ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

ΦΟΡΜΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
ΜΑΘΗΜΑ: Έκφραση-Έκθεση
ΤΑΞΗ: Β΄Λυκείου
ΕΝΟΤΗΤΑ/ΕΣ: Σημειώσεις - Περίληψη
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Κώστας Αγγελάκος ,φιλόλογος στο Τμήμα Επιμόρφωσης του Π.Ι.

1. Σκοπός:
Να ασκηθούν οι μαθητές στην αφαιρετική διαδικασία με την οποία κρατούμε τα ουσιώδη και παραλείπουμε τα επουσιώδη.

2. Διδακτικός στόχος:
Να εθιστούν οι μαθητές στη γραφή ενός πυκνού και λιτού κειμένου, της περίληψης.


3. Διδακτική προσέγγιση: Επικοινωνιακή. Γι’ αυτό η εκφώνηση της εργασίας για γραφή μιας περίληψης πρέπει να εντάσσεται σε επικοινωνιακό πλαίσιο, να έχει πάντα αποδέκτη.

4. Μέσα διδασκαλίας-υλικά-προϋποθέσεις:
Κείμενα δόκιμων συγγραφέων ή άρθρα από τον ημερήσιο ή περιοδικό τύπο.

5. Δομή μαθήματος:
Δίνεται για επεξεργασία το κείμενο του Α . Τερζάκη “Η αξία του βιβλίου”.

Η αξία του βιβλίου
Το παρόν και το μέλλον του βιβλίου είναι το παρόν και το μέλλον του πολιτισμού μας στο σύνολό του, πνευματικού και μη (θα έλεγα «αντιπνευματικού»). Το παρόν το ζούμε όλοι μας. Για το μέλλον είμαι ανήσυχος, δεν το κρύβω.
Πιστεύω στο βιβλίο. Υπάρχουν άνθρωποι στον τόπο μας (μήπως οι πιο πολλοί;) που νομίζουν πως οποιοδήποτε διάβασμα είναι το ίδιο. Λάθος τραγικό: η εφημερίδα σε πληροφορεί, το βιβλίο σε διαμορφώνει. Ο ελληνικός λαός είναι εφημεριδοδίαιτος, νομίζει πως με τ’ αναγνώσματα του ημερήσιου Τύπου επιπλώνει τον εσωτερικό του χώρο. Το βιβλίο έχει άλλη αρετή – γι’ αυτό και ο Ρωμιός του πεζοδρομίου τ’ αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι. Ακούτε να σας λένε, κατά προτίμηση οι εκπρόσωποι της μέσης τάξης, που είναι και η πιο υπεύθυνη, γιατί περνάει για ηγετική τάξη: «Πού καιρός για διάβασμα». Έχουν, όμως, όλοι τους αμέτρητο καιρό να χαρτοπαίζουν μετά μανίας τις νύχτες ως τα χαράματα στα σπίτια τους, στις εκδρομές, όπου κουβαλιόνται, για να φάνε και να χαρτοπαίζουν.
Δεν είναι τυχαίο που είμαστε λαός κοινωνικά ακέφαλος. Το σχολείο κάνει αντιπαθητικό το διάβασμα, η αστική τάξη το παρατάει σε εκείνα τα μέλη της, που κατά βάθος τα θεωρεί «βλαμμένα». Ευτυχώς που υπάρχουν νέοι που διαβάζουν, διψάνε για απαντήσεις σε μεγάλα προβλήματα, πολύ περισσότεροι παρά στη μεσοπολεμική εποχή. Αυτό είναι το μόνο παρήγορο. Αλλά ποιος τους κατευθύνει;
Είπα για το μέλλον πως είμαι ανήσυχος. Όχι γιατί εγώ περνάω μαζί με τον καιρό μου, αλλά γιατί βλέπω να ορθώνονται τα υποκατάστατα του βιβλίου: τηλεόραση, κινηματογράφος, ραδιοφωνικές σκηνές και αναγνώσματα, ποιος ξέρει ποια άλλα δισκία Τέχνης, που θα επινοήσει η τεχνολογία- δηλαδή το επιχειρηματικό κεφάλαιο-για να αποκοιμίζει το πνεύμα και να διεγείρει τις αισθήσεις. Πώς θα αντιπαλαίει το βιβλίο; Όμως, μονάχα με ένα βιβλίο στο χέρι, συγκεντρωμένος σε μια γωνία, βρίσκεται κανένας ενώπιος ενωπίω, μόνος αντίκρυ στη συνείδησή του, σε συνάφεια με το νου του, που, θέλοντας και μη, αρχίζει και αυτός να ψελλίζει, να ζωντανεύει, να οραματίζεται. Τα μηχανικά μέσα στομώνουν το νου, το βιβλίο τον ακονίζει.
Αλλά βαίνουμε προς το ιδανικό του ελάσσονος κόπου. Ω, τι παρεξήγηση η απαλλαγή του ανθρώπου από την υλική ανάγκη! Ποιος θα το έλεγε πως θα καταλήξει στην απαλλαγή του από την ανθρωπιά του, από τη δίψα της ψυχής;
ΑΓΓ.ΤΕΡΖΑΚΗΣ


1ο βήμα: Μελέτη του κειμένου, καταγραφή των λεπτομερειών σε τέσσερις φάσεις:
(α) Προσεκτική ανάγνωση.
Εντοπισμός άγνωστων λέξεων – στοιχείων, σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου.
(β) Δεύτερη ανάγνωση για παρακολούθηση (υπογράμμιση – αρίθμηση) της σειράς των ιδεών – επιχειρημάτων.
(γ) Εύρεση και γραφή των λεπτομερειών, μέσω της τεχνικής της υπερδομής* του κειμένου αξιοποιώντας ταυτόχρονα και την τεχνική των πλαγιότιτλων.
*υπερδομή του κειμένου: τα βασικά χαρακτηριστικά-στοιχεία του κειμένου, τα οποία συναρμολογούνται με συγκεκριμένη διάταξη και μας δίνουν την εσωτερική αρχιτεκτονική δομή του κειμένου.


Η δομή του κειμένου
• Εισαγωγή: Ανησυχία για το μέλλον του πνευματικού πολιτισμού λόγω της μείωσης αυτών που διαβάζουν βιβλία.
• Λανθασμένη άποψη: Κάθε είδους διάβασμα είναι το ίδιο εφημερίδα πληροφορεί
βιβλίο διαμορφώνει
Πρόφαση: η έλλειψη χρόνου.
Αντίφαση: χαρτοπαίζουν, κάνουν εκδρομές.
• Παράγοντες (Αίτια) το σχολείο κάνει αντιπαθητικό το διάβασμα
αστική τάξη δεν ασχολείται, θεωρεί βλαμμένους όσους ασχολούνται.
Εξαιρέσεις: νέοι που προβληματίζονται αλλά δεν έχουν καθοδηγητές.
• Στοιχεία που απειλούν το διάβασμα (Αίτια-κίνδυνοι): ΜΜΕ
ό,τι έχει σχέση με το εμπόριο-τεχνολογία

Αποτέλεσμα – σκοπός νάρκωση πνεύματος
διέγερση αισθήσεων
Το βιβλίο (Η αξία του) ακονίζει το νου
εξάπτει τη φαντασία
δίνει συνείδηση-όραμα

• Επίλογος: Η ιδεολογία του «ελάσσονος κόπου» κινδυνεύει να οδηγήσει τον άνθρωπο στην αδιαφορία για την καλλιέργεια της ψυχής του.


2ο βήμα: Επιλογή των στοιχείων που είναι χρήσιμα στην περίληψη.
Καταστρώνω το σχεδιάγραμμα της περίληψης.

Η καταγραφή των σημειώσεων δε σημαίνει ότι όλο αυτό το υλικό
θα χρησιμοποιηθεί στην περίληψη. Γι΄ αυτό χρειάζεται προσοχή στη
διάκριση των αναγκαίων στοιχείων από τα περιττά. Αυτό προϋποθέτει
την οργάνωση των σημειώσεων - πλαγιότιτλων σ΄ ένα σχεδιάγραμμα
με τη γνωστή δομή μιας παραγράφου:

α. Θεματική πρόταση: Αναφέρεται το θέμα του κειμένου και η κεντρική του ιδέα ( η οποία είναι δική σας και όχι μια τυχαία επιλογή σημείων του κειμένου).
β. Λεπτομέρειες: Καταγραφή των σημαντικότερων σημειώσεων- πλαγιότιτλων ακολουθώντας πιστά το κείμενο που συνοψίζετε.
γ. Κατακλείδα: Τελικό συμπέρασμα - Κατάληξη

3ο βήμα: Γράφω την περίληψη

1. Ακολουθώ προσεκτικά το σχεδιάγραμμα της περίληψης.

2. Θυμάμαι ότι η περίληψη δεν είναι το ίδιο το κείμενο αλλά πιο
σύντομο ( το 1/3 ; ) και αποτελεί δική μου εργασία, η οποία δεν
πρέπει να προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα.

3. Αποφεύγω την υπερβολική γενίκευση και αφαίρεση. Ακολουθώ ορισμένες τεχνικές πύκνωσης.:
• Απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών.
• Αντικατάσταση υπωνύμων από το υπερώνυμό τους (π.χ. βιβλία, τετράδια, τσάντες κ.λπ = σχολικά είδη).
• Αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη.
• Αντικατάσταση μιας σειράς ενεργειών από μια φράση που επιγράφει την όλη πράξη.

4. Δεν προσπαθώ να μιμηθώ το ύφος του συγγραφέα αλλά υιοθετώ
ένα διαφορετικό ύφος με καθαρά Πληροφοριακό Χαρακτήρα.

5. Χρησιμοποιώ την ενεργητική φωνή όταν τονίζεται ο συγγραφέας και την παθητική όταν δίνεται έμφαση στο κείμενο-στο αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου.

6. Χρησιμοποιώ με φειδώ λέξεις ή φράσεις από το κείμενο, δίνοντάς τες σε εισαγωγικά.

7. Απέχω από κάθε είδους κριτική ή σχολιασμό ή αξιολόγηση του
αρχικού κειμένου.

8. Αξιοποιώ ένα κατάλληλο λεξιλόγιο για το συγκεκριμένο είδος κειμένου όπως: αναφέρομαι, προτείνω, τονίζω, υποστηρίζω, προσθέτω, αναλύω, υπογραμμίζω, επισημαίνω ,απευθύνομαι ,θίγω το θέμα , συμπεραίνω ,υπαινίσσομαι κ.λπ.

9. Προσέχω τη διάρθρωση του κειμένου μου επιλέγοντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.

Αφού οι μαθητές ακολουθήσουν αυτά τα βήματα , γράφουν και παραδίδουν τα κείμενά τους.
5ο βήμα: Το τελευταίο και το πιο δύσκολο βήμα: αξιολογώ την περίληψη
Πρώτα- πρώτα αντιμετωπίζουμε την περίληψη ως ολοκληρωμένη μορφή κειμένου, ως μια πλήρη παραγωγή λόγου-έκθεση . Κατά συνέπεια εφαρμόζουμε στην αξιολόγησή της τα κριτήρια αξιολόγησης ενός γραπτού κειμένου προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου κειμένου. Ειδικότερα ακολουθώντας την αναλυτική μέθοδο διόρθωσης αξιολογούμε:
Α. Το Περιεχόμενο ( 0- 10 μονάδες ) .
Στα θετικά στοιχεία θα εντάξουμε κυρίως την κατανόηση της κεντρικής ιδέας του κειμένου, την καταγραφή των βασικών ιδεών του και την αποφυγή στείρας μεταφοράς τμημάτων του κειμένου στην περίληψη.
Στα μειονεκτήματα θα ανήκουν η παρέκκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου, η παρουσίαση δευτερευόντων σημείων σε βάρος των κύριων, η άσκοπη φλυαρία που οδηγεί σε μακροσκελές κείμενο κ.λπ.
Β. Την Έκφραση ( 0 – 5 μονάδες)
Συνεξετάζονται σε αυτήν τη φάση η ορθογραφία, η στίξη, η σύνταξη και η υφολογία της περίληψης. Δεν επισημαίνονται μόνο οι ορθογραφικές , συντακτικές ή άλλες γλωσσικές αδυναμίες ή δυνατότητες αλλά δίνεται βάρος στη χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου.
Γ. Δομή ( 0 – 4 μονάδες)
Αξιολογείται θετικά μία περίληψη με ομαλή ροή και συνοχή. Ένα κείμενο που χρησιμοποιεί με επιτυχία τις διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις ,αποφεύγει τον μακροπερίοδο λόγο, δεν ακολουθεί τυποποιημένους τρόπους σύνδεσης προτάσεων ή παραγράφων κ.τ.λ.
Δ. Γενική θεώρηση ( 0- 1 μονάδα)
Ο παραπάνω αναλυτικός τρόπος αξιολόγησης της περίληψης θα είναι μια μηχανιστική διαδικασία «τεμαχισμού του κειμένου» αν δεν επακολουθήσει μια γενική θεώρηση του γραπτού η οποία δεν θα είναι μια προσπάθεια άθροισης των επιμέρους βαθμών αλλά μια συνεκτίμηση της συνολικής παρουσίας της περίληψης αυτής από την πρωτοτυπία στην συγκρότηση και το ύφος του κειμένου έως την εικόνα του γραπτού ( καθαρογραμμένο κείμενο , ευανάγνωστη γραφή) που την έχουμε ξεχάσει εδώ και αρκετό καιρό.

Βιβλιογραφία:
1. Αδαλόγλου Κ. «Ο Λόγος και οι σημειώσεις –Περίληψη» Φιλόλογος τευχ.53
2. Γρηγοριάδης Ν. «Το δημιουργικό γράψιμο ,η τέχνη και η τεχνική του- Η παράγραφος» Κώδικας.
3. Mατσαγγούρας Η. « Η σχολική τάξη» Αθήνα 1998
4. Τσολάκης Χ. κ.α. «Έκθεση – Έκφραση Β΄Λυκείου»
5. Τσολάκης Χ. κ.α. «Έκθεση – Έκφραση Β΄Λυκείου» Βιβλίο του καθηγητή.
6. Αξιολόγηση των μαθητών της Β΄Λυκείου στη Νεοελληνική Γλώσσα(Έκθεση –Έκφραση), Κ.Ε.Ε. 1998
7. HIDI,S.& ANDERSON V. «Producing Written Summaries»Review of Educational Research,vol.56/4,1986.

Μπορείτε να στείλετε ηλεκτρονικά στο Π.Ι. κείμενα των μαθητών, διορθωμένα ή όχι, για να σας στείλουμε τις παρατηρήσεις μας.
Μπορείτε επίσης να ζητήσετε διευκρινίσεις ή να στείλετε τις δικές σας παρατηρήσεις.

Πηγή: http://www.pi-schools.gr