ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Οι δυνάμεις που ενεργούν στη φύση είναι δύο ειδών:

- Στοιχεία αρνητικά: η άλογη βία μέσα στη φύση (η θάλασσα, η τρικυμία)

-Στοιχεία θετικά: η ίδια η φύση ως αρχέτυπο του κάλλους και του αγαθού. Ανάμεσα στα δύο σαφώς σημαντικότερο είναι το δεύτερο.

Η τρικυμία και το ναυάγιο αποτελούν μονάχα το αφηγηματικό πλαίσιο του έργου. Το κέντρο κατέχει η επικοινωνία του ήρωα με τη φύση:εμφάνιση Φεγγαροντυμένης «γλυκύτατος ήχος».

Ο γλυκύτατος ήχος ακολουθεί τη θεία εμφάνιση και συνοψίζει σ΄ ένα σύμβολο «μουσικό» τον παναρμόνιο ρυθμό της φύσης. Η Φεγγαροντυμένη μας τον έδωσε σ΄ ένα σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως.

Επίδραση Ήχου & Φεγγαροντυμένης στην ψυχή του ήρωα:

Η Φεγγαροντυμένη μαγνητίζει κυριολεκτικά τον Κρητικό, αυτός «εξίσταται» από τον εαυτό του, από τον τόπο και από τον χρόνο, ξεχνά την τραγική του κατάσταση, τη θάλασσα, τη καλή του, τον αγώνα του να σώσει την κόρη και να σωθεί. Το επεισόδιο κλείνει με την εξομολόγηση του ήρωα για τη ριζική αλλαγή του χαρακτήρα του, ύστερα από την εμπειρία αυτή (22.5 8) Ο ήρωας χάνει το αγωνιστικό και επιθετικό του ήθος, παίρνει μια στάση ένδειας, ζητά την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου. Παραλύει και ο αγώνας του μέσα στη θάλασσα (22.23 24). Ο ήχος τείνει να τον αφομοιώσει ολοκληρωτικά, να τον «αποσυνθέσει» (22.51 54).


Μονάχα όταν ο ήχος σβήνει, ο ήρωας ξανάρχεται στον εαυτό του, ξαναθυμάται την κόρη και την προσπάθειά του. Εν τω μεταξύ η κόρη έχει πεθάνει. Έτσι οι δύο εμπειρίες ( Φεγγαροντυμένη ήχος) γίνονται «αντίμαχες δυνάμεις» στον αγώνα του ήρωα.

Αυτό αποκαλύπτουν και οι «στοχασμοί» του ποιητή:

«η ηθική δύναμη που μπαίνει σε δοκιμασία από τη συμφορά, και την άλλη, ντυμένη με μια γοητεία που κάνει στο τέλος πικρότερο το χαμό», « μια ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στην ψυχή του ναυαγού (που θέλει να φέρει στο ακρογιάλι την αρραβωνιαστικιά του, που τη νομίζει ζωντανή) και στα εξωτερικά εμπόδια της φύσης».

Η φύση ως αντίμαχη δύναμη πολεμά τον άνθρωπο παραλύοντας την αντίστασή ή την προσπάθειά του ενάντια στα φυσικά εμπόδια κυριεύοντας την ύπαρξη του με τη μαγευτική ακτινοβολία των αξιών των οποίων είναι φορέας (του κάλλους και του αγαθού). Έτσι ενισχύεται η υπεροχή της εξωτερικής βίας σε βαθμό που να προδικάζει σχεδόν την αρνητική έκβαση του αγώνα.

Η επίδραση της φύσης στον Κρητικό με τη φεγγαροντυμένη πρώτα και ύστερα με τον «γλυκύτατον ηχό», αφομοιώνει τον ήρωα, εξουδετερώνει το αγωνιστικό του πνεύμα, με αποτέλεσμα ο ήρωας να χάσει τον αγώνα που αγωνιζότανε (να σώσει την αγαπημένη του). Πλαστικό (Φεγγαροντυμένη) και μουσικό σύμβολο (ηχός) αντιπροσωπεύουν δυο διαδοχικές συγκρούσεις. Στην πρώτη αντιπαρατίθεται το πνεύμα της φύσης με το πνεύμα του ήρωα. Η αντίθεση είναι σκεπασμένη. Μόλις την υποπτευόμαστε στο «πολύν καιρό οπίσω», που μας δείχνει πως το πνεύμα που ενσαρκώνει η Φεγγαροντυμένη δεν είναι το πνεύμα που διέπει τον ήρωα κατά την παρούσα φάση, της αντρικής του ακμής. Στην προσπάθεια του ήρωα να «αναγνωρίσει» την οπτασία διακρίνομε κάποια παλιά, απομακρυσμένη συνάφεια μεταξύ τους, που ανάγεται στο απώτερο παρελθόν, στα πρώτα βιώματα της τρυφερής ηλικίας (21.13 16)


Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη Φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της «παιδικότητας» και επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά, με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης. Μ΄ αυτήν την έννοια ο μητρικός κόρφος για το βρέφος, το ερωτικό ίνδαλμα για τον έφηβο, η εκστατική ενατένιση της εικόνας του θείου για τον πιστό αποτελούν βιώματα διονυσιακά, γιατί και το θρησκευτικό βίωμα είναι διονυσιακό: ολοκληρωτική «αφιέρωση», δηλαδή υπαγωγή, του ανθρώπου στη θεϊκή αρχή. μια μορφή απάρνησης της ατομικότητας. Μια τέτοια σχέση έρχεται, ως στάση ζωής, σε αντίθεση με το πρόσφατο πολεμικό παρελθόν του ήρωα. Το πολεμόχαρο πνεύμα του ήρωα πριν τη μεταστροφή: π΄ αγνάντευεν Αγαρηνό κι΄ εγύρευε μαχαίρι (22.6), αντιπαρατίθεται-στην κρίσιμη εκείνη ώρα που ο ήρωας αγωνίζεται να σώσει το τελευταίο πράγμα που τον δένει με τη ζωή και με το πρόσφατο παρελθόν του προς το πνεύμα της φύσης, όπως το 'δαμε ενσαρκωμένο στη μορφή της Φεγγαροντυμένης.

Ώστε η επιβολή της φύσης πάνω στον άνθρωπο σημαίνει άρση του ανταγωνισμού και θέση της ενότητας. Η μεσογειακή φύση αδελφώνει τα όντα μέσα σε μια ατμόσφαιρα πληρότητας του Εγώ, η οποία αφενός καθιστά περιττό τον ανταγωνισμό, αφετέρου γίνεται πηγή χαράς και μακαριότητας. * Το πνεύμα αυτό όμως απογυμνώνει ταυτόχρονα τον άνθρωπο απέναντι στις φυσικές ενάντιες δυνάμεις (όπως δείχνει η τελική έκβαση). Η διπλή αυτή επίδραση μας αποκαλύπτει το τραγικό ως μόνιμο στοιχείο της σχέσης με τη φύση.


Το μουσικό σύμβολο του «γλυκύτατου ηχού» αφετέρου εισάγει ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο μια σχέση καθαρότερα διονυσιακή, όπου το Εγώ απορροφάται από τη φύση και τείνει να διαλυθεί μέσα στην ευρύτερη Κοσμικήν ενότητα. Τη διονυσιακή σχέση τη δείχνει η παρομοίωση: Μόλις ειν΄ έτσι δυνατός ο Έρωτας κι ο Χάρος. (22.50)


Η σύζευξη του Έρωτα με το Χάρο, στοιχείο της Ορφικής και Ελευσίνειας λατρείας (Διόνυσος - Άδης = διπλή όψη του ίδιου μυθικού συμβόλου), μας δίνει δυο γνωστές και ομοειδείς εκδηλώσεις του ίδιου καταλυτικού ενστίκτου, που ερεθίζει μέσα στην ψυχή του Κρητικού ο «γλυκύτατος ηχός». Το ένστικτο του θανάτου είναι ακριβώς η αντίθετη ροπή προς το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβολής. Ωθεί το άτομο στην αυτοκαταστροφή. Αντίθετα ο Έρωτας αντιπροσωπεύει μερική κατάργηση της ατομικότητας (συγχώνευση του Εγώ με το «ερώμενο» αντικείμενο). Ανάλογη είναι η ψυχική κατάσταση του Κρητικού απέναντι στον «ηχό». ζητά να συγχωνευθεί μαζί του (22.53 54). Μ΄ άλλα λόγια, η φύση εμπνέει στον ήρωα μια κατάσταση διονυσιακή . Με τον «γλυκύτατον ηχό» βγαίνει στην επιφάνεια το διονυσιακό πνεύμα της φύσης και αντιπαρατίθεται στην ισχυρή ατομικότητα του ήρωα. Αυτό δημιουργεί μια κλιμάκωση στη σύγκρουση: η φύση αντιμάχεται τη θέληση του ήρωα με το πλαστικό της πνεύμα πρώτα (Φεγγαροντυμένη). Το όραμα του κάλλους και του αγαθού μαγνητίζει τον ήρωα και παραλύει τον αγώνα του- ακολουθεί ισχυρότερη σύγκρουση ανάμεσα στον ήρωα και στη φύση με τον «ηχό», που ξεσηκώνει στην ψυχή του Κρητικού το καταλυτικό διονυσιακό ένστικτό. Εδώ κορυφώνεται η δοκιμασία του ήρωα, που αρχίζει με την πάλη του προς τα στοιχεία της φύσης (φουρτούνα). και πιο πίσω με τους αγώνες του στην Κρήτη, ενάντια στους Τούρκους. Η τραγική λύση έρχεται με την άφιξη στο γιαλό: χαρά σωτηρίας - θλίψη θανάτου.
Η κλιμάκωση των δοκιμασιών συμπορεύεται με μια σταδιακή ηθική ολοκλήρωση του ήρωα. Στην αφετηρία το ήθος του ήρωα είναι πολεμικό, δηλαδή ανταγωνιστικό σε τελική ανάλυση. Με τις διαδοχικές δοκιμασίες, που αντιπροσωπεύουν κι από μια συμφορά, ο ήρωας αποβάλλει σταδιακά το ανταγωνιστικό πνεύμα και φτάνει, (με την κορύφωση των συμφορών απώλεια και του τελευταίου αγαπημένου προσώπου), σε μια σχέση ενότητας με τον Κόσμο. Η ενότητα αυτή εκφράζεται με έμφαση, αρνητικά ( χαρά δεν τούναι ο πόλεμος ) και θετικά ( τ΄ απλώνω του διαβάτη ). Στο δεύτερο σκέλος, που ορίζει την τωρινή ιδιότητα του ήρωα (ζητιάνος), εννοείται μια ακόμη ιδιότητας, που απορρέει έμμεσα, από την έμμετρη σε α΄ πρόσωπο αφήγηση της περιπέτειας. Η ιδιότητα του ποιητή. Στη μορφή του ζητιάνου - ποιητή συνοψίζονται καίρια η σχέση αλληλεξάρτησης με τους ανθρώπους και η δημιουργική ενότητα με τον Κόσμο, που συνιστούν το τελικό στάδιο της μεταμόρφωσης του ήρωα μέσα από την τραγική διαλεκτική: δοκιμασία (σύγκρουση- καταστροφή)- ολοκλήρωση. Προϋπόθεση λοιπόν της ολοκλήρωσης είναι η δοκιμασία. Χωρίς αυτήν ο ήρωας δε θα `φτανε ν΄ αποκτήσει μια βαθύτερη και στέρεη αρμονική σχέση με τα άλλα όντα. Τόσο η δοκιμασία όσο και η ολοκλήρωση οφείλονται στης φύσης την επενέργεια, που είναι διττή: καταστρεπτική (θάνατος κόρης, ζητιανιά, δυστυχία: βιοτικό- ατομικό επίπεδο ) και ευεργετική συγχρόνως (ανθρώπινη αλληλεγγύη, ενότητα με τον κόσμο, ποιητική δωρεά: ηθικό- κοσμικό πεδίο ). Μέσα από αυτά τα βιώματα θα πραγματωθεί ο ψυχικός μετασχηματισμός του ήρωα από μια ιστορικά προσδιορισμένη (αντ)αγωνιστική ιδεολογία σε μια μυστικά βιωμένη ερωτική οντολογία.

* απόρροια της ηθοπλαστικής λειτουργίας της φύσης- μέσα από το όραμα μιας φυσικής θεότητας είναι η ριζική μεταστροφή του ήρωα από το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης. Η «μαγική « δύναμη που αποκτά το χέρι του, πέρα από το ότι τον βοηθά στο εξής να ξεπερνά τη δυστυχία και το αίσθημα κοινωνικού ξεπεσμού, αποτελεί ένδειξη ότι κατέκτησε μια ανώτερη αυτοσυνειδησία, η οποία αντιστοιχεί σε αλλαγή βιοθεωρητικού προσανατολισμού.

ΠΗΓΗ:apostolos1963.blogspot.com (ΤΑ ΝΕΑ, ένθετο ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ, 13-10-2008)