ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Παρακάτω παραθέτω απόψεις ανθρώπων των γραμμάτων και τις τέχνης(Ν. Βαγενάς, Δ. Σαββοόπουλος κ.τ.λ) για το πεζογραφικό έργο του Γ. Ιωάννου.Τα άρθρα τους είναι δημοσιευμένα σε ειδικά αφιερώματα εφημερίδων, τα οποία βρήκα συγκεντρωμένα στο lagadin.wordpress.com
ΒΑΓΕΝΑΣ N.: «Μετά είκοσι έτη. Το έργο του Ιωάννου αποτελεί κομβικό σταθμό για την πεζογραφία μας».
Το Βήμα, 18/09/2005. Συμπληρώνονται φέτος είκοσι χρόνια από τον θάνατο του Γιώργου Ιωάννου. Στο γεγονός δεν έχει ως τώρα δοθεί η δέουσα προσοχή, αν κρίνουμε από την αδιαφορία των περισσότερων των εφημερίδων που διαμορφώνουν με τις σελίδες τους για το βιβλίο τις συνθήκες του λογοτεχνικού μας χρηματιστηρίου αξιών. Ο λόγος είναι προφανής. «Ο Ιωάννου δεν πουλάει», δήλωνε αφ’ υψηλού προ ημερών εκδότης εθισμένος στο λογοτεχνικό είδος των μπεστ-σέλερ. Και όμως, ο Ιωάννου ως τον θάνατό του ήταν ο πλέον «ευπώλητος» από τους πεζογράφους της εποχής του. Ήταν το εμπορικό ανάλογο του πλέον επιτυχημένου Έλληνα «μπεστσελλερίστα». Γι’ αυτό και για όσους πιστεύουν ότι είναι ένας από τους κορυφαίους Έλληνες πεζογράφους, η περίπτωση της σημερινής τύχης του θα μπορούσε να γίνει ο γνώμονας για χρήσιμες συγκρίσεις σε ό,τι αφορά τη σχέση σήμερα, στη χώρα μας, του αναγνωστικού κοινού με τη λογοτεχνική ποιότητα. «Ο Ιωάννου δεν πουλάει σήμερα», ανέλυσε ο εκδότης, «γιατί δεν εκφράζει το πνεύμα της εποχής μας». H διαπίστωση θα ήταν εύστοχη, αν ο βαθύτερος σκοπός της λογοτεχνίας ήταν η έκφραση του πνεύματος μιας εποχής…

AΓΓ.[ΕΛΙΚΟΠΟΥΛΟΣ] B.[ΑΣΙΛΗΣ]: «O Γιώργος Iωάννου και το Kαρλόβασι». Η Καθημερινή, 29/03/2003.
Tο 1979, μέσα στις ποικίλες επαγγελματικές του περιπέτειες και τους ακόμη πιο ποικίλους κραδασμούς της εποχής εκείνης, ο Γιώργος Iωάννου είχε «ξωπεταχτεί» από την κεντρική υπηρεσία του υπουργείου Παιδείας, όπου υπηρετούσε μεταπολιτευτικά, για το Kαρλόβασι της Σάμου, όπου διορίστηκε γυμνασιάρχης. Tο πέρασμά του από το απόμερο, τότε ακόμα, Kαρλόβασι ήταν σύντομο -δεδομένου ότι γρήγορα ανακλήθηκε στην κεντρική υπηρεσία-, άφησε ωστόσο μερικά «σημεία» γραπτά. Tέτοιες μαρτυρίες από το πέρασμα του Iωάννου στο Kαρλόβασι παρουσιάζει στο τελευταίο τεύχος του το λογοτεχνικό περιοδικό «Mεθόριος» της Σάμου, σε αφιέρωμά του στον συγγραφέα, με αφορμή τη συμπλήρωση, πρόσφατα, 18 χρόνων από τον αδόκητο θάνατό του: ένα ωραιότατο δικό του κείμενο (που είχε δημοσιεύσει στο περιβόητο «Φυλλάδιό» του, τ. 5-6) και κείμενο-μαρτυρία του Σαμιώτη φιλόλογου και λογοτέχνη Θεόδωρου Δ. Σαρηγιάννη για τις καρλοβασιώτικες ημέρες του Iωάννου. Tο αφιέρωμα ανοίγει με ποίημα του Θ. Δ. Σαρηγιάννη για τον Iωάννου, ενώ του ιδίου είναι και σύντομα κείμενα για τα έργα αλλά και τη Bιβλιογραφία Iωάννου. Στο αφιέρωμα δημοσιεύονται επίσης ένα κείμενο και μια συνέντευξη του σπουδαίου πεζογράφου αθησαύριστα μέχρι σήμερα σε βιβλία του: πρόκειται για δύο κείμενα που είχαν δημοσιευθεί το 1975 στο μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό «Kαμίνι», που διηύθυνε ο επίσης Σαμιώτης δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος Bοϊκλής. Tο κείμενο του Iωάννου έχει τίτλο «H μπόμπα» και αναφέρεται στις εφηβικές μνήμες του συγγραφέα από τις μέρες που οι Aμερικανοί έριξαν τη βόμβα στη Xιροσίμα. H συνέντευξη, που είχε δοθεί στον Γ. Bοϊκλή για το «Kαμίνι», αναφερόταν στο θέμα «Oι νέοι και η λογοτεχνία».

AΓΓEΛIKOΠOYΛOΣ ΒΑΣΙΛΗΣ [Επιμέλεια αφιερώματος]: «Γιώργος Ιωάννου Ένας συγγραφέας με “Το δικό μας αίμα”». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
OΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ένας συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου το έμαθα φοιτητής το 1972, διαβάζοντας τη «Σαρκοφάγο» του, που μόλις είχε κυκλοφορήσει, και το μυθικό πια «Για ένα φιλότιμο», του 1966, που έσπευσα απνευστί να βρω. Έτσι, σιγά-σιγά, από τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 κι εδώ, τα βιβλία του άρχισαν να περνούν στον κόσμο. Η φωνή του άρχιζε να πιάνει ρίζες μέσα μας, να πυροδοτεί διεργασίες. Με τη Μεταπολίτευση άρχισε να εκδηλώνεται και το ενδιαφέρον των ΜΜΕ για το έργο και το πρόσωπό του, ενώ και ο ίδιος, σιγά-σιγά επίσης, αλλά με όλο και πιο έντονους ρυθμούς, όσο αναπτυσσόταν και πλουτιζόταν το έργο του, και όσο ελευθερωνόταν μέσα του (αλλά και «έξω του», στη δουλειά του, εκπαιδευτικός στο Δημόσιο: άλλαζαν επιτέλους οι καιροί), ανοιγόταν σε συνεργασίες με εφημερίδες και περιοδικά, συνεντεύξεις, εμφανίσεις και εκπομπές σε τηλεόραση και ραδιόφωνο, ντοκιμαντέρ πάνω στη δουλειά του ή σε θέματα που έπιανε η πεζογραφία του. Ως τον Φεβρουάριο του 1985, στις 16, που έφυγε απροσδόκητα στα 58 του χρόνια, μετά μια «εγχείρηση ρουτίνας» για προστάτη, ο Γιώργος Ιωάννου είχε αναγνωριστεί ως ένας από τους πιο ουσιαστικούς και ενδιαφέροντες σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, αν όχι ο πιο ενδιαφέρων από τους ζώντες, αλλά και ως μια από τις ερεθιστικές εκείνες προσωπικότητες που ο λόγος και η δημόσια παρουσία τους, η «παρέμβασή» τους στα κοινά, προσελκύει εξίσου ευρύτερο κοινό και «σοφιστές». Ο Γιώργος Ιωάννου ανήκε στο γένος εκείνο που ήδη τότε άρχιζε να σπανίζει, αν και δεν είχαν φύγει ακόμα ο Τσαρούχης, ο Ελύτης, ο Κουν, ο Ανδρόνικος, ο Χατζιδάκις, ο Γκάτσος, ο Κακριδής… Σήμερα, 20 χρόνια μετά, ο «τρόπος» μέρους της πεζογραφίας του Ιωάννου -ιδίως όπου η ματιά του σαρώνει κι αποτυπώνει εγκαυστικά τη γύρω της πραγματικότητα- φαίνεται να προκαλεί αμηχανία ή ακόμη και να εκπλήσσει ορισμένους, οι οποίοι, εδώ που τα λέμε, δεν έχουν «ταχτοποιήσει» ακόμα λογοτεχνικά ούτε τον ανάλογο «τρόπο» του Ροΐδη καλά-καλά. Αλλά, βέβαια, ο Ιωάννου δεν είναι μόνο αυτό. Για να συνεννοηθούμε στα γρήγορα, στο πολύπτυχο και ποικίλο έργο του Ιωάννου ενυπάρχουν όχι μόνο Ροΐδης, αλλά και Παπαδιαμάντης, και Βιζυηνός, κατεξοχήν αυτοί, αλλά και πολλοί άλλοι – αρχής γενομένης από αρχαίους και Bυζαντινούς χρονικογράφους, φτάνοντας ακόμη και ώς τον Ζενέ. Κι αυτά τα λένε, και τα θεμελιώνουν, μέσα στα χρόνια που κύλησαν, μελετητές (και οι επαρκείς αναγνώστες) του έργου του Ιωάννου. Στις «Επτά Ημέρες» αισθανόμαστε ευτυχείς γιατί στο αφιέρωμα αυτό στον Γιώργο Ιωάννου, 20 χρόνια από τον θάνατό του, γράφουν πρόσωπα που επιθυμούσαμε διακαώς να τα ακούσουμε να μιλάνε για τον συγγραφέα και τον άνθρωπο Ιωάννου ή που είναι σε θέση να φωτίσουν βασικές παραμέτρους του έργου του. Δεν θέλαμε, και ευτυχώς δεν μας δόθηκαν, σκολιά και δυσκοίλια κείμενα, ας παλέψουν με τέτοια τα ειδικά λογοτεχνικά περιοδικά· θέλαμε κείμενα ουσίας, με θερμοκρασία σώματος. Ευχαριστούμε θερμά την οικογένεια του συγγραφέα, και ιδιαίτερα την αδελφή του Δήμητρα και τον σύζυγό της Μιχάλη Μηλαράκη που μας βοήθησαν με ποικίλους τρόπους και επέτρεψαν τη φωτογράφηση, ειδικά για το αφιέρωμα αυτό, του σπιτιού του Ιωάννου, το οποίο με θυσίες διατηρούν 20 χρόνια τώρα όπως ακριβώς το άφησε ο συγγραφέας.

AΓΓEΛIKOΠOYΛOΣ BAΣIΛHΣ: «Μια συνέντευξή του το 1978 στην «Καθημερινή». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005. Είχα χαρεί κι είχα στενοχωρηθεί μαζί όταν εκδόθηκαν πριν από μερικά χρόνια συγκεντρωμένες σε ένα τόμο συντεντεύξεις του Γιώργου Ιωάννου («Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής», Συνεντεύξεις (1974-1985), πρόλογος-επιμέλεια: Γιώργος Αναστασιάδης, Κέδρος 1996). Συγκεντρώνονταν επιτέλους οι συνεντεύξεις του, αλλά λυπήθηκα γιατί χάθηκε η ευκαιρία να δημοσιευθεί ολόκληρη, χωρίς περικοπές, μια σημαντική συνέντευξη που μου είχε δώσει για την «Καθημερινή» το 1978. Οι εκδότες είχαν συμπεριλάβει στο βιβλίο τη συνέντευξη αυτή, αλλά δεν γνώριζαν ότι υπήρχε αδημοσίευτο στο συρτάρι μου ένα μεγάλο μέρος της, το οποίο προθυμότατα θα παραχωρούσα ώστε να δημοσιευθεί ολοκληρωμένη, αν έμπαιναν στον κόπο να με ενημερώσουν για την έκδοση (ούτε και μετά το έκαναν, άλλωστε). Η συνέντευξη αυτή έχει τη μικρή της ιστορία (πολύ σημαντική για μένα, γιατί μου έδωσε την ευκαιρία όχι απλώς να γνωρίσω από κοντά έναν πολύ αγαπημένο μου συγγραφέα, αλλά και να αποκτήσω ένα μεγάλο φίλο, καθώς είχα την τύχη από τότε κι έως το θάνατό του να με περιβάλλει ο Ιωάννου με την αγάπη του). Ήμουν τότε νέος στην «Καθημερινή», όπου η Ελένη Βλάχου και ο Δημήτρης Παπαναγιώτου, ο διευθυντής μας, μου είχαν εμπιστευθεί το Ρεπορτάζ Θεμάτων Παιδείας -εν βρασμώ και ευαίσθητο όσο ποτέ εκείνα τα ταραγμένα χρόνια της Μεταπολίτευσης και της «εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης». Θέλησα όμως, μόλις ξεψάρωσα, να απλώσω τα πόδια μου και σε άλλα θέματα, πράγμα που δεν εμπόδισε η μεγαθυμία του διευθυντή μας, του Μίμη. Έτσι το βράδυ της 19ης Δεκεμβρίου 1978 βρέθηκα για πρώτη φορά στο σπίτι του Γιώργου Ιωάννου, στο δίπατο της Αρλέτας, στα Εξάρχεια. H συνάντηση κράτησε ώρες. Έφυγα πετώντας στα σύννεφα. Πέρασα τις Γιορτές εκείνες δουλεύοντας τη συνέντευξη. Τερατώδης απομαγνητοφώνηση, αλλεπάλληλες επεξεργασίες του κειμένου, γραψίματα με το χέρι τεράστιου αριθμού χειρογράφων. Τις πρώτες μέρες του νέου χρόνου παρέδωσα το κείμενο στον διευθυντή, που, παρά τις τόσες του έγνοιες, ασχολήθηκε ο ίδιος μ’ αυτό. Το άπλωσε, δόξη και τιμή, σε μια ολόκληρη σελίδα του κυριακάτικου φύλου της 22ας Ιανουαρίου 1979 – σελίδα τότε που χωρούσε ίσως και το διπλάσιο κείμενο απ’ ό,τι σήμερα.. Συνέντευξη-θάλασσα. Μεστός κι ουσιώδης ο Ιωάννου, εντυπωσιακά προβεβλημένη η συνέντευξη, διαβάστηκε, συζητήθηκε, σχολιάστηκε, ικανοποιημένος κι ο ίδιος ο συγγραφέας. Αλλά εγώ απαρηγόρητος! Γιατί ο Μίμης είχε περικόψει μπόλικα κομμάτια της – «δεν χωρούσαν», μου είπε, «αλλά, ορισμένα, για να προφυλάξω και τον Ιωάννου, και σένα». Να μ’ έσφαζες αίμα δεν θα ’βγαζα. Σήμερα τον ευγνωμονώ…

ΑΓΓΕΛΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ: «Γιώργος Ιωάννου: Για χάρη του έργου μου αναστέλλω συνεχώς τη ζωή μου…». Συνέντευξη. Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.

ANAΣTAΣIAΔHΣ ΓIΩPΓOΣ: «Για τα απολυτρωτικά ρεμπέτικα». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005. «Τα ρεμπέτικα μού προκαλούν μια ψυχική κατάσταση τόσο μελαγχολική και βαθιά ευχάριστη, που λέω πια να το αφήσω εντολή: Eτσι και πεθαίνω, δύο, τρία, πέντε ρεμπέτικα για να υποφέρω αυτές τις δύσκολες στιγμές πιο ελαφρά…» Γ. Ιωάννου (περ. «Γιατί», Οκτώβριος 1983). Η IΔIAITEPH AΓAΠH, το μεράκι και η γνώση -εν πολλοίς βιωματική- του Γιώργου Ιωάννου (Γ.Ι.) για τα καλά, τα απολυτρωτικά ρεμπέτικα τραγούδια αναδύονται μέσα από τις απόψεις που διατυπώνει για το ρεμπέτικο και τις χαρακτηριστικές αναφορές στα πεζογραφήματα του. «Την εκπομπή «Αμαρτωλών Παρηγορία», που μεταδόθηκε σε τρεις συνέχειες από το Δεύτερο Πρόγραμμα του Ραδιοφώνου», σημειώνει ο Γ.Ι. (Φυλλάδιο, 5-6, 1982), «την έφτιαξα με πολύ μεράκι και έκανε, θαρρώ, αίσθηση. Μίλησα για το ρεμπέτικο τραγούδι και για τις εποχές μέσα στις οποίες το έζησα». Ήδη σε άρθρο του στην εφ. «Καθημερινή» (31-5-1980, βλ. «Εύφλεκτη χώρα», 1983) είχε καταθέσει χρήσιμες επισημάνσεις για την ιδιότυπη κοινωνική λειτουργία του ρεμπέτικου τραγουδιού. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα: «Το ρεμπέτικο στο μικροαστικό σπίτι μπήκε μόνο με το ραδιόφωνο. Τα ρεμπέτικα όλη η οικογένεια μπορεί να τ’ άκουγε μ’ ευχαρίστηση, αλλά την ευχαρίστηση αυτή κανένας ή σχεδόν κανένας δεν την ομολογούσε. Πολύ περισσότερο δεν τα τραγουδούσε μπροστά στα άλλα μέλη της οικογένειας ή δεν αγόραζε τους δίσκους τους, όταν σπάνια υπήρχε γραμμόφωνο. […] Για τον λαό τα λόγια των δυνατών τραγουδιών ισοδυναμούν με πράξεις, και τις πράξεις των ρεμπέτικων τις φοβάται και τις ντρέπεται γιατί μόνον αυτός μπορεί να τις κάνει ή και τις κάνει. Οι άλλοι, οι χαρτογιακάδες, τα λένε πιο εύκολα, δεν τα αισθάνονται. […] Για πολλούς ανθρώπους, μορφωμένους κυρίως, το ρεμπέτικο αποτελεί σήμερα αυτό που ήταν παλιά το δημοτικό για τις αγροτικές μάζες: Τους εκφράζει, τους ελαφρώνει πραγματικά το άκουσμα και το τραγούδισμά του και επιδρά απάνω τους ενθουσιαστικά μόλις ακουστούν έστω και οι πρώτες του νότες […] Το ρεμπέτικο έχει άφθονους θιασώτες κυρίως για τη μουσική, καθώς και τα λόγια του, και πολύ λιγότερους για τον χορό του. […] Οι χορευτικές κινήσεις του ρεμπέτικου εξακολουθούν πολύ περισσότερο από τις νότες και τα λόγια του να μαρτυρούν την υποκοσμική καταγωγή του […] Χρειάζεται πολύ κέφι για να φτάσει μια εορτάζουσα οικία και ομάδα στα ρεμπέτικα, ενώ στα ταγκό και στα βαλς και στ’ άλλα φτάνει αμέσως […] Τα ρεμπέτικα ταιριάζουν πιο πολύ στη νύχτα, και όσο πιο νύχτα, τόσο κατανυχτικότερα…». «Πολλά τραγούδια» (του Β. Τσιτσάνη) -γράφει στο τελευταίο Φυλλάδιο (7-8, 1985) ο Γ. Ι.- «με παραλύουν, μου κόβουν τα γόνατα όταν τα ακούω. Θα ήθελα, έστω και από μακριά, τα κείμενα που γράφω να δίνουν σε κάποιους αυτή την αίσθηση…».

ANAΣTAΣIAΔHΣ ΓIΩPΓOΣ: «Η σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης μέσα από τα μάτια του». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
«Πρέπει να ζούμε και να ξαναζούμε την ιστορία μας (…). Η πόλη αυτή -η Θεσσαλονίκη- που είναι και κάτι άλλο από την Αθήνα, και εκφράζει μια άλλη περιοχή και έχει άλλη ζωή, άλλη ιστορία, άλλο πνεύμα που απορρέει από διαφορετικές ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες – πρέπει να γίνει περισσότερο σεβαστή από τους πνευματικούς ανθρώπους της, οι οποίοι μαζί με την υψηλή τέχνη τους, καλό είναι να διασώζουν πότε-πότε και μερικά δείγματα του παλμού της (…) Σιγά-σιγά επιβάλλεται να αγγίξουμε τις πληγές μας. Να τα πούμε όλα και να τα πούμε τώρα και να μην αφήσουμε τίποτε…» (Γ. Ιωάννου). Η ANAΓNΩΣH των κειμένων του Γιώργου Ιωάννου (Γ. Ι.) και όχι μόνο των πεζογραφημάτων του αλλά και των συνεντεύξεων του σε περιοδικά και εφημερίδες νομίζω ότι μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά χρήσιμη και ερεθιστική για τον ερευνητή της σύγχρονης ιστορίας (και ιδίως της «μικρο-ιστορίας») της Θεσσαλονίκης: Τα κείμενα αυτά θέτουν επί τάπητος, ως μεθοδολογικό προαπαιτούμενο, το αίτημα μιας επαναπροσέγγισης των σχέσεων ιστοριογραφίας και λογοτεχνίας. Ασφαλώς το λογοτεχνικό έργο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρωτογενές ιστορικό υλικό. Μπορεί όμως θαυμάσια να αξιοποιηθεί για να αντλήσουμε στοιχεία για την ατμόσφαιρα και το χρώμα της εποχής και το συγκεκριμένο βλέμμα των ανθρώπων που τη βιώνουν. Δεν θα μας «πει» π.χ. το πεζογράφημα του Γ. Ι. πότε ακριβώς και από ποιους και με ποιο σκοπό έγινε μια συγκέντρωση το 1944 στην πλατεία Αγ. Σοφίας. Θα μας δώσει όμως υλικό για να αναπλάσουμε το «κλίμα» της, τον «ήχο» και τον «απόηχό» της. Μέσα από τα κείμενα που παρέχουν το έναυσμα για μια νέα προσέγγιση, από την σκοπιά της Τοπικής Ιστορίας, στο έργο των λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης: του Γ. Βαφόπουλου, του Ν. Γ. Πεντζίκη, του Β. Βασιλικού, του Τ. Καζαντζή, του Ντ. Χριστιανόπουλου, του Ν. Μπακόλα κ.ά., αναδεικνύεται μια διαφορετική θεώρηση του παρελθόντος. Μια οπτική που το ενδιαφέρον της δεν εστιάζεται στο πολιτικό προσκήνιο και στα «έργα και τις ημέρες» των «επιφανών» της εξουσίας, αλλά στο πνεύμα και στις ουσιώδεις «λεπτομέρειες» της καθημερινής ζωής των «αφανών»…

[ΑΝΩΝΥΜΟΣ]: «Ένας αργοπορημένος Βυζαντινός». Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7, 06/02/2005.
«Τι κάνει τον Γιώργου Ιωάννου τόσο μακρινό σήμερα; [...] Στο παρελθόν, γνωστός καθηγητής και λόγιος τον κατηγόρησε ως “επαρχιώτη”. Ανοιχτοί λογαριασμοί μεταξύ Θεσσαλονικέων. Ούτε οι πρώτοι ούτε οι τελευταίοι. Δεν μας ενδιαφέρουν πια. Όμως υπάρχει μια αλήθεια σ’ αυτό. Ο Ιωάννου μοιάζει περιχαρακωμένος στη γενέθλια πόλη του. Γι’ αυτήν γράφει τα πικρά και τα γλυκά [...] Ακόμα κι όταν η Αθήνα τον βοηθά να ξεπεράσει τις ενοχές του και να πει φωναχτά τα ντέρτια και τις προτιμήσεις του, παραμένει ένας πεζογράφος της περιφέρειας [...] Αυτή η σκιά του “επαρχιώτη”, που στον Παπαδιαμάντη καθαγιάζεται, εκείνον μοιάζει να τον ακολουθεί σαν κατάρα [...]. Στα πρώτα του πεζογραφήματα, έκανε την αποσιώπηση και τον υπαινιγμό τρόπο ομιλίας [...]. Μ’ αυτό το αποσιωπητικό, περιπατητικό, λανθάνον θυμοσοφικό και φιλοσοφημένο ύφος τον αγαπήσαμε. Να ’ναι άραγε η σημερινή γενιά έτοιμη να δεχτεί μια τέτοια εκφορά γραπτού λόγου; [...] Οι ιστορίες του δεν ακουμπούν σ’ έναν αφηγηματικό καμβά που να στηρίζεται σε μια πλοκή ή σ’ έναν μύθο. Μπορεί ο ίδιος να είναι παραμυθάς και μάλιστα σπουδαίος, αλλά δεν είναι μυθοπλάστης [...]. Ο ήρωας στον Ιωάννου είναι πάντα ένας, ο εαυτός του. Ένας εαυτός που κινείται ράθυμα -άλλο ένα στοιχείο που διώχνει τον εθισμένο στην ταχύτητα αναγνώστη- και ο οποίος διαρκώς εξομολογείται και αυτοαναλύεται. Υπάρχουν νέοι σήμερα που θα ήθελαν να μάθουν τι κρύβουν κάποια μνημεία ή παλιά σπίτια, πόσες μνήμες κουβαλά μια συνοικία από την Κατοχή και τον Εμφύλιο και πιο πίσω ακόμα, ώς τους βυζαντινούς χρόνους; Ποιον ενδιαφέρει σήμερα αυτή η χαμηλόφωνη, σπαραχτική πολλές φορές, περιδιάβαση σε αγρούς αίματος ή σε σαρκοφάγους εβραϊκών μνημάτων; Ακόμα και το θέμα της ομοφυλοφιλίας, όπως προβάλλει διστακτικά στην αρχή και περισσότερο απελευθερωμένα υστερότερα, μα πάντα με κάποια ντροπή στην ομολογία του, είναι ένα θέμα ξεπερασμένο για τον σημερινό Έλληνα [...]. Αλλά τότε, πού πάνε οι αρετές για τις οποίες τον λατρέψαμε; Ο Ιωάννου δεν είναι μια απλή προσωπικότης. Είναι μια βαθιά διχασμένη φύση και αυτό προκαλεί το ενδιαφέρον. Ένας Θρακιώτης -και θρακιώτη συγγραφέα έχουμε να δούμε από τον Βιζυηνό- ένας αργοπορημένος Βυζαντινός στα χρόνια μας. [...] Ένας γραμματικός που είναι μαζί και ποιητής. Ένας ερευνητής των λεξικών που αποδελτιώνει μαζί με τη γνώση και τα ήθη των συγχρόνων του. Ένας λαϊκός βαθιά θρησκευόμενος που ερευνά μανιακά τον Καραγκιόζη [...]. Ένας πρόσφυγας, γιος σιδηροδρομικού, που συνδιαλέγεται με διανοούμενους, μα που γουστάρει περισσότερο την παρέα του γιου του μπακάλη. Ένας μεταφραστής κλασικών κειμένων που ανηφορίζει φορτωμένος ντομάτες και αγγουράκια τη λαϊκή της οδού Καλλιδρομίου[...]. Ένας μοναχός με ένδυμα κοσμικού [...]. Η γλώσσα του είναι κρουστή δημοτική, καθημερινή, εμπλουτισμένη με βιταμίνες άλλων εποχών. Υποδειγματική θα έλεγα. Ίσως η τόση της ακριβολογία και ο πλούτος της να είναι πάλι η αιτία της μομφής. Σήμερα που η προφορικότητα έχει γίνει κανόνας και προϋπόθεση ώστε να μην υπάρχει ίχνος φιλολογίας και τεχνητής γλώσσας στη λογοτεχνία, η δική του φαντάζει παλιομοδίτικη [...]. Ο Ιωάννου, μ’ όλες του τις ιδιαιτερότητες, είναι ενταγμένος σε μια αμιγή και ολοζώντανη ελληνική παράδοση. Μήπως είναι κι αυτό μομφή; Όταν τόσοι νεότεροι τοποθετούν τη δράση των μυθιστορημάτων τους στην Πράγα, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, η δική του εντοπιότητα μπορεί να φαντάζει ανεδαφική [...]. Αν ζούσε σήμερα θα ήταν 78 ετών. Δεν ξέρω πόσο οι καιροί θα τον είχαν αλλάξει, μα έχω την εντύπωση ότι θα ήταν το ίδιο μάχιμος και καυστικός εκεί όπου θα χρειαζόταν [...]. Και για μένα, παρ’ όλες τις πένθιμες νότες του, παραμένει ένας χαρούμενος πεζογράφος [...]. Ένας αισιόδοξος. Ας είμαστε λοιπόν αισιόδοξοι κι εμείς για την μεταθανάτια τύχη του. Εγώ τουλάχιστον που τον γνώρισα από κοντά και τον αγάπησα για το ταλέντο του, τη μοίρα του ως μετανάστη με τη διπλή έννοια, τους παιδικούς του θυμούς, τη λατρεία του για το αντρικό σώμα, το ευγενές ήθος του, ανήκω στους θαυμαστές του». *Συντομευμένη εκδοχή κειμένου που θα περιλαμβάνεται σε τιμητικό τόμο για τον Ιωάννου από τις εκδ. «Κέδρος».

BΛABIANOY ANTIΓONH: «Φυλλάδιο» – η επίπεδη επιφάνεια της σφαίρας. Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
ΣTIΣ 30 ΙΟΥΝΙΟΥ 1979 και ώρα 12.00 το μεσημέρι, ο δικαιούχος Γεώργιος Ιωάννου του Ιωάννου, συγγραφέας, υποβάλλει στο υπουργείο Εμπορίου διά του πληρεξουσίου δικηγόρου του Ιωάννη Παπαγεωργίου το έντυπο κατάθεσης ημεδαπού σήματος (αρ. 75185) για το προς διάκρισιν προϊόν: «Φυλλάδιο – τριμηνιαίο περιοδικό με λογοτεχνική και πνευματική ύλη και με θέματα πνευματικής ζωής». Πλην όμως, το εν λόγω περιοδικό έχει ήδη κυκλοφορήσει δειλά από την άνοιξη του ‘78 ένα φτενό δεκαεξασέλιδο τεύχος με βυσσινί εξώφυλλο και τρία φύλλα κισσού για βινιέτα, που ο συγγραφέας-εκδότης του σπεύδει να χαρακτηρίσει ως «αδιαμόρφωτο πρώτο τεύχος», ενώ διευκρινίζει ότι «θα δημοσιεύονται σ’ αυτό κυρίως δικά του κείμενα», χωρίς να αποκλείει «ένα τμήμα, όχι εκτεταμένο του περιοδικού να αφιερώνεται, αργότερα, σε κείμενα φίλων, λογοτεχνών και μη». Για ένα πράγμα πάντως είναι κατηγορηματικός: «Το «Φυλλάδιο» δεν θα ασχολείται ούτε με αριστουργηματολογίες ούτε με καλλιγραφίες […]. Θα καταπιάνεται με κείμενα ουσιαστικά και σοβαρά γραμμένα.» (Φυλλάδιο 1)…

ΓKONHΣ ΘOΔΩPHΣ: «Η σκάλα του Ιακώβ». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
«Όταν πρωτοπήγα, ο Δουξ του Σπρουξ είχε πελατεία από Πελοποννήσιους κυρίως. Aνθρωποι μελαχρινοί, πονηροί και σπαθάτοι. Aναφέρομαι στους νεαρούς φυσικά, γιατί τότε γέρους δεν έβαζαν στο δωμάτιό μου. Aτέλειωτες συζητήσεις κάμναμε, ξαπλωμένοι στα κρεβάτια μας. Tόσο καλές ώστε την επόμενη βραδιά μαζεύονταν νωρίς νωρίς και με περίμεναν. Προτιμούσαν τη δικιά μου παρέα και από βόλτες, κι από σινεμά κι από βρωμοέρωτες της Oμόνοιας…». «O Δουξ του Σπρουξ», H σαρκοφάγος. ΣAN TO ΘYMAPI του βουνού στεκόμουν και σε άκουγα. Kι ας λένε οι… βετεράνοι της ζωής πως οι νέοι τα αυτιά τα έχουν μόνο για σκουλαρίκια, κρίκους και χαλκάδες, πως η υπομονή, η ηρεμία και η ακοή δεν συγκατοικούν με τη νεότητα. Γαϊδουρινά αυτιά είχα ο καημένος και στόμα ορθάνοιχτο σαν χάνος. Mιλούσες με τα μάτια κλεισμένα. Eψαχνες, ταξίδευες, βούλιαζες, άκουγες και έβγαζες τις λέξεις ζωντανές, αγκιστρωμένες, φωτεινές, σπαρταριστές, μελωδίες που είχαν χρόνια ν’ ακουστούν…

ΔHMHTPIOY ΣΩTHPHΣ: «Η καρδιά του σταθερά ελκύεται από τους κακοπαθημένους». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
O ΓIΩPΓOΣ IΩANNOY είναι ο συγγραφέας που θα θέλαμε να έχουμε κοντά μας στις δύσκολες ώρες. Aφαιρεί από τη ζωή τα λαμπιόνια και τις ψευδαισθήσεις και βρίσκει την κρυμμένη ομορφιά και της πιο άχαρης ζωής. H κοινωνικότητα είναι γλυκύτερη στις φυλακές και στα μοναστήρια μάς λέει· ο βαριά άρρωστος με έναν μυστικό τρόπο βρίσκει διέξοδο. Eίναι μετέωρος ανάμεσα στη λαϊκή και στην αστική τάξη και σε ένα επίσης διφορούμενο ισχυρό εμείς – η οικογένειά του, οι Mικρασιάτες πρόσφυγες, η Θεσσαλονίκη. H καρδιά του όμως σταθερά ελκύεται από τους κακοπαθημένους…

IAKΩBIΔOY ΣOΦIA: «Η ανέφικτη πορεία προς την έξοδο από την ντουλάπα…». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
ΤO ΓIATI γίνεται λόγος στο έργο του Ιωάννου, μοιάζει να έχει εν πολλοίς απαντηθεί από την κριτική, ακαδημαϊκή και μη: είναι τέτοιος ο αριθμός των μελετών και άρθρων πάνω στο θέμα της πόλης στο έργο του, ώστε αυτό το θέμα να έχει σχεδόν απορροφήσει τυχόν άλλα και εν τέλει η σκηνογραφία να έχει προσεχθεί περισσότερο από την παράσταση. Αν, ωστόσο, θελήσουμε να εστιάσουμε στη δεύτερη, η πραγματική λογοτεχνική ταυτότητα του «συγγραφέα της Θεσσαλονίκης» θα αναδείξει τις σκιασμένες πλευρές της. Ήδη το κείμενο που ανοίγει το «Για ένα φιλότιμο», Τα κελιά, θέτει το συγγραφικό του πρόταγμα: να βγάλει τους αναγνώστες από την πλάνη…

ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΗ: «Εξομολογήσεις. Ο Γιώργος Ιωάννου, οι εφηβικές αναζητήσεις στη Θεσσαλονίκη της Κατοχής και η αγωνία του στρατιώτη μέσα από τις επιστολές σε έναν φίλο». Το Βήμα, 31/12/2000.
Τους νεκρούς δεν πρέπει να τους λησμονούμε. Ιδίως τους νεκρούς λογοτέχνες, τους οποίους επιπροσθέτως πρέπει να φροντίζουμε ­ ό,τι αυτό κατά περίπτωση σημαίνει. Εξ ου και είναι πολύτιμες οι επέτειοι καθώς προσφέρουν αφορμή για μνημόνευση, με τους εκδότες περισσότερο δεκτικούς. Στις 16 Φεβρουαρίου 1985 πέθανε ο Γιώργος Ιωάννου σε ηλικία 58 ετών από μετεγχειρητική επιπλοκή σπάνιας φύσεως. Φαίνεται ότι οι κακότυχες συμπτώσεις τον κυνηγούσαν από το 1980, όταν τη μεθεπομένη των γενεθλίων του, στις 22 Σεπτεμβρίου, «κατά τις δύο παρά τέταρτο το μεσημέρι», τον χτύπησε αυτοκίνητο στην πλατεία Εξαρχείων καθώς διέσχιζε την οδό Στουρνάρα. Τότε νόμισε ότι είχε ξοφλήσει με το χρονικό Πολλαπλά κατάγματα. Ηταν έμπλεος ενθουσιασμού για τα βιβλία ­ πεζά και μελετήματα ­ που θα έγραφε με ιστορίες για την «άνω Ιερουσαλήμ», όπως αποκαλούσε τη γενέθλια πόλη. Από τότε τα βιβλία του συνεχίζουν να ανατυπώνονται. Μερικά περιοδικά παρουσίασαν αφιερώματα προς τιμήν του, ορισμένα μάλιστα κατ’ επανάληψιν. Τη χρονιά που πέθανε ο Κ. Καφαντάρης φρόντισε για το τελευταίο διπλό τεύχος του «Φυλλαδίου», του περιοδικού που ο Γ. Ιωάννου έγραφε μόνος του και έβγαζε σε άτακτα διαστήματα από την άνοιξη του 1978. Το 1995 ο Γ. Αναστασιάδης συγκέντρωσε 28 συνεντεύξεις του Γ. Ιωάννου, δημοσιευμένες από το 1974 ως το 1985. Την ίδια χρονιά η Ελ. Χουζούρη εξέδωσε τη μελέτη της Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου. Επίσης στο σερραϊκό περιοδικό «Γιατί» δημοσιεύτηκε «μία πρώτη καταγραφή» της βιβλιογραφίας Ιωάννου από τον Θ. Δ. Σαρρηγιάννη. Ολοκληρωμένη βιβλιογραφία δεν έχει ακόμη εκδοθεί, ίσως να είναι ακόμη νωρίς. Το 1996 η Α. Βλαβιανού ανέλαβε τη φωτομηχανική ανατύπωση του «Φυλλαδίου» σε έναν κομψό φάκελο, με τα δύο πρώτα μονά τεύχη, τα τρία επόμενα διπλά και ένα πρόσθετο, εισαγωγικό, δικό της. Εκδόσεις που συμβάλλουν στην καλύτερη γνωριμία με τον Γ. Ιωάννου και τα ιδιότυπα πεζογραφήματά του. Δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του Γ. Ιωάννου συμπληρώθηκαν εφέτος. Ηδη από τον Οκτώβριο του 1998 στο περιοδικό «Νέα Εστία» έγινε η προαγγελία της έκδοσης επιστολών του, την οποία ακολούθησε εφέτος δεύτερη προδημοσίευση, όπως επίσης η αναγγελία έκδοσης του κατοχικού ημερολογίου του, αυτή τη φορά χωρίς περικοπές. Ανακοινώσεις που εξάπτουν το ενδιαφέρον. Ισως και γι’ αυτό τα δύο ολιγοσέλιδα βιβλία να απογοητεύουν καθώς οι προσδοκίες ήταν μεγαλύτερες. Ο Γ. Ιωάννου όμως δεν ήταν Ε. Μ. Φόρστερ να φυλάσσει στο συρτάρι του «άσεμνα» διηγήματα ή ένα μεγάλο «ομοφυλόφιλο» μυθιστόρημα, εκείνο που ήδη στις επιστολές του ‘50 εμπιστεύεται στον φίλο του πως συγγράφει και αργότερα κατ’ επανάληψιν μνημονεύει στις συνεντεύξεις του. Στην εισαγωγή της στο Κατοχικό ημερολόγιο η Αντιγόνη Βλαβιανού παρατηρεί: Ο Γ. Ιωάννου με τον καιρό είχε αποκτήσει «ένα αχαλίνωτο (τολμώ να πω) θάρρος να λέει απερίφραστα τα πράγματα με το όνομά τους». Στο «χωρίς περικοπές», όπως αναγράφεται εμφατικά στο εξώφυλλο, Κατοχικό ημερολόγιο οι ας πούμε αποκαλύψεις είναι άλλης τάξεως. Δεν πρόκειται για περιγραφές ερώτων της εφηβείας ­ άλλωστε αυτές απλώνονται στα πεζογραφήματά του ­ αλλά για συναισθηματικές αποχρώσεις του ψυχισμού ενός εφήβου. Μόλις είχε συμπληρώσει τα16 ο Γ. Ιωάννου όταν ξεκίνησε «το ευλογημένο όσο και λακωνικό ημερολόγιο που κρατούσε στην Κατοχή», από τις 25.11.1943 ως τις 26.3.1944. Το ημερολόγιο ενός εφήβου, χωρίς λογοτεχνικό ενδιαφέρον, όπως ο ίδιος σπεύδει να σημειώσει, θα μπορούσε θαυμάσια να αποτελέσει έναν πρόσθετο τόμο στη σειρά «Γραφές της αθωότητας», όπου ήδη φιλοξενούνται νεανικά γραπτά άλλων αποθανόντων Θεσσαλονικέων, του Νίκου Μπακόλα και οσονούπω του Τόλη Καζαντζή. Αντ’ αυτού το Κατοχικό ημερολόγιο αυτονομείται και ακολουθεί το «Φυλλάδιο» στις εκδόσεις Εστία, όπου μετά θάνατον μετοίκησε εν μέρει ο Γ. Ιωάννου. Αυτή είναι η τρίτη δημοσίευση του ημερολογίου. Η πρώτη ήταν στο πρώτο τεύχος του «Φυλλαδίου», με εισαγωγή και σημειώσεις του ιδίου, στις 8.4.1978. Η δεύτερη στην Πρωτεύουσα των προσφύγων, τη συλλογή πεζογραφημάτων που ο Γ. Ιωάννου εξέδωσε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1984. Με αυτό το βιβλίο γιόρταζε «την τριαντάχρονη προσπάθειά του στη λογοτεχνία», που είχε ξεκινήσει τον Μάρτιο του 1954, όταν ιδίοις αναλώμασιν τύπωσε τα Ηλιοτρόπια, με τα 11 πρώτα ποιήματα. Ισως και γι’ αυτό, δίκην απολογισμού, συμπεριέλαβε το ημερολόγιο, προτάσσοντας το πεζό «Ο Χριστός αρχηγός μας…», όπου ανιστορεί τα των συσσιτίων της «Ζωής» στην Κατοχή. Πάντως αυτή η τρίτη δημοσίευση δεν είναι και η οριστική. Ο έφηβος Γ. Ιωάννου είχε εφεύρει μια συνθηματική γραφή για όσα ήθελε να αποκρύπτει. Αργότερα την αποκωδικοποίησε και ανέγραψε στο χειρόγραφο απαλά με μολύβι το μυστικό περιεχόμενο. Ωστόσο η Αντιγόνη Βλαβιανού κρίνει πως «καμία αναγκαιότητα δεν νομιμοποιεί τη γνωστοποίηση του εν λόγω περιεχομένου εδώ». Οπότε θα πρέπει να περιμένουμε μία τέταρτη δημοσίευση, εν ευθέτω χρόνω. Ας επικεντρώσουμε όμως την προσοχή μας σε ό,τι καινούργιο κομίζει αυτή η τρίτη δημοσίευση. Εκτός από την αποκατάσταση ορισμένων επί μέρους λέξεων, ουσιαστικά διαφοροποιούνται τρεις εγγραφές. Στις 14 Δεκεμβρίου 1943 ο Γ. Ιωάννου είχε παραλείψει μία αρμαθιά επτά κοσμητικών επιθέτων με τα οποία ο οργισμένος έφηβος στόλιζε τον πατέρα του. «Ο πατήρ», όπως ειρωνικά τον αποκαλούσε, ο οποίος και προεξάρχει του ημερολογίου. Στις 19 Δεκεμβρίου 1943, παρομοίως, είχε απαλείψει δεύτερη ομάδα επιθέτων που ελεεινολογούσαν τον Φραγκόπουλο. «Ο άρχων των συσσιτίων, ο μέγας και πολύς Αθανάσιος Φραγκόπουλος», όπως τον περιγράφει στο πεζό «Ο Χριστός αρχηγός μας…», δηλαδή έτερον πατρικό είδωλο. Τέλος, είχε περικόψει μιάμιση σελίδα από την εγγραφή της 13ης Φεβρουαρίου 1944, όπου ο έφηβος επαναστατεί· «ποθεί την προσωπική του ελευθερία» και «ικανοποίησι στις ορμές». Αυτολογοκρισία που προφανώς δεν έχει καμία σχέση με την ελευθεριότητα αλλά έχει να κάνει με τον σεβασμό προς τελικά προσφιλείς εκλιπόντες. Αναμφιβόλως βαρύνουσες περικοπές σε μια ψυχαναλυτική διαδικασία. Η Αντιγόνη Βλαβιανού κρίνει σκόπιμο να υποστηρίξει την «εντρύφηση» του αναγνώστη στο ημερολόγιο με εισαγωγή στην οποία παραθέτει και σχολιάζει ερμηνευτικά τις επίμαχες περικοπές, σημειώσεις, προσθετικές στις σημειώσεις του συγγραφέα, όπως και επίμετρο, με ανακοίνωσή της σε συμπόσιο περί αυτοβιογραφικού λόγου, ήδη δημοσιευμένη στο περιοδικό «Εντευκτήριο». Στο δεύτερο βιβλίο δημοσιεύονται 10 ανέκδοτες επιστολές του Γ. Ιωάννου, γραμμένες από τις 22.11.1949 ως τις 27.5.1951, προς τον συμφοιτητή του Χρήστο Σαμουηλίδη, κατόπιν ποιητή του κύκλου της «Νέας Πορείας». Πέντε από τη Θεσσαλονίκη και οι άλλες πέντε από την Κόρινθο και το Μεγάλο Πεύκο, όπου ο Γ. Ιωάννου κάνει το στρατιωτικό του, ενώ ο Χρ. Σαμουηλίδης υπηρετεί αρχικά ως στρατιώτης στη Μακρόνησο και μετά βρίσκεται με αναβολή στη Θεσσαλονίκη. Μονομερής αλληλογραφία, αφού οι απαντήσεις δεν κρατήθηκαν. Η Αντιγόνη Βλαβιανού στην εισαγωγή της διατυπώνει την άποψη: «… σε αυτά τα δέκα γράμματα (…) συμπυκνώνεται, εν είδει προσωπικού ημερολογίου, όλη η ανήσυχη προσωπικότητα του νεαρού τότε Γιώργου Ιωάννου και προοιωνίζεται η πνευματική πορεία ενός δυνάμει συγγραφέα…». Πράγματι ο Γ. Ιωάννου αναφέρει λογοτεχνικά και φιλοσοφικά βιβλία που διαβάζει, θεατρικές παραστάσεις που παρακολουθεί, επίσης κάνει νύξεις για τις ερωτικές ανησυχίες του. Και πάλι όμως έχουμε την εντύπωση ότι το γνήσιο πάθος της Αντιγόνης Βλαβιανού για το αντικείμενο της μελέτης της την παρασύρει. Λ.χ., γιατί τόση έμφαση σε μία σκέψη για αυτοκτονία του Γ. Ιωάννου; Ποιος ευαίσθητος και μοναχικός έφηβος δεν ερωτοτροπεί από καιρό σε καιρό με την αυτοχειρία; Βεβαίως πρόσφατες στατιστικές έδειξαν ότι στους ομοφυλόφιλους εφήβους οι αυτοκτονικές τάσεις είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερες. Μήπως, γνωρίζοντας τον «αποκλίνοντα» ερωτισμό του Γ. Ιωάννου, μεγεθύνουμε τη σημασία λέξεων και φράσεων υπερ-ερμηνεύοντας;…

[ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ]: «Ευλογώ το Θεό για το δημοσιοϋπαλληλίκι». Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7, 06/02/2005.
*«Ο πνευματικός άνθρωπος και μάλιστα ο λογοτέχνης δεν είναι μπουτίκ για ν’ ανακαινίζεται κάθε τόσο, αλλά αν παραμένει αληθινός και ζωντανός, μόνο βελτιώνεται ή εξελίσσεται». («Θεσσαλονίκη», 1974). *«Όσοι λογοτέχνες δεν θέλησαν να ενταχθούν στο δημοσιοϋπαλληλίκι τα κάνανε πολύ χειρότερα. Εννοώ τους φτωχούς, που δεν είχανε πόρους ζωής, οι οποίοι βάλανε την πένα τους σε υπηρεσίες που δεν έπρεπε, μπλεχτήκανε με άτομα τα οποία ανέλαβαν να τους διατρέφουν έναντι υπηρεσιών, και τελικά τι απέμεινε; Γιατί έχουνε, λοιπόν, ελευθερία αυτοί, από πού; Εγώ δεν σας το κρύβω, ευλογώ το Θεό για το δημοσιοϋπαλληλίκι, μολονότι είχα επιπρόσθετους λόγους να μου είναι σκλαβιά, πολύ περισσότερους από έναν οποιονδήποτε άνθρωπο. Γιατί για μένα, δεν σήμαινε μονάχα στέρηση πνευματικής ζωής, πνευματικής εξάρσεως ή ελευθερίας, αλλά σήμαινε στέρηση ερωτική απόλυτη». («Διαβάζω» τ. 9, 1977). *«Λυπούμαι που το λέω, αλλά η ολοκληρωτική κατάργηση των αρχαίων ελληνικών από το γυμνάσιο μας βλάπτει γλωσσικά. Φτωχαίνει τη γλώσσα μας. Με το να μη θυμούνται οι παλιότεροι κείμενα απ’ αυτά που διδάχτηκαν στο γυμνάσιο, δεν σημαίνει ότι δεν είχε την αξία του το μάθημα. Η δημοτική γλώσσα έχει ανάγκη από ανάδυση ανάμεσα στις λέξεις της και πολλών λέξεων κι εκφράσεων από το παρελθόν. Αυτό το πράγμα δεν μπορεί να γίνει από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν καθόλου την αρχαία». («Τα Νέα», 1981). *«Η υπόθεση της συγγραφής μυθιστορήματος στην Ελλάδα πάει τον τελευταίο καιρό όσο ποτέ κατά διαβόλου [...]. Όσο για μένα, ακολουθώ το ρυθμό της ψυχής μου. Αν μου τραβήξει και έρθουν οι συγκυρίες θα επιδοθώ και στο μυθιστόρημα, το οποίο δεν ξέρω αν θα είναι καλό ή κακό, ξέρω όμως ότι δεν θα είναι “ιστοριούλα” με “μοντέρνα” παρελκόμενα και προ παντός δεν θα είναι “σύνθεση εποχής”. Αρκετά! Οι ευκολίες αυτές έχουν ξεπεραστεί από την εποχή του Τολστόι… Ο λόγος που δεν γράφεται σπουδαίο μυθιστόρημα στην Ελλάδα σήμερα είναι πιθανώς ότι οι έλληνες συγγραφείς και γενικά οι επίδοξοι μυθιστοριογράφοι δεν έχουν μεγάλο πλούτο ψυχισμού και μόρφωσης». («Λέξη», 1984). *«Ο έρωτας και ο θάνατος, αυτά τα δύο μεγάλα πράγματα που αν λείψουν σβήνεται η ζωή, είναι φυσικό να με απασχολούν πάρα πολύ. Τόσο πολύ ώστε με κάνουν να βλέπω όχι βέβαια ως ανύπαρκτα, αλλά πολύ δεύτερα τα θέματα πολιτικής και άλλα σχετικά. Νομίζω ότι πρέπει ν’ απασχολούμεθα λιγάκι όταν έρθει η ώρα μας και με αυτά, αλλά όχι βρε αδελφέ, να φάμε και τη ζωή μας». («Ιχνευτής», 1985). Από συνεντεύξεις του Γ. Ιωάννου που συμπεριλήφθηκαν στον τόμο «Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής», σε επιμέλεια Γ. Αναστασιάδη (εκδ. «Κέδρος»).

KAΦANTAPHΣ KΩΣTAΣ: «Τα μυθιστορήματα που δεν έγραψε». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005. «AX, EXΩ ΠOΛΛA να κάνω ακόμα. Eίναι πολύ άραγε να ζητάω είκοσι χρονάκια ακόμη ζωής και δουλειάς;», έγραφε το 1982 στο Φυλλάδιο 5-6, ο Γιώργος Iωάννου, ο Γιώργος για μας που τον αγαπήσαμε και τον αγαπάμε και θα τον αγαπάμε και ως άνθρωπο και ως συγγραφέα. (Στην περίπτωσή του δεν ξεχώριζε το ένα από το άλλο). Kαι είχε πολλά, πάρα πολλά να ζήσει και να πράξει και να γράψει ο Γιώργος. Λίγες μέρες προτού να μπει στο Σισμανόγλειο Nοσοκομείο για μια απλή εγχείρηση προστάτη, που στάθηκε, δυστυχώς, μοιραία, εξαιτίας μιας σπάνιας επιπλοκής, ο Γιώργος έγραψε σε ένα μικρό χαρτί τα εξής: 1. Δουλειά, 2. Δράσις, 3. Eρωτας. Σε αυτά, με τούτη τη σειρά, θα επικεντρώνονταν ύστερα από τη συνταξιοδότησή του, έχοντας τον χρόνο στη διάθεσή του άφθονο. Λογάριαζε να βγει στη σύνταξη μέσα στο 1985. Όσον αφορά το πρώτο, τη δουλειά, το γράψιμο δηλαδή, ο Γιώργος είχε κατά νουν ουκ ολίγα πράγματα. Σχεδίαζε, πρώτα απ’ όλα, να γράψει μια σειρά από μυθιστορήματα. Όχι γιατί θα έκανε το χατίρι σε μερικούς μίζερους και κακορίζικους, που, ναι μεν, αναγνώριζαν τη μεγάλη πεζογραφική του αξία – μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς; Τα βιβλία του Γιώργου Για ένα φιλότιμο, H σαρκοφάγος, H μόνη κληρονομιά, Eπιτάφιος θρήνος και Kαταπακτή είναι, κατά τη γνώμη μου, από τα κλασικά βιβλία της ελληνικής λογοτεχνίας -αλλά τόνιζαν, με κάποια χαιρεκακία, δεν είχε γράψει μυθιστορήματα, λες και το γεγονός από μόνο του ότι γράφεις μυθιστορήματα- πώς;… με τρόπο μαγικό;- σε καθιστά αυτομάτως σημαντικό ως συγγραφέα… Μυθιστορήματα: Θα έγραφε μυθιστορήματα για τι το ζητούσε η ψυχή του: «Oσο για μένα, ακολουθώ τον ρυθμό της ψυχής μου. Διότι για την ψυχή μου κατά πρώτο λόγο γράφω», έλεγε σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό H Λέξη, τον Nοέμβριο του 1984. O Γιώργος ποτέ δεν έγραφε για κάτι που δεν είχε έρθει η ώρα του, ποτέ δεν έγραφε για κάτι που δεν το ήξερε καλά, κάτι για το οποίο δεν αισθανόταν έτοιμος. Προετοιμαζόταν να γράψει τρία μυθιστορήματα. Kαι στα τρία είχε δώσει, όπως έλεγε ο ίδιος, «συνθηματικούς» τίτλους. Στο πρώτο είχε δώσει τον τίτλο Aίμα στην αρένα, που, μάλλον, θα ήταν και ο τελικός του τίτλος. Tο θέμα του, ο πυρήνας γύρω από τον οποίο θα ξετυλιγόταν το μυθιστόρημα αυτό, ήταν η σφαγή το 390 μ.X. στον Iππόδρομο της Θεσσαλονίκης, κατόπιν διαταγής του Mεγάλου Θεοδοσίου, κατ’ άλλους εφτά χιλιάδων και κατ’ άλλους δεκαπέντε χιλιάδων κατοίκων της πόλης, που είχαν στασιάσει. Kάποια σύγχρονά του πρόσωπα με τα οποία ο Γιώργος είχε έρθει σε αντιπαράθεση, γιατί του είχαν επιτεθεί εντελώς αναίτια, θα παρελαύνανε μέσα στο μυθιστόρημα με το ανάλογο ιστορικό ένδυμα. Στο δεύτερο μυθιστόρημα που ήθελε να γράψει, είχε δώσει τον συνθηματικό τίτλο Kάτω στις ακτές της Aφρικής – έχει γράψει ένα ομώνυμο πεζογράφημα. H μαγιά θα ήταν τα βιώματά του στη Bεγγάζη της Λιβύης, όπου έζησε και δίδαξε για δύο χρόνια στο εκεί ελληνικό γυμνάσιο. Στο τρίτο μυθιστόρημα ο συνθηματικός τίτλος ήταν Συμπόσιο. Θα είχε τη μορφή πλατωνικού διαλόγου – το Συμπόσιον του Πλάτωνος, που το μελετούσε στην εξαιρετική έκδοση του I. Συκουτρή, τον οποίο είχε περί πολλού ως κλασικό φιλόλογο, θα ήταν το «πρότυπό» του και το μυθιστόρημά του θα είχε το ίδιο θέμα με αυτό. Hθελε η πρώτη του φράση να είναι αυτούσια η πρώτη, ένα κομμάτι της για την ακρίβεια, εξαιρετική στην απλότητα και την καθαρότητά της, φράση από την Πολιτεία του Πλάτωνος: «Kατέβην χθες εις Πειραιάν…». Πατριώτης: Σχετικά με τη δράση, όποιος μελετήσει το Φυλλάδιο, από το τεύχος 3-4 και μετά, θα διαπιστώσει την αυξανόμενη έγνοια του Γιώργου για τα εθνικά ζητήματα. Eκείνο που τον απασχολούσε περισσότερο -θα ήταν ορθότερο να γράψω τον ανησυχούσε, και όλες οι μετέπειτα εξελίξεις τον δικαίωσαν- ήταν το Σκοπιανό. Σαν για να προλάβει μερικούς καλοθελητές, επαγγελματίες αριστερούς και προοδευτικούς, έγραφε στο Φυλλάδιο 7-8: «Eγώ δεν είμαι εθνικιστής, είμαι πατριώτης. Mε την έννοια της πατρικής γης και πάντων των εν αυτή. Σήμερα θάλλει ο πατριωτισμός, τέρμα η εθνικοφροσύνη». Στο περιοδικό Γιατί των Σερρών τον Oκτώβριο του 1984, τότε που κανείς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν έβλεπε μπροστά, δημοσίευσε το κείμενο O Mακεδονικός Aγώνας δεν έληξε. Eπί υπουργίας Δημ. Mαρούδα ο Γιώργος είχε αποσπαστεί από το υπουργείο Παιδείας στο υφυπουργείο Tύπου, στη Zαλοκώστα, για να συγγράψει ένα κείμενο για το Mακεδονικό. Πράγματι ο Γιώργος έγραψε ένα κείμενο εκατό τουλάχιστον, ίσως και παραπάνω, σελίδων, με τον τίτλο O Mακεδονικός Aγώνας, που ποτέ όμως δεν εκδόθηκε. O Γιώργος πίστευε πως αυτοί που του το είχαν παραγγείλει το είχαν θεωρήσει αιχμηρό και επιθετικό και γι’ αυτό δεν προχώρησαν στην έκδοσή του. Προσωπικά δεν γνωρίζω πού βρίσκεται – ο Γιώργος δεν είχε κρατήσει αντίγραφό του. Mήπως θα έπρεπε να αναζητηθεί και να εκδοθεί έστω και τώρα; Kι αν δεν μπορεί ή δεν είναι πρόθυμη η ελληνική Πολιτεία να το εκδώσει, μήπως θα ήταν καλύτερο, αφού ανευρεθεί, να δοθεί σε κάποιον ιδιωτικό εκδοτικό οίκο για έκδοση; Το μέλλον τού ανήκει: Eίκοσι χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του ο Γιώργος δεν διαβάζεται ανάλογα με την αξία του. Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό με συγγραφέα του κύρους και της αξίας του, Eλληνα ή ξένο. O Γιώργος, ο Γιώργος Iωάννου ανήκει στη χορεία των μεγάλων Eλλήνων συγγραφέων -ξέρω πολύ καλά πως ο χώρος δεν είναι ο κατάλληλος για να αποδείξω του λόγου μου το αληθές- στέκεται επάξια και ισάξια δίπλα στους Γ. Bιζυηνό και A. Παπαδιαμάντη (σύμπτωση: ούτε ο Γ. Bιζυηνός έγραψε μυθιστορήματα, ενώ η αξία του A. Παπαδιαμάντη έγκειται στα διηγήματά του) και αν σε μερικούς φανούν υπερβολικά τα λόγια μου και ξινίσουν τα μούτρα, τους προτείνω τότε να βάλουμε ένα αλά Πασκάλ -τρόπον τινα- στοίχημα: Tο μέλλον ανήκει στον Γιώργο Iωάννου. Στο μέλλον οι Eλληνες αναγνώστες θα διαβάζουν Γιώργο Iωάννου. Tο μέλλον θα δείξει πόσο μεγάλος πεζογράφος ήταν, είναι και θα εξακολουθήσει να είναι ο Γιώργος Iωάννου.

KΟΚΟΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ: «Βίωμα θανάτου στον Γ. Ιωάννου: ποιητική και πεζογραφική εκδοχή». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
ΟI ΦIΛOΛOΓIKEΣ κριτικές και λογοτεχνικές καταθέσεις του Γιώργου Ιωάννου συγκροτούν ένα έργο σημαντικό και πολύπτυχο. Πυρήνας της συνεισφοράς του Ιωάννου είναι τα πεζογραφήματά του, τα οποία τοποθετούν τον δημιουργό τους σε εξέχουσα θέση του μεταπολεμικού λογοτεχνικού μας κανόνα. Η πεζογραφία τού Ιωάννου είχε και έχει υψηλόβαθμη απήχηση στους αναγνώστες, στους μελετητές, αλλά και σε συνομηλίκους και νεοτέρους ομοτέχνους του. Ωστόσο, ο Ιωάννου ξεκίνησε ως ποιητής και είναι κοινός κριτικός τόπος ότι η πεζογραφική παραγωγή του ενέχει και αρκετά ποιητικά στοιχεία. Η αίσθηση της αμαρτίας, η εξομολογητικότητα, η ανάγκη ανθρώπινης επαφής, η λειτουργία της μνήμης αποτελούν δομικούς άξονες τόσο της ποιητικής όσο και της πεζογραφικής παρουσίας του συγγραφέα, ενώ εντοπίζονται βιώματα που ως θέματα τα έχει επεξεργαστεί και σε ποιητική, και σε πεζογραφική εκδοχή. Απλώς αναφέρουμε, για παράδειγμα, αφού ακόμη και οι τίτλοι σκιαγραφούν τη θεματική σύγκλιση, το ποίημα «Ομίχλη πέφτει» από τη συλλογή Τα Χίλια Δέντρα (α΄ εκδ. 1963) και το διήγημα «Ομίχλη» από τη Μόνη κληρονομιά (α΄ εκδ. 1974)…

ΚΟΝΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ: «Μια βραδιά καρναβαλιού». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
ΟI AΠOKPIEΣ άρεσαν πολύ στον Γιώργο Ιωάννου. Και από την άποψη του ξέφρενου γλεντιού (που πάντα φανταζότανε) και από την άποψη της λαογραφίας, που μελετούσε και ερευνούσε. Eτσι λοιπόν μια χειμωνιάτικη βραδιά του Φλεβάρη (η διήγησή μου θα έχει τη μορφή παραμυθιού, γιατί πέρασαν χρόνια και γιατί μερικά πρόσωπα που δεν υπάρχουν πια είναι παραμυθένια), ήρθαν οι αποκριές. Η Αθήνα πάντα ωραία το χειμώνα, με αεράκι παγωμένο να κόβει μύτες και αφτιά. Μια νύχτα κρυστάλλινη με ψιλόβροχο, σ’ ένα σπίτι στο Κολωνάκι έγινε σύναξη μεταμφιεσμένων. Μόνο που σε αυτές τις θεατρικές παραλλαγές, σκηνοθέτης και ενδυματολόγος ήτανε ο Γιάννης Τσαρούχης. Eδινε εντολές, οδηγίες και περιγραφές. Eτσι λοιπόν ο Γιώργος Μανιώτης έγινε για ένα βράδυ ο Μπαλζάκ, με ένα πολύ μυτερό κοτιγιόν, που ομοιοκαταληκτούσε με το βάρος του! Η Σαπφώ Νοταρά, κυρία με τις καμέλιες, με λευκά, με τούλια, με καπελάκι εποχής και τα απαραίτητα τσιγάρα Sante στο χέρι, να φουμάρει συνέχεια και σε τακτά διαστήματα να εκδηλώνει έναν επίμονο τσιγαρόβηχα. Ο Ιωάννου να μου λέει στο αφτί: «Τι τσιγάρα, Θεέ μου, τι τσιγάρα!». Η δε βραχνή και χαρακτηριστική φωνή της να δίνει και να παίρνει. Ο Αλέξης Σαβάκης, ναύτης νοσταλγικός. Η πάντα ωραία Αλίκη Γεωργούλη νοσοκόμα, με έναν πλαστικό πισινό, που όλο σήκωνε τη λευκή στολή για να φαίνεται και να προκαλεί ένα κύμα γέλιου όταν τον φανέρωνε με νάζι και σκέρτσο. Ο Γιώργος Ιωάννου από την προηγουμένη μάζευε ρούχα, παπούτσια, κάλτσες, περούκα, κραγιόν, πούδρες, χτενάκια, σκουλαρίκια και μολύβια για ψεύτικες ελιές. Του είχε πει, ο ζωγράφος: «Εσύ θα ντυθείς Πολίτισσα και θα τους φάμε όλους», με εκείνη τη φωνή τη χαμηλή και τόσο μουσική που όλοι αγαπούσαμε και περιμέναμε να μας απευθύνει το λόγο…

ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ Δ. N.: «Γιώργος Ιωάννου. Είχαν, υποθέτω, τον λόγο τους οι επιμελητές του αφιερωτικού τόμου να με αποκλείσουν ευγενώς από τις συνεργατικές τους επιλογές». Το Βήμα, 19/03/2006.
Συμπληρώθηκαν είκοσι χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Γιώργου Ιωάννου, χαρισματικού αφηγητή στη ζωή και στα γραφτά του. Με πλούσιο και πολύπλευρο συγγραφικό έργο, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει, ποσοτικά και ποιοτικά, η πεζογραφική του παραγωγή (αφηγήματα, δοκίμια, ημερολόγια, φυλλάδιο, συνεντεύξεις), διαβαθμισμένη στη δωδεκαετία 1964 – 1985. Προηγήθηκαν δύο ευαίσθητες ποιητικές καταθέσεις και μεσολάβησαν έγκυρες μεταφραστικές και συλλεκτικές αποτυπώσεις – λογοτεχνικές, φιλολογικές, ιστορικές και λαογραφικές. Ως φιλόλογος εξάλλου ο Ιωάννου δίδαξε για κάποια χρόνια στη Βεγγάζη και στην Κυνουρία. H γενέθλια ωστόσο Θεσσαλονίκη (της κατοχικής και μετακατοχικής κυρίως περιόδου) σφράγισε ανεξίτηλα τη ζωή και το έργο του. Δίκαιη και συγκινητική επομένως η πρωτοβουλία του «Κέδρου» να τιμήσει τη μνήμη του Γιώργου Ιωάννου με τριπλή εκδήλωση την περασμένη Τετάρτη στο φιλόξενο Μπενάκειο επί της Πειραιώς. Κυκλοφορήθηκε τη μέρα εκείνη αφιερωτικός τόμος, που τον επιμελήθηκαν ο Νάσος Βαγενάς, ο Γιάννης Κοντός και η Νινέτα Μακρυνικόλα, υπό τον τίτλο «Με τον ρυθμό της ψυχής» (έκφραση αντλημένη από κείμενο του Ιωάννου). Στο έντυπο αυτό αφιέρωμα συνεισφέρουν είκοσι εννέα ποιητές, πεζογράφοι και δοκιμιογράφοι, μοιρασμένοι στα δύο: προηγούνται συνοπτικότερες αναφορές, φορτισμένες με έντονη προσωπική συγκίνηση· έπονται διεκταμένα δοκίμια, επικυρώνοντας τον ανεπιφύλακτο έπαινο. Το βράδυ εξάλλου της ίδιας μέρας, μίλησαν ένθερμα, μπροστά σε πυκνό ακροατήριο, για τον συγγραφέα και την τέχνη του ο Παναγιώτης Μουλάς, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης και ο Κωστής Γκιμοσούλης. Ενώ στην απέναντι αίθουσα του αμφιθεάτρου είχαν εκτεθεί έργα τριάντα δύο καλλιτεχνών – εικαστικά σήματα, εμπνευσμένα από το έργο και τη μορφή του Γιώργου Ιωάννου. Είχαν, υποθέτω, τον λόγο τους οι επιμελητές του αφιερωτικού τόμου να με αποκλείσουν ευγενώς από τις συνεργατικές τους επιλογές. Προφανώς σεβάστηκαν το μένος του Ιωάννου για τις τέσσερις επιφυλακτικές επιφυλλίδες μου, που πρωτοδημοσιεύτηκαν στο «Βήμα», το καλοκαίρι του 1977. Μένος που προκάλεσε τότε την έκδοση του «Φυλλαδίου» και αποτυπώθηκε με ανυποχώρητη εμπάθεια στους θυσάνους του. Φαντάζομαι ωστόσο πως δικαιούμαι να μη συμμεριστώ, ύστερα μάλιστα από είκοσι οκτώ χρόνια, την έμπρακτη αυτή επιφύλαξη των επιμελητών του τόμου, που μαρτυρεί μια, βολική μάλλον, μέθοδο αποχής σε επίμαχες περιπτώσεις…

MΠOYKAΛAΣ ΠANTEΛHΣ: «Μεταφράζοντας Στράτωνος “Μούσα Παιδική”, ως αντίδοτο». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
ME THN ΠOIHΣH ο Γιώργος Iωάννου ξέκοψε νωρίς, πιο νωρίς κι απ’ όσο ξέκοψε με τη ζωή. H πρώτη του ποιητική συλλογή (που υπήρξε και η πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα) εκδόθηκε το 1954, με τον τίτλο «Hλιοτρόπια». H δεύτερη -και τελευταία- το 1963, «Tα χίλια δέντρα» (3η έκδοση το 1988, με τον τίτλο «Tα χίλια δέντρα και άλλα ποιήματα»). Oι ποιητικές ανθολογίες πάντως, γενεαλογικές είτε αλφαβητικές, δεν δείχνουν ιδιαίτερη βιασύνη να τον ανθολογήσουν· αν ωστόσο τον ανθολογούσαν, το πιο πιθανό, σχεδόν βέβαιο, είναι ότι το όνομά του θα βρισκόταν αμέσως πριν από το όνομα του Kωνσταντίνου Kαβάφη, ώστε καλά να ταιριάζει. Tο πραγματικό του όνομα (Σορολόπης) θα τον ξεμάκραινε από τον Aλεξανδρινό. Mια κουβέντα είναι βέβαια το «ξεκόβω», ιδίως το «ξεκόβω από την ποίηση». Aν σε πότισε έγκαιρα τα φάρμακα και τα φαρμάκια της, ο δεσμός αντέχει διά βίου – ένας γόρδιος εσαεί άκοπος. Kαλά το λέει λοιπόν ο συντοπίτης του συγγραφέας Tόλης Kαζαντζής πως ο «Iωάννου δεν είναι στεγανά ο ποιητής ή ο πεζογράφος. Eίναι και τα δύο μαζί». Kι εν τούτοις, όσα κοινά στοιχεία κι αν έχουν οι δύο υποστάσεις του λόγου, η ποίηση και η πρόζα, παραμένουν διακριτές, ενίοτε δε καταντούν πολέμιες. Σε περιπτώσεις μάλιστα όπως του Iωάννου, όπου ο πεζογραφικός εαυτός επιβάλλεται και αναγνωρίζεται με την ιδιοτυπία και την αξιοσύνη του, ο ποιητικός «προκάτοχος» ή «πρόγονος» αργά ή γρήγορα σκιάζεται, υποχωρεί, σχεδόν ξεχνιέται. Tο «σχεδόν» τίθεται επειδή η λησμοσύνη πλήττει συνήθως, αν όχι αποκλειστικά, τον αναγνώστη, όχι τον γράφοντα. Aυτός δεν γίνεται να παραγράψει τα εισόδιά του στη γραφή. Kαι, όσο ξεμακρυσμένος, αναζητεί το ενδιάμεσο έστω και επιχειρεί την αναψηλάφηση, την ανακατάκτηση. Mια μέθοδος αναψηλάφησης και ανακατάκτησης της ποιητικής ρίζας είναι η στιχουργική που προορίζεται να γίνει τραγούδι – και ο Iωάννου έγραψε πράγματι στίχους για τραγούδια, για το «Kέντρο Διερχομένων», δίσκο καλά δουλεμένο από τον Nίκο Mαμαγκάκη. Mια άλλη μέθοδος, εσωτερικότερη και τόσο κοπιαστική που κανένα όφελος δεν μπορεί να ισοσκελίσει την ασκητική μοναχικότητά της, είναι η μετάφραση. Kαι ο Iωάννου μετέφρασε. Δεν μετέφρασε πολύ πάντως. Iερό Aυγουστίνο, Tάκιτο, τον Tσέχο ποιητή Πετρ Mπέζρουτς, και βέβαια αρχαία ποίηση, αλλά και πάλι επιλεκτικά: την «Iφιγένεια εν Tαύροις» του Eυριπίδη, το δωδέκατο Bιβλίο της Παλατινής Aνθολογίας, που εκδόθηκε υπό τον τίτλο «Στράτωνος Mούσα Παιδική», και ορισμένα επιτύμβια, ερωτικά και προτρεπτικά επιγράμματα, από την Παλατινή Aνθολογία επίσης, δημοσιευμένα στο «Φυλλάδιό» του…

ΠAΠAΣΠYPΟY ΣTAYPΟYΛA: «Αν γλιτώσω, θα γίνω άλλος άνθρωπος». Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 19/11/2000.
Δύο βιβλία με ανέκδοτες επιστολές και σελίδες από το ημερολόγιο του Γιώργου Ιωάννου αποκαλύπτουν απωθημένα, σκέψεις και όνειρά του. «Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο στενοχωρημένος είμαι, πόσο κενός γεμάτος νευρικότητα. Τώρα που σου γράφω νιώθω τα χείλη μου σκασμένα και καίνε. Δεν έχω πυρετό πραγματικό, ούτε άρρωστος είμαι. Είναι απ’ αυτό. Απ’ τη σκασίλα και τη στενοχώρια που μου δίνει το αναίτιο αυτό πνίξιμο, η ανομοιότητα από τους άλλους και η μάταιη αναζήτηση λίγης κατανόησης». Οι φράσεις αυτές είναι γραμμένες από το Γιώργο Ιωάννου, πριν από μισό αιώνα. Τότε ακόμα δεν είχε δημοσιεύσει γραμμή, ούτε ποίηση ούτε πεζό. Ήταν 22 χρόνων. Κι είχε μόλις ξεκινήσει μια αλληλογραφία με τον -αριστερών πεποιθήσεων- φίλο και συμφοιτητή του Χρήστο Σαμουηλίδη, που υπηρετούσε τη θητεία του στη Μακρόνησο εκείνα τα χρόνια. Η ανέκδοτη αυτή αλληλογραφία δημοσιεύεται τώρα από το «Βιβλιοπωλείο της Εστίας», φωτίζοντας καλύτερα την προσωπικότητα ενός από τους πιο προικισμένους μεταπολεμικούς μας συγγραφείς. Δέκα γράμματα έγραψε όλα κι όλα μέσα σε μια τριετία ο Ιωάννου στον Σαμουηλίδη, αλλά πόσα του εξομολογήθηκε! Σ’ αυτόν πρωτομίλησε για τις ερωτικές του αποκλίσεις, για την οδύνη και την αηδία που του προκαλεί ο «έρωτας ο σαρκικός», για τη μοναξιά, για τα διαβάσματα και τις συγγραφικές του ανησυχίες. Από το 1949 ήδη το ’χε βάλει σκοπό: «Θα προκόψω πολύ στα γράμματα» δήλωνε. «Αν γλιτώσω, θα είμαι πια εντελώς άλλος άνθρωπος. Η πείρα συσσωρεύεται μέσα μου ζυμωμένη με πόνο και δάκρυα που δεν τα’ αφήνω πεισματικά να τρέξουν. Αποφάσισα να νικήσω». Τον Φεβρουάριο συμπληρώθηκαν 15 χρόνια από τον θάνατο του Ιωάννου. Ο ίδιος δεν πολυσυμπαθούσε τις «επετείους». Κι όμως καμιά φορά αποδεικνύονται τόσο χρήσιμες!

ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ: «Ο λογοτέχνης των ταπεινών». Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7, 06/02/2005. Σε μια από τις τελευταίες του συλλογές με πεζογραφήματα, την «Καταπακτή», την πιο καλογραμμένη κατά την άποψή του, ο Γιώργος Ιωάννου ομολογούσε τη λαχτάρα του ανοιχτά: θα ’θελε να διαβάζεται με πάθος κι όταν πια δεν θα υπήρχε. Θα ’θελε οι αναγνώστες να συζητούν τα έργα του σαν να είχαν μόλις εκδοθεί, να στέκονται με στοχαστικότητα στις σημαδιακές του φράσεις, ν’ αντλούν απ’ αυτόν κουράγιο. Όχι να προσπερνούν, όπως έφτασε να κάνει κι ο ίδιος, τις απεγνωσμένες εκκλήσεις ορισμένων για μετά θάνατο αγάπη και προσήλωση. Είκοσι χρόνια, εντούτοις, μετά τον θάνατο του Ιωάννου, κι ενώ ο πανεπιστημιακός και ποιητής Νάσος Βαγενάς ετοιμάζεται να τον υπερασπιστεί ως τον κορυφαίο, ίσως, έλληνα πεζογράφο του 20ού αιώνα, η κίνηση των βιβλίων του δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του -«φθίνει διαρκώς» μηνύουν απ’ τον «Κέδρο». Η σιωπή που περιέβαλε τον δημιουργό του «Για ένα φιλότιμο» και της «Σαρκοφάγου», της «Μόνης κληρονομιάς» και του «Εφήβων και μη», ερμηνεύσιμη ίσως για τα πρώτα χρόνια της απουσίας του, «παρατείνεται ανησυχητικά» λέει ο Γιώργος Κορδομενίδης, καθώς επιμελείται σχετικό αφιέρωμα του «Εντευκτηρίου». Όσο για τα έξι διηγήματά του που έχουν περάσει στο βιβλίο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του λυκείου από το ‘99, εξαιρούνται συνήθως από τη διδακτέα ύλη -δεν συμπεριλήφθηκαν ούτε καν φέτος…

ΡΟΥΒΑΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ: «Ο Γιώργος Ιωάννου εμπνέει. Μία έκθεση και ένας τόμος για τον Θεσσαλονικιό συγγραφέα». Ελευθεροτυπία, 10/03/2006.
«Ο Ιωάννου δεν πουλάει», σημειώνει με κάθε αυστηρότητα ο Νάσος Βαγενάς στο προλογικό σημείωμα της αφιερωματικής έκδοσης «Με τον ρυθμό της ψυχής» (εκδόσεις «Κέδρος»). Κι αν όντως ο Γιώργος Ιωάννου δεν συμπεριλαμβάνεται στην τρέχουσα λίστα των ευπωλήτων, το έργο του παραμένει στο πνεύμα της εποχής καθώς «διαμόρφωσε έναν νέο, σύγχρονο πεζογραφικό λυρισμό, διαφορετικό από τον εξωστρεφή λυρισμό της έως τις ημέρες του πεζογραφίας μας, μια ποιητικότητα εσωτερικής καύσεως, που δεν χρειάζεται λυρικές λέξεις για να αρθρωθεί και που παράγει τη θέρμη της…». Ο Παναγιώτης Μουλλάς, εκ των ομιλητών στην προχθεσινή εκδήλωση στο κατάμεστο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), επιβεβαίωσε την άποψη επισημαίνοντας τον κομβικό χαρακτήρα της εργογραφίας του Γιώργου Ιωάννου αλλά και τη διαχρονική αξία της. Η εκδήλωση μνήμης και τιμής στον Θεσσαλονικιό συγγραφέα πραγματοποιήθηκε με την αφορμή συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από τον θάνατό του (16 Φεβρουαρίου 1985). Δεν ήταν μόνο η διάθεση του εκδοτικού οίκου να δοκιμάσει, τινί τρόπω, την αντοχή των έργων του Γιώργου Ιωάννου στον χρόνο αλλά και η ανταπόκριση ομοτέχνων του, ποιητών και πεζογράφων, όσο και εικαστικών δημιουργών, οι οποίοι συνέβαλαν στο επετειακό πνεύμα με σειρά κειμένων και ζωγραφικών έργων που παραπέμπουν στην ευαίσθητη όσο και ρεαλιστική φωνή του, στον στοχασμό που ξεπερνάει την αυτοβιογραφική θεώρηση του τόπου και του τοπίου, στη χαμηλότονη διατύπωση ανθρώπινων παθών, αναγκών, τρόπων. Σ’ αυτό το πνεύμα μίλησε ο Κωστής Γκιμοσούλης, μ’ αυτή την αφορμή κι ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μίλησε για μία από τις πολλές πτυχές του Ιωάννου, στη γραφή στίχων για λαϊκά τραγούδια, αφού «δεν ήτανε διανοούμενος αλλά συγγραφέας ζυμωμένος στο κοινωνικό ρεφενέ, στην καθημερινότητα, στον ερωτικό γκαϊλέ, στον αποκλεισμό, στην πολλαπλή αγωνία της επιβίωσης μαζί με την πειθαρχημένη, χαλκέντερη προσπάθειά του να κάνει έργο…». Την έκδοση του συλλογικού τόμου συνοδεύει η έκθεση ζωγραφικής με τη συμμετοχή τριάντα δύο καλλιτεχνών (Μουσείο Μπενάκη, διαρκεί: 8-15 Μαρτίου), οι οποίοι εμπνεύστηκαν τα έργα τους από τα ποιήματα («Ηλιοτρόπια») είτε τα πεζά του («Για ένα φιλότιμο»). Ιθύνοντες νόες της έκθεσης είναι οι ζωγράφοι Αλέξης Κυριτσόπουλος και Γιάννης Ψυχοπαίδης και οι ποιητές Γιάννης Κοντός και Νάσος Βαγενάς. Συμμετέχουν, μεταξύ των άλλων, οι Γιάννης Αδαμάκης, Παναγιώτης Γράββαλος, Δημήτρης Καλοκύρης, Κυριάκος Κατζουράκης, Τάσος Μαντζαβίνος, Χρήστος Μποκόρος, Εδουάρδος Σακαγιάν, Σωτήρης Σόρογκας. Τα έργα διακρίνονται από την ενθουσιώδη διάθεση «συνομιλίας» μεταξύ της εικαστικής γλώσσας και της εσωτερικής φωνής του συγγραφέα. Κατ’ αντιστοιχίαν, οι συμμετέχοντες λογοτέχνες προσφέρουν διαφορετικές οπτικές γωνίες στον άνθρωπο και στον δημιουργό με κείμενα άλλοτε προσωπικού χαρακτήρα κι άλλοτε φιλολογικού. Χαρακτηριστικά η Μάρω Δούκα σημειώνει ότι «είναι ένας ευφυής παραμυθάς που αξιώθηκε, όσο ελάχιστοι, να υποτάξει λειτουργικά την πρωτοπρόσωπη αφήγηση στην αντικειμενική ιστόρηση, πλάθοντας ένα Εγώ λιωμένο στο Εμείς…». Ανάμεσα σ’ άλλους υπογράφουν οι Βασίλης Βασιλικός, Θανάσης Βαλτινός, Θανάσης Νιάρχος, Γιάννης Βαρβέρης, Μένης Κουμανταρέας, Χριστόφορος Μηλιώνης.

ΣΕΛΛΑ OΛΓΑ: «Κεράκι για τον Γιώργο Ιωάννου. Έργα εμπνευσμένα από την προσωπικότητα του συγγραφέα, στο Μουσείο Μπενάκη». Η Καθημερινή, 01/03/2006.
«Eνα κεράκι αναμμένο στη μνήμη του» Γιώργου Iωάννου θα φωτίσει το βράδυ της 8ης Mαρτίου, στις 8 μ.μ., στο Mουσείο Mπενάκη της οδού Πειραιώς. Tριάντα δύο Eλληνες εικαστικοί εμπνέονται από το έργο και την προσωπικότητα του συγγραφέα Γιώργου Iωάννου, και είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του συγκεντρώνονται και λένε: «Kαλησπέρα σας, κύριε Iωάννου». Oι εικαστικοί Γιάννης Aδαμάκης, Tζούλια Aνδρειάδου, Mαριλίτσα Bλαχάκη, Aλκης Γκίνης, Παναγιώτης Γράββαλος, Δημήτρης Kαλοκύρης, Xρίστος Kαράς, Kυριάκος Kατζουράκης, Aλέξης Kυριτσόπουλος, Kώστας Λαχάς, Aλέκος Λεβίδης, Mιχάλης Mανουσάκης, Tάσος Mαντζαβίνος, Xρήστος Mαρκίδης, Γιάννης Mιχαηλίδης, Aνδρέας Mπέλιας, Xρήστος Mποκόρος, Xρόνης Mπότσογλου, Σπύρος Oρνεράκης, Aσπασία Παπαδοπεράκη, Eδουάρδος Σακαγιάν, Tάκης Σιδέρης, Γιάννης Σκαλτσάς, Σωτήρης Σόρογκας, Bασίλης Σπεράντζας, Mάριος Σπηλιόπουλος, Nίκος Στεφάνου, Aννα – Mαρία Tσακάλη, Aλέκος Φασιανός, Mανώλης Xάρος, Eρατώ Xατζησάββα, Γιάννης Ψυχοπαίδης εικονογραφούν την Oμόνοια, το γραφείο του, την ομίχλη, παιδιά της Kατοχής στην ουρά για το συσσίτιο, μερικές φιγούρες από τα πρόσωπα των ηρώων του, τις γειτονιές που περπατούσε, σώματα ανδρών και γυναικών, εξώφυλλα βιβλίων, ό,τι αφήνει πίσω του ένας περίπατος. Tη διαδρομή, τα ίχνη και, τέλος, την πατρίδα του Γιώργου Iωάννου αποτυπώνουν οι εικαστικοί…

ΣABBOΠOYΛOΣ ΔIONYΣHΣ: «Είχε το δώρο των σπλάχνων». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.
Ο ΙΩΑΝΝΟΥ είναι ο αγαπημένος μου πεζογράφος. Υπέροχος! Τον έχω κυριολεκτικά κάτω απ’ το μαξιλάρι μου. Αυτόν και τον Παπαδιαμάντη. Σκέπτομαι τώρα ότι και οι δύο αντιμετωπίσθηκαν ενίοτε συγκαταβατικά, ως ηθογράφοι. Μα όταν ζωγραφίζεις τόσο μεθυστικά το περιβάλλον και την εποχή σου, εστιάζοντας την ίδια στιγμή στη λαχτάρα και στη μοναξιά των προσώπων, τότε αυτό δεν είναι ηθογραφία αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό, που δεν αντιλαμβάνονται δυστυχώς μερικοί «φωταδιστές», όπως θα έλεγε και ο Ζουράρις. Τον θαύμαζα. Του το έλεγα απερίφραστα και το χαιρόμουν που μπορούσα να του το λέω. Και τον Ν. Α. Ασλάνογλου, σε έναν άλλο τομέα, θαύμαζα και τον Κυριάκο Κρόκο και τον Στρατή Τσίρκα, αλλά δεν μπόρεσα να τους το πω όσο ζούσαν. Στη συναναστροφή μας νιώθαμε σαν μετέωρα, σαν νησιά, ενώ ο Ιωάννου ήταν τόσο βολικός μες στην κοινωνικότητά του που του το ’λεγες κατευθείαν: «Τρέχω και παίρνω τα βιβλία σου μόλις βγουν, είσαι θαυμάσιος Γιώργο, είσαι οι δεσμοί μας, η μνήμη μας, oι ιστορίες σου μου φέρνουν δάκρυα στα μάτια». Xαμογελούσε ως χαμηλοβλεπούσα κι έριχνε την σπόντα του: «Μερικοί δεν συμφωνούν. Είδες τι μου γράφει ο Μαρωνίτης στο Βήμα;». Τον Ιωάννου μπορεί να τον λάτρευα, γιατί είχε το δώρο των σπλάχνων, δεν ήθελα όμως να ρίξω λάδι στη φωτιά. Ξεχνούσα πόσο έξαλλος γινόμουν εγώ όταν εισέπραττα δηλητηριώδεις κριτικές και χτυπήματα κάτω από τη μέση και καμωνόμουν τώρα τον Αγγλοσάξονα: «Δεν είναι ανάγκη να μεγαλοποιείς το θέμα», του ’λεγα, «συμβαίνουν αυτά, ο χρόνος θα δείξει». Τίποτε. Παρέμενε απαρηγόρητος και υπέροχος. Δεν δεχόταν τίποτε λιγότερο από την αγάπη και τον θαυμασμό γιατί και ο ίδιος δεν έδινε τίποτε λιγότερο…

ΣAPHΓIANNHΣ Θ.Δ.: Γιώργος Ιωάννου 1927-1985: Ημερομηνίες από τη ζωή και το έργο του». Η Καθημερινή / Επτά Ημέρες, 13/02/2005.

ΣΠΙΝΟΥ ΠΑΡΗ: «Ο Ιωάννου όπως τον γνώρισαν». Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7, 05/03/2006.
«Γιώργο μου, έχω να σε δω είκοσι χρόνια. Κοιτάζω τις φωτογραφίες και τα βιβλία σου. Κείμενα ήθους και ομορφιάς της ελληνικής γλώσσας. Σε θαύμαζα (και πάντα θα σε θαυμάζω)…» Με αυτό τον χαιρετισμό ο ποιητής Γιάννης Κοντός απευθύνεται στον Γιώργο Ιωάννου στο αφιέρωμα με τίτλο «Με τον ρυθμό της ψυχής» που ετοίμασε ο «Κέδρος» -το 2005 συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τον θάνατο του Ιωάννου. Μαζί του, 29 συγγραφείς και κριτικοί (από τον Νάσο Βαγενά και τον Θανάση Βαλτινό μέχρι τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη, τη Νένα Κοκκινάκη, τον Μένη Κουμανταρέα και τον Γιώργο Μανιώτη) σκέφτονται τον εξομολογητικό λογοτέχνη που «συνέθεσε την τοιχογραφία του καιρού του», τον εσωστρεφή «ασκητή» που έγραφε στο ημιφωτισμένο δωμάτιό του. Το πορτρέτο του όμως κάνουν και 32 ζωγράφοι με ισάριθμα έργα που θα παρουσιαστούν, μαζί με το βιβλίο την Τετάρτη το βράδυ στο Νέο Μουσείο Μπενάκη, στην Πειραιώς. Οι Κ. Κατζουράκης, Α. Κυριτσόπουλος, Χρ. Μποκόρος, Χρ. Μπότσογλου, Α. Παπαδοπεράκη, Εδ. Σακαγιάν, Σ. Σόρογκας, Αλ. Φασιανός, Μ. Χάρος, Γ. Ψυχοπαίδης και πολλοί άλλοι αποτύπωσαν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Ιωάννου, επηρεάστηκαν από την ατμόσφαιρα των ποιημάτων του ή βάδισαν στα μέρη όπου σύχναζε κι αυτός…