ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Στο συγκεκριμένο post θα βρείτε βοηθητικά στοιχεία για την μελέτη των αποσπασμάτων
1. βίντεο για τον ποιητή και το ρέυμα του υπερρεαλισμού
2. παρουσίαση του ρεύματος του υπερρεαλισμού σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο
3. εργοβιογραφία του ποιητή
4. κείμενα που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε την τεχνοτροπία που ακολουθεί ο ποιητής
5. ερμηνεία των αποσπασμάτων

1. Με ενα κλίκ εδώ θα δείτε το βίντεο της "Εκπαιδευτικής τηλεόρασης" που προβλήθηκε στην τάξη για τον ποιητή και το ρεύμα του υπερρεαλισμού

2. Παρουσίαση powerpoint του υπερρεαλισμού σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο θα βρείτε εδώ

3. Eργοβιογραφικά στοιχεία
Γεννήθηκε στην Μπράιλα της Ρουμανίας το 1901, γόνος πλούσιας οικογένειας ναυτικών από την Άνδρο. Ο πατέρας του υπήρξε εφοπλιστής και η μητέρα του Στεφανία ήταν κόρη του Ανδριώτη Λεωνίδα Κυδωνιέως και μίας Ρωσίδας που ζούσε στην Σεβαστούπολη. Έτσι αν και έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Σύρο, οι περισσότερες αναμνήσεις του ποιητή γεννήθηκαν στην Κριμαία όπου περνούσε τα καλοκαίρια του στα κτήματα του θείου του. Η μνήμη του έχει συγκρατήσει εικόνες από ομαδικές ερωτικές σκηνές μικρών Τατάρων στα χρόνια της εφηβείας τους, στις όχθες του ποταμού Αμούρ στη Σιβηρία. Αυτή θα είναι και η αίσθηση που θα τον συντροφεύει στις αποδράσεις του στο χώρο της γραφής. Το 1920 διακόπτει τις σπουδές του στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών, για να παρακολουθήσει οικονομία στο πανεπιστήμιο της Λοζάννης, ενώ αργότερα φεύγει για το Λονδίνο όπου θα παραμείνει μέχρι το 1925 εργαζόμενος στη ναυτιλιακή εταιρεία του πατέρα του.


Απο το 1926 μέχρι το 1931 το λαμπερό Παρίσι με τις πνευματικές και καλλιτεχνικές ζυμώσεις θα είναι ο φάρος για τον νεαρό Ανδριώτη. Κατά την παραμονή του εκεί ασχολήθηκε εκτός άλλων και με την ψυχανάλυση.
"Συναντήθηκα με ένθεον πλάσμα" θα γράψει όταν συνάντησε τον πατέρα του Υπερρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν. Η επιστροφή του στην Αθήνα σηματοδοτήθηκε απο την περίφημη διάλεξή του περί Υπερρεαλισμού. Σε μια κατάμεστη αίθουσα ξενοδοχείου ο Ανδρέας Εμπειρίκος διακήρυττε με επιβλητική φωνή την ύπαρξη ενός νέου λογοτεχνικού ρεύματος που το υπεράσπιζε η Φροϋδική θεωρία και πρακτική. Εκφράζεται με ευγένεια αλλά και πάθος, χωρίς να λυπάται τις λέξεις "που σφυροκοπούσε ενώπιον βλοσυρών αστών που τον κοιτούσαν εχθρικά" όπως θα γράψει αργότερα ένας νεαρός θαυμαστής του, ο οποίος παρακολουθούσε την διάλεξη. Παράλληλα με την διάλεξη του Εμπειρίκου η πολυτελής έκδοση που κυκλοφορούσε στην αγορά, με τίτλο "Υψικάμινος", με τα πρώτα καθαρά υπερρεαλιστικά ποιήματα, θεωρήθηκε ως δυναμική πρόθεση να επιφέρει "βαρύ πλήγμα στην λυρική και ρομαντική ποίηση". Σαν αποτέλεσμα νέοι δημοσιογράφοι (μωρο)φιλόδοξοι, αλλά και η εφημερίδα Εστία αναλαμβάνουν να πλήξουν όχι μόνο τον υπερρεαλισμό αλλά και τους φορείς αυτού. Το έργο αυτό έγινε αντικείμενο χλεύης από τους φιλολογικούς κύκλους. Και ενώ η τρικυμία της κατακραυγής μαίνεται εναντίον του ο ποιητής γράφει ασταμάτητα. Η Ενδοχώρα θα δημοσιευτεί το 1945, τα Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία το 1960, το Αργώ ή Πλους Αεροστάτου το 1980, και το 1990 ο Μεγάλος Ανατολικός. Ο Μεγάλος Ανατολικός είναι ένα μυθιστόρημα που γράφεται καθ' όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου. Το Βρετανικό υπερωκεάνιο Μεγάλος Ανατολικός στο παρθενικό του ταξίδι στο Νέο κόσμο φιλοξενεί ανθρώπους από όλες τις κοινωνικές τάξεις, τίποτε όμως δεν τους εμποδίζει να συνευρίσκονται ερωτικά, αποβλέποντας όλοι στην ερωτική κοινοκτημοσύνη και κοινοπραξία, στην απόλυτη συνεχή ηδονή που τείνει στην άνευ ορίων και άνευ όρων ανθρώπινη απελευθέρωση. Η πρώτη σύζυγος του, πλάσμα ονειρικό και ελεύθερο τον εγκατέλειψε και έφυγε στο Παρίσι με ένα κοινό τους φίλο. Το 1947 θα παντρευτεί την Βιβίκα Ζήση με κουμπάρο τον Οδυσσέα Ελύτη. Τον Δεκέμβριο του 1944 οι άνδρες της ΟΠΛΑ τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν σαν όμηρο μαζί με άλλους στα Κρώρα της Βοιωτίας. Ο ίδιος υπέστη πολλαπλές ανακρίσεις, υπέφερε από οιδήματα και πληγές και τον έσερναν σε μια κατάσταση απόλυτου εξευτελισμού. Όταν κατάφερε να δραπετεύσει δεν σκέφτεται την εκδίκηση ή την πολιτική του προστασία. Γράφει τη Ζέμφυρα ή το μυστικό της Πασιφάης και την Βεατρίκη, που μαζύ με την Αργώ η Πλους αεροστάτου πρόκειται να αποτελέσουν μια ενότητα με τον γενικό τίτλο "Τα χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων". Τό 1951 εγκατέλειψε την ψυχανάλυση. Οι λόγοι παραμένουν σκοτεινοί. Δέχτηκε ασφυκτικές πιέσεις από άλλους ψυχαναλυτές λόγω των φημολογούμενων σχέσεων του με θεραπευόμενες, και την αυτοχειρία ενός ασθενή του. Θλιμμένος και παροπλισμένος, έζησε απολαμβάνοντας την εκλεκτή παρέα φίλων όπως του Εγγονόπουλου, του Χατζιδάκι, του Θράσου Καστανάκη, του Νίκου Καρούζου, της Νίκης Καραγάτση. Ο Εμπειρίκος δεν επεζήτησε ποτέ να λάβει "αναγνώριση" με την έννοια της καθιέρωσής του ως κανονικού ποιητή με τιμές. Δεν έλαβε ούτε ένα βραβείο, ενώ θα το άξιζε παραπάνω από όλους, γιά την Ενδοχώρα και τα γραπτά του. Έφυγε το 1975 σε ηλικία 74 ετών από καρκίνο του πνεύμονα.



Αφού διαβάσετε το παρακάτω απόσπασμα να επισημάνετε πώς ο ίδιος ο ποιητής αντιλαμβάνεται την "τεχνοτροπία" που ακολουθεί.



Καθώς έβλεπα τα νερά να πέφτουν από ψηλά και να εξακολουθούν γάργαρα τον δρόμο τους, σκέφθηκα πόσον ενδιαφέρον θα ήτο, αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω και στις σφαίρες της ποιητικής δημιουργίας, το ίδιο προτσές που καθιστά το κύλισμα, ή την πτώσι των υδάτων, μια τόσο πλούσια, γοητευτική και αναμφισβήτητη πραγματικότητα, αντί να περιγράφω αυτό το κύλισμα, ή κάποιο άλλο φαινόμενο ή γεγονός, ή κάποιο αίσθημα, ή μια ιδέα, επί τη βάσει σχεδίου ή τύπου, εκ των προτέρων καθωρισμένου.
Ήθελα, δηλαδή, να συμπεριλάβω στα ποιήματά μου, όλα τα στοιχεία που στην καθιερωμένη ποίησι, θεληματικά ή άθελά μας, αποκλείονται, ή μας ξεφεύγουν. Και ήθελα να τα συμπεριλάβω κατά τέτοιον τρόπο, ώστε ένα ποίημα να μην αποτελείται απλώς, από ένα ή περισσότερα υποκειμενικά ή αντικειμενικά θέματα λογικώς καθωρισμένα και αναπτυσσόμενα μόνον εντός συνειδητών ορίων, μα να αποτελείται από οποιαδήποτε στοιχεία που θα παρουσιάζοντο μέσα στην ροή του γίγνεσθαί του, ανεξάρτητα από κάθε συμβατική ή τυποποιημένη αισθητική, ηθική, ή λογική κατασκευή. Εν τοιαύτη περιπτώσει, συλλογιζόμουν, θα είχαμε ένα ποίημα δυναμικό και ολοκληρωτικό, ένα ποίημα αυτούσιο, ένα ποίημα γεγονός, στη θέσι μιας αλληλουχίας στατικών περιγραφών ωρισμένων γεγονότων, ή συναισθημάτων περιγραφομένων διά της άλφα ή βήτα τεχνοτροπίας. [...]
Ανδρέας Εμπειρίκος, απόσπασμα από το Αμούρ – Αμούρ, Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία.
(http://users.dra.sch.gr/symfo/)

4. Το απόσπασμα από την "Υψικάμινο" θα σας βοηθήσει να καταλάβετε την αλλαγή που εμφανίζεται στην "Ενδοχώρα".
Οι υπερρεαλιστές επιδίωκαν την ανέλκυση στην επιφάνεια της συνείδησης βαθιά κρυμμένων βιωμάτων την εναρμόνηση των πιο ετερόκλητων στοιχείων με όσο γίνεται πιο περιορισμένο έλεγχο της κριτικής σκέψης. Για να υλοποιήσουν αυτόν τον στόχο προχώρησαν στην διάσπαση του λόγου. (Γεωργιάδου,Φράγκος 2002)Στην πρώτη συλλογή λοιπόν δεν υπάρχει καμιά λογική σύνδεση μεταξύ στων νοημάτων ενώ στην δεύτερη συλλογή ο ποιητής ακολουθεί τις αρχές του υπερρεαλισμού αλλά τα νοήματα συνδέονται με μια λογική αλληλουχία.

Από την "Υψικάμινο", το έργο με το οποίο εισήχθη ο υπερρεαλισμός στην Ελλάδα
ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΓΓΕΛΩΝ ΕΝΤΟΣ ΑΤΜΟΜΗΧΑΝΗΣ
Όταν με την βαρύτητα του ανέμου που συναρπάζει τα φρόκαλα μέσ’ απ’ τα πόδια των μανάδων εσάλπησε το πεφταστέρι τις τελευταίες εντολές των θεανθρώπων σηκώθηκε υπερήφανος ο φθόγγος και μ’ ευκαμψία τελείου μηχανικού λεπτολογήματος παρέσυρε την ευτυχία προς τα πελάγη μιας παμμεγίστης παλιρροίας. Τότε συνέβη να φτερνισθούν οι φυσητήρες και όλα τα κήτη ανέστρεψαν την κοιλιά τους και κατεποντίσθησαν αύτανδρα τα περασμένα κουφάρια υπέρ της αναγεννήσεως της ευτυχίας υπέρ της εκπληρώσεως των εσχατιών υπέρ της ειρήνης υπέρ της αμαυρώσεως υπέρ της εκλάμψεως της αληθείας υπέρ της κατισχύσεως των ρόδων και της μαγικής αράχνης εν έτει χαράς για τον αιώνα των μεγάλων ολισθημάτων των κυμάτων επάνω στα στεκούμενα καράβια.
(http://users.dra.sch.gr/symfo/)

5. Μετά από όλα αυτά μπορούμε να περάσουμε στην μελέτη των αποσπασμάτων.
Ενδοχώρα
Και τα τρία αποσπάσματα ανήκουν στην συλλογή "Ενδοχώρα".Αυτή η δεύτερη ποιητική συλλογή του,εκδόθηκε το 1945, αν και η έκδοσή της είχε αναγγελθεί από το 1937. Περιέχει 112 ποιήματα, γραμμένα την περίοδο 1934-7 και χαρακτηρίζεται από εμφανείς διαφορές σε σύγκριση με την Υψικάμινο, τόσο στη μορφή των ποιημάτων όσο και στη «λογικότερη» χρήση της γλώσσας και τη συνακόλουθη θεματική τους καθαρότητα[9]. Σε αντίθεση με την Υψικάμινο που αντιμετωπίστηκε με ειρωνεία και χλευασμό από τους περισσότερους κριτικούς, η Ενδοχώρα επαινέθηκε και υπήρξε δημοφιλέστερη, ωστόσο και οι δύο συλλογές άσκησαν αποφασιστική επίδραση σε σύγχρονους λογοτέχνες, κυρίως στον Οδυσσέα Ελύτη, στο Νικόλαο Κάλα, στο Νίκο Γκάτσο και στο Νίκο Εγγονόπουλo(wikipedia).

Τρία απόσπάσματα
Απόσπασμα 1
Θέμα: Ο ερχομός της αυγής

Το κείμενο προέρχεται από την ενότητα "Ο πλόκαμος της Αλταμίρας". Είναι γραμμένο σε πεζό λόγο αλλά έχει ποιητικά στοιχεία. Πρόκειται για ένα σύνολο τριών εικόνων που μας φέρνουν στον μυαλό την στιγμή που ο ήλιος πέρνει τη θέση του σκοταδιού την αυγή.
Ερμηνεία
Οι φράσεις- εικόνες "Λίγα κοσμήματα στη χλόη. Λίγα διαμάντια στο σκοτάδι" φέρνουν στο μυαλό μας συνειρμικά την δροσιά που υπάρχει την αυγη στα φύλλα.
Η λάμψη αυτή δημιουργεί μια αντίθεση με το σκοτάδι. Η αντίθεση αυτή διαφαίνεται ακόμα περισσότερο με την λέξη "νύκτωρ" αλλά και με την χρήση του λαικού αντιθετικού συνδέσμου "μα"
Άλλη μια αντίθεση μπορεί να επισημανθεί μέσα από το πέταγμα της πεταλούδας που αναγγέλει την αυγή και είναι σημάδι χαράς και το επίθετο "σφαδάνουσα" που δημιουργεί το άισθημα της χαρμολύπης.
Μα η πεταλούδα που νύκτωρ εγεννήθη μάς αναγγέλλει την αυγή, σφαδάνουσα στο ράμφος της πρωίας. : παράλογη υπερρεαλιστική εικόνα, οπου η αυγή παρομοιάζεται με ραμφώδες πτηνό.
Ακόμη θα πρέπει να επισημανθεί η σχέση της πεταλούδας με την ψυχή αλλά και την πρόσκαιρη ζωή, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική(μην ξεχνάμε οτι ο ποιητής ήταν ψυχαναλυτής) και λαική αντίληψη.
Τεχνική: υπερρεαλιστική τεχνοτροπία
Εκφραστικά μέσα
1. αντίθεση
2. μεταφορές
3. εικόνες
4. έλλειψη ρημάτων
ΓλώσσαΜεικτή με κάποια προτίμηση του ποιητή στην καθαρεύουσα (λόγιοι τύποι και τύποι της δημοτικής)
Υφος: λυρικό και υψηλό (δημιουργείται από τις εκόνες της φύσης και την μεικτή γλώσσα)

Απόσπασμα 2

Θέμα Ο ορισμός της ποίησης

Το κείμενο προέρχεται από την ενότητα "Ο πλόκαμος της Αλταμίρας". Είναι γραμμένο σε πεζό λόγο αλλά έχει ποιητικά στοιχεία.
Eρμηνεία
Περιέχει έναν υπερρεαλιστικό ορισμό της ποίησης σε απάντηση στον συμβολιστικό του Paul Valery: " Η ποιήση είναι ανάπτυξη ενός επιφωνήματος" (επιφώνημα= συναίσθημα). Ο Εμπειρίκος εδώ λέει οτι η ποίηση είναι "ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου", τονίζει δηλαδή τον ρόλο της εικόνας στην ποίηση, η οποία καταγράφει λαμπρές εικόνες από τον χώρο του υποσυνείδητου αλλά και την ίδια την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να βοηθούν τον αναγνώστη να ωριμάσει ("Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε.")

Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε: σχέση ανθρώπου ποιήσης. Ο άνθρωπος ωριμάζει μέσα από αυτήν
Οι δρόμοι είναι λευκοί: αγνότητα
Τ’ άνθη μιλούν: σχέση ανθρώπου και φύσις
πέταλά: ερωτικό στοιχείο, θυμίζει το παιχνίδι "μ' αγαπά, δε μ' αγαπά" και το μαδημα της μαργαρίτας.
μικρούτσικες παιδίσκες:μεταφορά στην παιδική ηλικία. Απεικονίζει τη χαρά της ζωής
αναδύονται: παραπέμπει στον έρωτα, την Αφροδίτη και το υγρό στοιχείο της ζωής.
Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος: Η φράση αυτή συνδέεται στενά με την πρώτη: η περιπλάνηση στο χώρο της ποίησης μοιάζει με εκδρομή που δεν τελειώνει ποτέ, ένα ταξίδι στον κόσμο των εικόνων και των αισθήσεων. Το μεταφορικό μέσο γι αυτό το ταξίδι είναι το ποδήλατο.

Μέσα από αλλεπάλληλες συνειρμικές εικόνες, μπολιασμένες από το βίωμα και το πρωτογενές αίσθημα της χαράς, του έρωτα και της ευτυχίας γίνεται αντιληπτό το ποιητικό γεγονός.

Διαθεματική μελέτη άλλων ορισμών της ποίησης:
Για τον Ελύτη: συνουσία επ' άπειρον
Για τον Κακναβάτο: Ω ποίηση κεραμουργία με φωνήεντα
Για τον Valery: Η ποίηση είναι ανάπτυξη ενός επιφωνήματος

Τεχνική: υπερρεαλιστική τεχνοτροπία
Εκφραστικά μέσα
1. μεταφορές
2. εικόνες
ΓλώσσαΜεικτή με κάποια προτίμηση του ποιητή στην καθαρεύουσα (λόγιοι τύποι και τύποι της δημοτικής)
Υφος: λυρικό και υψηλό (δημιουργείται από τις εκόνες της φύσης και την μεικτή γλώσσα)

Απόσπασμα 3

Θέμα: Η δύναμη της εσωτερικής όρασης.

Το κείμενο ανήκει στην ενότητα "Πουλιά του Προύθου" και πραγματεύεται τον ρόλο της όρασης, εξωτερικής και εσωτερικής, στην πρόσληψη παραστάσεων και ερεθισμάτων.

Ο ποιητής εδώ στήνει το σκηνικό του με ένμα λεκτικό παιχνίδι που γίνεται ποιητικό συναιρώντας τον έξω κόσμο με τον έσω, δηλαδή την φαντασία με την πραγματικότητα.
Η όραση παρομοιάζεται με ένα θεατρικό στοιχείο την αυλαία: "Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες ". Η αυλαία στο θέτρο χωρίζει τον κόσμο των παρασκηνίων (εσωτερικός κόσμός) από τους θεατές (εξωτερικός κόσμος). Αν όμως είναι διάφανη αυτή η αυλαία, ο διαχωρισμός αυτός καταργείται. Έτσι και στην περίπτωση του ποιητή (χρήση α' προσώπου) οι δύο αυτοί κόσμοι επικοινωνούν, είναι ο ένας συνέχεια του άλλου.
Στους δύο επόμενους στίχους υπάρχει αντίθεση (ανοίγω- κλείνω).
"Όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ.": η εσωτερική όραση, υπερβαίνει τα όρια της πραγματικότητας και τη συμπληρώνει.

Τεχνική: υπερρεαλιστική τεχνοτροπία
Εκφραστικά μέσα
1. μεταφορές
2. εικόνες
3. παρατακτική σύνδεση
4. συνηχήσεις
Γλώσσα Σε αντίθεση με τα προηγούμενα αποσπάσματα εδώ χρησιμοποιείται αμιγής δημοτική.
Υφος: λυρικό και υψηλό

Πηγές:
1. http://users.dra.sch.gr/symfo/
2. http://el.wikipedia.org
3. www.edutv.gr
4. http://androspoets.homestead.com
5. Βιβλίο Καθηγητή λογοτεχνίας Β' Λυκείου
6. Aγάθη Γεωργιάδου- Νίκος Φράγκος, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002