ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Η νεοελληνική λογοτεχνία ως μάθημα θεωρητικής κατεύθυνσης προβληματίζει τους μαθητές γιατί τα χαρακτηριστικά του διαφοροποιούνται, σε κάποιο βαθμό, από το αντίστοιχο μάθημα γενικής παιδείας.
Στο ακόλουθο κείμενο επισημαίνονται οι ιδιαιτερότητες αυτές καθώς και ο τρόπος προσέγγισης του μαθήματος που διασφαλίζει την, κατά την άποψη μας, σωστή ανταπόκριση στα ζητούμενα του. Οι εκτιμήσεις μας τεκμηριώνονται στα δοθέντα θέματα στα οποία το μάθημα είναι πανελλαδικώς εξεταζόμενο με στόχο να καταδεχθεί η τυπολογία των ερωτήσεων και οι αντίστοιχες γνωστικές απαιτήσεις από το μαθητή.
Τέλος παρατίθενται στοιχεία που αφορούν στο ύφος των απαντήσεων.
Τα προτεινόμενα διαγωνίσματα στις επόμενες δημοσιεύσεις συνιστούν εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Α. ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Ως μάθημα θεωρητικής κατεύθυνσης, η νεοελληνική λογοτεχνία παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες που απαιτούν σχετική προσαρμογή και του τρόπου μελέτης από τον μαθητή. Οι σημαντικότερες απ αυτές τις ιδιαιτερότητες είναι οι ακόλουθες:
* Η διδασκαλία ολόκληρου του ποιητικού ή πεζού κειμένου και όχι ενός αποσπάσματος του.
* Τα στοιχεία θεωρίας της λογοτεχνίας που καλείται να γνωρίζει ο μαθητής για να ανταποκριθεί στις σχετικές ερωτήσεις.
* Ο συγκριτικός σχολιασμός του διδαγμένου κειμένου με το παράλληλο, αδίδακτο κείμενο.
Β. ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
•* Αποτελεσματικότερη κρίνεται η παραγωγική μέθοδος: Ανάγνωση ολόκληρου του κειμένου και βασικών σχολίων σχετικά με αυτό πριν από την ανάλυση των επιμέρους ενοτήτων μέσα στην τάξη. Η σφαιρική εικόνα θα επιτρέψει την πληρέστερη κατανόηση των ειδικότερων στοιχείων ιδιαίτερα στα κείμενα που είναι γλωσσικά ή χρονικά απομακρυσμένα από το σύγχρονο αναγνώστη όπως είναι π.χ. «Το αμάρτημα της μητρός μου» ή το «Όνειρο στο κύμα».
•* Οι εισαγωγές και τα συνοδευτικά κείμενα του σχολικού βιβλίου αποτελούν το βασικό γνωστικό υλικό για μια συνολική θεώρηση του κειμένου. Υπογραμμίζονται καίρια σημεία και εξάγονται πλαγιότιτλοι για τη σωστή αξιοποίηση του υλικού αυτού. Σε καμία περίπτωση δε χρειάζεται αποστήθιση κριτικών πάνω στο κείμενο και πολύ περισσότερο υιοθέτηση του περίπλοκου, εξεζητημένου ύφους που έχουν αυτές οι κριτικές. Ο μαθητής οφείλει απλώς να εντοπίσει τις πληροφορίες που παρέχουν αυτά τα κριτικά κείμενα και να τις αξιοποιήσει στο σχολιασμό του λογοτεχνικού κειμένου.
* Ο βασικότερος τρόπος ελέγχου της αφομοίωσης αυτού του υλικού είναι η ανίχνευση του μσα στο κείμενο. Καμιά ερώτηση δεν έχει θεωρητικό χαρακτήρα. Όλες ανεξαιρέτως απαιτούν ανίχνευση και εντοπισμό του συγκεκριμένου στοιχείου μέσα στο κείμενο. Αυτό επαληθεύει για μια ακόμα φορά, την ακαταλληλότητα της αποστήθισης ως τρόπου προσέγγισης, κατανόησης και ερμηνείας του κειμένου.
* Βασικές προαπαιτούμενες γνώσεις είναι οι ακόλουθες:
α) Σχετικά με τον συγγραφέα - ποιητή ή πεζογράφο: από το βιογραφικό του σημείωμα, ενδιαφέρουν τα στοιχεία εκείνα που ανιχνεύονται στο συγκεκριμένο κείμενο. Ειδικότερα, η οικογενειακή κατάσταση, τα προσωπικά βιώματα, οι σπουδές του Βιζυηνού ανιχνεύονται στο αυτοβιογραφικό «Αμάρτημα της μητρός μου». Η ιδιοσυγκρασία του Παπαδιαμάντη, η ιδιόμορφη βιοθεωρία του, η θρησκευτική του πίστη ανιχνεύονται στον ήρωα - προσωπείο του στο «Όνειρο στο κύμα».
Η αριστερή ιδεολογία του Στρατή Δούκα, Γ. Ρίτσου, Μανώλη Αναγνωστάκη επηρεάζουν - με τον έ¬να ή τον άλλο τρόπο - το περιεχόμενο των κειμένων τους «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» «Σονάτα στο Σεληνόφωτος»και «Στον Νίκο Ε.. 1949».
Επίσης ενδιαφέρουν τα βασικά στοιχεία της λογοτεχνικής «γλώσσας» του συγκειμένου ποιητή ή πεζογράφου, οι γενικότερες αρετές του έργου του και του συγκεκριμένου (εξεταζόμενου) κειμένου ειδικότερα.
β) Σχετικά μετά ποιητικά κείμενα:
- Η καβαφική ποίηση πρέπει να μελετηθεί ως ιδιαίτερη οντότητα και να κατανοηθούν τα βασικά χαρακτηριστικά της καβαφικής ποιητικής γλώσσας. Ιδιαίτερα τα στοιχεία εκείνα που εντοπίζονται στα εξεταζόμενα ποιήματα όπως είναι η ιστορική μέθοδος, η δημιουργία ιστορικοφανών προσώπων-προσωπείων του ποιητή, η αυτοαναφορικότητα των ποιημάτων («Καισαρίων» «Ο Δαρείος»), η καβαφική ειρωνεία και τα εκφραστικά της μέσα κλπ.
- Εκτός από το ποίημα της Μ. Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ' αγάπησες» που έχει παραδοσιακά - μορφικά κυρίως - χαρακτηριστικά, τα υπόλοιπα εξεταζόμενα ποιήματα είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της νεότερης - μοντέρνας ποίησης με σαφείς υπερρεαλιστικές επιρροές. Ο μαθητής οφείλει, επομένως, να γνωρίζει τα βασικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης και τα σημαντικότερα στοιχεία του υπερρεαλισμού.
γ) Σχετικά με τα πεζά κείμενα: απαιτείται γνώση βασικών στοιχείων θεωρίας της αφήγησης / αφηγηματολογίας όπως είναι οι αφηγηματικές τεχνικές (οπτική γωνία, τύπος του αφηγητή, αφηγηματικός χρόνος) αλλά και οι αφηγηματικοί τρόποι που αξιοποιούνται στα πεζά κείμενα του έντεχνου λόγου. Εκτός από τα γενικά στοιχεία αφηγηματολογίας ο μαθητής οφείλει να γνωρίζει τις ιδιαίτερες αφηγηματικές τεχνικές που αξιοποιεί ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο κείμενο, τις αφηγηματικές καινοτομίες (όπως στην περίπτωση του Βιζυηνού) καθώς και τις αφηγηματικές αρετές του συγκεκριμένου κειμένου.
Εξάλλου θα πρέπει να γνώριζει βασικά στοιχεία για το διήγημα (χαρακτηριστικά γνωρίσματα, στοιχεία διαφοροποίησης από εκτενέστερες αφηγηματικές σύνθεσεις όπως η νουβέλα και το μυθιστόρημα) , αλλά και στοιχεία για την ηθογραφία δεδομένου ότι και τα τρία εξεταζόμενα κείμενα έχουν ηθογραφικό χαρακτήρα ή έστω ηθογραφικά στοιχεία.
Μέσα από την ερμηνευτική προσέγγιση και το σχολιασμό των ενοτήτων του συγκεκριμένου ποιητικού ή πεζού κειμένου, πρέπει να γίνει κατανοητό πώς αξιοποιούνται τα γενικά αυτά στοιχεία στο συγκεκριμένο κείμενο, έτσι ώστε να συγκροτήσουν τη λογοτεχνική του ιδιαιτερότητα και αξία.
Γ. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ
Εκτός από τη μεθοδική μελέτη και προσέγγιση των κειμένων, η επιτυχής ανταπόκριση στα ζητούμενα προϋποθέτει κατανόηση της τυπολογίας των ερωτήσεων τις οποίες θα κληθεί να απαντήσει ο μαθητής.
Ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλαδικές εξετάσεις, η νεοελληνκή λογοτεχνία έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α) Αντικείμενο εξέτασης είναι ένα μικρό απόσπασμα του κειμένου (αν πρόκειται για πεζό κείμενο) ή ολόκληρο το ποιητικό κείμενο εκτός αν πρόκειται για εκτενή ποιητική σύνθεση όπως είναι η «Σονάτα του Σεληνόφωτος» οπότε δίνονται αποσπάσματα της (όπως για παράδειγμα το θέμα των Πανελλαδικών του 2000).
β) Ακολουθούν τέσσερις (4) ερωτήσεις που αναφέρονται στο διδαγμένο κείμενο και μία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο αδίδακτο - παράλληλο κείμενο.
 Η ερώτηση (1) βαθμολογείται με 15 μονάδες και αναφέρεται συνήθως σ' ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του κειμένου (στοιχείο μορφής ή περιεχομένου).
Παραδείγματα: Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη είναι η χρήση υπερρεαλιστικών εικόνων. Να καταγράψετε τις τρεις υπερρεαλιστικές εικόνες με τις οποίες διαρθρώνεται το συγκεκρι‐μένο ποίημα. (Θέμα 2009)
Ο θεατρικός χαρακτήρας της Σονάτας (Θέμα 2000)
Το ιστορικό πλαίσιο της «Ιστορίας ενός αιχμαλώτου» (Θέμα 2002).
 Η ερώτηση (2) και η ερώτηση (3), αναφέρονται συνήθως σε τεχνικά - μορφικά χαρακτηριστικά του κειμένου και βαθμολογούνται με 20 μονάδες η καθεμία.
Παραδείγματα: Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το κείμενο, πέντε από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού (Ερώτηση 2, Θέμα 2003). Σε ποιο πρόσωπο γίνεται η αφήγηση και γιατί έχει επιλεγεί αυτό; (Ερώτηση 3, Θέμα 2002).
 Η ερώτηση (4) αναφέρεται σ' ένα μικρό χωρίο του αποσπάσματος του πεζού κειμένου ή σε κάποιους στίχους του ποιητικού κειμένου και απαιτεί σχολιασμό του σε 1 - 2 παραγράφους (130 -150λέξεις). Βαθμολογείται με 25 μονάδες.
 Η ερώτηση (5) απαιτεί το συγκριτικό σχολιασμό του διδαγμένου κειμένου με το παράλληλο αδίδακτο κείμενο.
Ο συγκριτικός σχολιασμός αναφέρεται συνήθως στο περιεχόμενο και εστιάζει σ' ένα συγκεκρι¬μένο θεματικό στοιχείο / μοτίβο, κοινό στα δύο κείμενα.
Ενδεικτικά παραδείγματα:
α) Σε ποια χαρακτηριστικά της πολιτείας δίνει έμφαση ο Γ. Ρίτσος στους στίχους 219 - 227 του κει¬μένου και σε ποία ο Γ. Γεραλής στο ποίημα του «Οι Πολυάνθρωπες οι Πολιτείες» που ακολουθεί; (Ερωτηοη 5, θέμα 2000).
β) Να συγκρίνετε το απόσπασμα του Στρατή Δούκα από την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» με το απόσπασμα του Ηλία Βενεζη από το «Νούμερο 31328» ως προς τη δίψα. Να εντοπίσετε τέσσερα κοινά σημεία σχετικά » αυτό το θέμα και να τα σχολιάσετε (Ερώτηση 5, Θέμα 2002).
Ωστόσο, ενδέχεται η σύγκριση να είναι γενικότερη, όπως για παράδειγμα η ερώτηση 5 στο θέμα του 2004: Να συγκρίνετε τη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» του Οδ. Ελύτη με το παρακάτω απόσπασμα από την «Κυρά των Αμπελιών» του Γ. Ρίτσου ως προς το περιεχόμενο παρουσιάζοντας τα κοινά τους στοιχεία.
Η ερώτηση 5 βαθμολογείται με 20 μονάδες.

Δ. ΣΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟΦΕΥΓΟΥΜΕ:

• Εισαγωγικές φράσεις που επιβεβαιώνουν το δεδομένο -του τύπου: «πράγματι... σίγουρα... όντως ο συγγραφέας επιδιώκει...»γιατί αυτό χρειάζεται να τεκμηριωθεί μέσα από την απάντηση.
• Το λογοτεχνικό ύφος, τη λεξιθηρία, την επίκληση στην αυθεντία διαφόρων κριτικών. Επιδιώκουμε οι απαντήσεις μας να είναι ακριβείς και σαφείς-τεκμηριωμένες με παραδείγματα μέσα από το κείμενο όπως άλλωστε είναι και το σταθερό ζητούμενο σε όλες τις ερωτήσεις.
• Την παράθεση χωρίων του κειμένου χωρίς σχόλιο. Τα χωρία του κειμένου είναι τεκμήρια που επαληθεύουν τις εκτίμησες μας - δεν έχουν από μόνα τους αποδεικτική αξία. Επίσης, γίνεται σαφής συσχέτιση του ερμηνευτικού σχολίου με το παράθεμα - τεκμήριο και δεν περιοριζόμαστε σε απλή παράθεση του στο τέλος της απάντησης.
• Την αναφορά στο όνομα του συγγραφέα (όταν οι ερωτήσεις δεν αναφέρονται στις τεχνικές που χρησιμοποιεί ή σε αυτοβιογραφικά στοιχεία του κειμένου). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όταν οι ερωτήσεις αναφέρονται στο περιεχόμενο του κειμένου, στον «κειμενικό» κόσμο, χρησιμοποιούμε στο όνομα του ήρωα που κατά περίπτωση πρωταγωνιστεί ή του αφηγητή.
• Φράσεις που παραπέμπουν στον προφορικό λόγο ή σε κείμενα πληροφοριακού -ενημερωτικού χαρακτήρα: το λογοτεχνικό κείμενο που σχολιάζουμε δεν ανήκει σε κανένα από τα δύο είδη. Επομένως είναι ακατάλληλες φράσεις του τύπου: (στο σημείο αυτό ο αφηγητής μας μιλά... μας λέει ... μας ενημερώνει... μας γνωστοποιεί/πληροφορεί ότι...)
Είναι προτιμότερες φράσεις του τύπου: στο σημείο αυτό αισθητοποιείται/πιστοποιείται/αποδεικνύεται /τονίζεται/εξαίρεται κλπ.
Πηγή: http://apostolos1963.blogspot.com/