότι δρούσαν σκοτεινοί παραλογισμοί και απηρχαιωμένες μανίες. Ο αφηρημένος χαρακτήρας, η απρόσωπη πολιτική της διακυβέρνησης του Κρέοντα αντιπροσωπεύουν την υπόσχεση ενός μέλλοντος λιγότερο παθιασμένου αλλά νηφαλιότερου. Ασφαλώς ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει τον Κρέοντα ο Σοφοκλής όντως υποδηλώνει τις δικές του αμφιβολίες και ανησυχίες για μια τέτοια "πρόοδο". Ο ποιητής έχει, ο ίδιος, οξύτατη επίγνωση της αναπόσβεστης αυθεντίας και ιερότητας του σκοτεινού στοιχείου μέσα στον άνθρωπο [...]

Άραγε, δεν είναι και οι δυο τους βαθιά όμοιοι στην πραγματικότητα; Η προσωπικότητά τους δεν έχει ακριβώς την ίδια "κοψιά"; Άραγε, ο τρόπος με τον οποίο φέρεται η Αντιγόνη στη δύστυχη Ισμήνη δεν αντιστοιχεί στον τρόπο με τον οποίο φέρεται ο Κρέων στην ίδια και στον Αίμονα; Η πολεμικού τύπου συγγένεια μεταξύ Κρέοντα και Αντιγόνης απορρέει από τη σύγκρουση δύο "υπαρξιακών ελευθεριών" που εξισορροπούνται με μεγάλη ακρίβεια. Κανείς από τους δυο δεν μπορεί να υποχωρήσει χωρίς να διαψεύσει την ουσία της ύπαρξής του. Ο καθένας βλέπει τον άλλον στον εαυτό του, ενώ η ίδια η γλώσσα του κειμένου υποδεικνύει αυτή τη μοιραία συμμετρία. Και ο Κρέων και η Αντιγόνη είναι αυτο-νομιστές, άνθρωποι που έχουν αναλάβει οι ίδιοι την τήρηση του νόμου. Στη δεδομένη περίσταση δεν είναι δυνατός ο συμβιβασμός μεταξύ του δικαίου που εκφέρει ο ένας και του δικαίου που εκφέρει ο άλλος. Η κοινή τους όμως εμμονή στον νόμο καθιστά τον ένα σχεδόν καθρέφτισμα του άλλου. Εξ ου και η στενή συνάφεια, σε εύρος και χαρακτήρα, των καταστροφών που υφίστανται διαδοχικά: Αυτό που είναι συγκλονιστικό σε αυτούς τους εκτοξεύει προς τα εμπρός. Πέφτουν στην άβυσσο σαν τους Τιτάνες.
Πηγή: http://gennadeio.blogspot.com/