Πληροφορίες
- Σωτηρία Σιαμαντούρα
- Είμαι απόφοιτος του τομέα Κλασικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του ίδιου τομέα της σχολής με το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας να παραγματεύεται το έργο "Περὶ παίδων ἀγωγῆς" του Πλουτάρχου. Είμαι υποψήφια διδάκτωρ του τομέα Κλασικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας του Δ. Π. Θ. Με ενδιαφέρουν αρκετά θέματα διδακτικής μεθοδολογίας και μελέτες περιπτώσεων. Το 2009 διορίστηκα μέσω Ασεπ και δίδαξα στο ΓΕΛ Αρχαγγέλου Ρόδου για δύο χρόνια. Από το σχολικό έτος 2011-12 υπηρετώ στο ΓΕΛ Λιμένα, στην γενέτειρά μου, την Θάσο.
Κυριακή 10 Απριλίου 2011
Herbert Hunger: Σχετικά με την "μίμηση" της κλασικής αρχαιότητας στην βυζαντινή λογοτεχνία
9:13 μ.μ. | 
Αναρτήθηκε από
Σωτηρία Σιαμαντούρα
Ακολουθεί μια σύντομη περιληπτική παρουσίαση του άρθρου του Herbert Hunger, “On the imitation (μίμησις) of antiquity in byzantine literature” (Dumbarton Oaks Papers 23-24, 1969-70, pp. 14-48).
aliud ex alio haeret: όχι στείρα αλλά γόνιμη μίμηση που οδηγεί σε σπουδαία λογοτεχνικά έργα. Το προγενέστερο έργο αποτελεί την έμπνευση για κάτι κάτι νέο, όπως παραδίδει και ο Κοιντιλιανός στο Intitutio oratoris .
Από νωρίς τέθηκε το θεωρητικό πλαίσιο σε σχέση με τη θεωρία της μίμησης
- Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς: ένας από τους πρώτους που ανέπτυξαν την θεωρία της μίμησης στο έργο του Περί μιμήσεως.
- Λογγίνος (ή ψευδο-Λογγίνος): θα ασχοληθεί δύο αιώνες αργότερα με το θέμα αυτό στο Περί ύψους.
- Δίων ο Χρυσόστομος: o σύντομος λόγος του Ν. 18 αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο για την θεωρία της μιμήσεως κατά την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.
- κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και την Βυζαντινή περίοδο, ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλά έργα που να ασχολήθηκαν με το θεωρητικό πλαίσιο της μίμησης. Πιθανόν γιατί μέχρι εκείνη την περίοδο η μίμηση ρητορικών μοντέλων είχε καταστεί συνήθης πρακτική.
Η μίμηση αυτή
- μπορεί να αφορούσε είτε την μορφή, είτε το περιεχόμενο, είτε και τα δύο χωρίς διάκριση.
- αφορά κατά κύριο λόγο την λόγια βυζαντινή γραμματεία
Μίμηση ως προς το περιεχόμενο
Σε τί βαθμό υιοθετήθηκε η κλασική θεματολογία στην βυζαντινή λογοτεχνία;
- λόγια βυζαντινή λογοτεχνία: συναντάμε σε πολύ μικρό βαθμό θέματα από το έπος και το δράμα της κλασικής περιόδου. Μερικά έργα που ακολουθούν αυτήν τη θεματολογία είναι το Carmina Iiaca, η Θεογονία και το έμμετρο χρονικό του Ιωάννη Τζέτζη. Μόνο σε δημώδη έργα συναντούμε τη συνέχεια αυτής της παράδοσης, όπως για παράδειγμα η Αχιηλίς.
- ρητορική: υιοθετήθηκαν κατά κόρον θέματα από την κλασική ρητορική, κυρίως σε ‘μελέται’ , ‘εκφράσεις’, ‘διηγήματα’ και ‘ηθοποιίαι’ (βλ. Προκόπιο, Αφθόνιο και τους μιμητές του).
- ιστοριογραφία: έχει τις ρίζες της στην κλασική παράδοση, όμως η θεματολογία διαφέρει. Οι βυζαντινοί ιστοριογράφοι ασχολούνται με θέματα της εποχής τους, γράφουν σύγχρονη ιστορία.
Συμπέρασμα: Παρότι είναι πολλά τα έργα που μιμούνται αρχαία πρότυπα, λίγα είναι αυτά που υιοθετούν και την θεματολογία τους.
Το μυθολογικό παράδειγμα στα έργα του χριστιανικού ουμανισμού
Η έλευση του χριστιανικού ουμανισμού κατάφερε να εισάγει τη θεματολογία του στα λογοτεχνικά- στιλιστικά πρότυπα της αρχαιότητας.
Αυτό δεν αποτέλεσε τόσο μια αναβίωση όσο μια επιβίωση των κλασικών επιδράσεων, με την έννοια ότι πλέον η ανάμειξη των χριστιανικών με τα αρχαία ελληνικά στοιχεία επέτρεπε στους συγγραφείς να εισάγουν στο έργο τους, ανενόχλητοι , ολόκληρα παραθέματα από τους κλασικούς. Είναι χαρακτηριστική η αντικατάσταση χριστιανικών ή σύγχρονων βυζαντινών προσωπικοτήτων από μυθολογικά πρόσωπα.
· Συνέσιος:στον έκτο του ύμνο παρουσιάζει τον Χριστό ως δεύτερο Ηρακλή, χωρίς ωστόσο να αναφέρει το όνομά του.
· Γεώργιος ο Πισίδης: στο έπος του Ηρακλειάς, κάνει μια σύγκριση του αυτοκράτορα Ηρακλείου με τον μυθικό ήρωα. Εμπλέκοντας και το χριστιανικό στοιχείο παρομοιάζει τον αυτοκράτορα και με τον Νώε.
· Αγαθίας: παρομοιάζει την μάχη του βασιλιά Χροσρόη Α’ με τον Ναχοράγη, με αυτήν του Απόλλωνα με τον Μαρσύα
· Ευστάθιος Θεσσαλονίκης: παρομοιάζει τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Α’ με τον Πρωτέα
· Νικήτας Χωνιάτης: παρουσιάζει την αυτοκράτειρα Ευφροσύνη ως Πηνελόπη και τον Ισαάκιο Άγγελο ως Ηρακλή που έσωσε την Ανδρομέδα (Κωνσταντινούπολη) από το τέρας (Ανδρόνικος Α’)
Το μυθολογικό παράδειγμα είναι ένα σταθερό στοιχείο της βυζαντινής ιστοριογραφίας (βλ. Λιβάνιο) αλλά και των βυζαντινών επιγραμμάτων. Σε ένα επίγραμμα της Παλατινής Ανθολογίας ο Παύλος Σιλεντάριος αφιερώνει ένα ποίημα στη Δανάη, δίνοντας μια πιο ορθολογιστική ερμηνεία στο μύθο: κάθε γυναίκα μπορεί να ξεγελαστεί με τον χρυσό.
Η ανάμειξη του αρχαίου με το χριστιανικό στοιχείο είναι που δίνει αυτήν την ομορφιά στα κείμενα αυτά.
Ένα πρόβλημα που μπορεί να ανακύψει, όσον αφορά την ιστοριογραφία, είναι μήπως οι ιστοριογράφοι στην προσπάθεια τους να μιμηθούν την μορφή των αρχαίων προτύπων, αλλοιώνουν κατά κάποιο τρόπο την ιστορική πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε συγγραφείς που μιμούνται τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη (βλ. Πρίσκος). Βέβαια αυτό μπορεί να επαληθευθεί ερευνώντας άλλες πηγές.
Σταθερά μοτίβα από την αρχαιότητα
Μέσω της μελέτης αρχαίων κειμένων μια σειρά από μοτίβα εισχώρησαν βαθιά στο μυαλό των λόγιων βυζαντινών με αποτέλεσμα τόσο στα ιστοριογραφικά, όσο και στα ρητορικά κείμενα συγκεκριμένες έννοιες να παρουσιάζονται με τέτοια μοτίβα.
· ιδανική φιλία: Ορέστης-Πυλάδης
· φιλονικία: το μήλον της έριδος
· περίοδος ηρεμίας: αλκυονίδες μέρες
· ραγδαίες αλλαγές: Πρωτέας
· σοφός νομοθέτης: Λυκούργος κ.α
Χρησιμοποιήθηκαν πολύ από τους ιστοριογράφους και αποτέλεσαν τους επιστολογραφικούς τόπους
· Ερμής: ως προστάτης της ρητορικής, αποτυπώνει την έμπνευση (Λιβάνιος)
· τα φτερωτά σανδάλια του Ερμή: είναι το μέσο με το οποίο ο αποστολέας θα εκπληρώσει την επιθυμία του να συναντήσει τον παραλήπτη. (Λιβάνιος, Προκόπιος)
· Σειρήνες: αρχικά ο τόπος αυτός είχε ηθικολογικό περιεχόμενο, αλλά αργότερα δήλωνε τον γράμμα που έχει παραλάβει ο συγγραφέας της επιστολής, που τον έχει μαγέψει (Ψελλός, Πλανούδης, Προκόπιος κ.α).
⇛ Βέβαια, πολλές φορές συναντούμε αυτούσια παραθέματα από κλασικά κείμενα και όχι απλά κοινή θεματολογία. H παράθεση αυτούσιων αποσπασμάτων ήταν συνήθης πρακτική των λογίων, οι οποίοι με τον αυτόν τον τρόπο, επιδείκνυαν την μόρφωσή τους.
Συνήθως δεν γινόταν αναφορά στο όνομα του συγγραφέα, ή γινόταν με κάποια έμμεση αναφορά π. χ ο Θουκυδίδης ως γιός του Ολόρου κ. α
Μίμηση ως προς τη μορφή
Η μίμηση της μορφής των κλασικών προτύπων περιλαμβάνει:
1. μίμηση γλωσσολογικών φαινομένων
2. μίμηση του μέτρου
Τα αττικά μοντέλα επηρέασαν τόσο την φωνητική και την μορφολογία, όσο και την σύνταξη των βυζαντινών συγγραφέων. Για παράδειγμα ακολούθησαν την χρήση του ττ αντί του σσ, του προθέματος ξυν- αντί του συν-, του γίγνομαι αντί του γίνομαι. Ακολουθήθηκαν τα διδάγματα της αυτοκρατορικής περιόδου (συνηρημένοι τύποι ουσιαστικών, αττικές κλίσεις, χρήση αναδιπλασιασμού στον υπερσυντέλικο αντί του σχηματισμού με βοηθητικό ρήμα, ευκτική, πλεοναστική χρήση συνδέσμων, παρακείμενος με σημασία ενεστώτα κ. α ). Την τάση αυτή για πιστή μίμηση αττικών τύπων, αποδεικνύει η ύπαρξη πολλών λεξικών αττικών λέξεων. Η προσκόλληση αυτή όμως, είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί η χρήση λέξεων που δημιουργήθηκαν μέσω της εξέλιξης της Κοινής.
Παρότι πλέον δεν υφίστατο η μέτρηση της ποσότητας των συλλαβών, οι βυζαντινοί ποιητές επέμεναν να παρουσιάζουν τέλειους ιαμβικούς τρίμετρους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργούν ποίηση ‘για το μάτι’ και να μη δίνουν βάση στην ποιότητα.
Δεν θα πρέπει όμως να μένουμε προσκολλημένοι στη μίμηση καθαυτή, αλλά στο πως αυτή ενσωματώθηκε στα κείμενα αυτά με τις νέες ιδέες που έφερε ο χριστιανικός ουμανισμός αλλά και με τα νέα γλωσσικά δεδομένα που ήλθαν στην επιφάνεια μέσω της εξέλιξης της γλώσσας ανά τους αιώνες. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως όλα αυτά τα στοιχεία παρουσίασαν διαφοροποιήσεις μέσα στα εκάστοτε έργα. Ο ιαμβικός τρίμετρος εξάλλου εξελίχθηκε στον ‘πολίτικο’, τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, τον κατεξοχήν στίχο της βυζαντινής ποίησης. Έτσι λοιπόν το βάρος θα πρέπει να πέφτει στο πώς η μίμηση των κλασικών προτύπων συνέβαλε στην γέννηση νέων αυθεντικών βυζαντινών έργων.
Ετικέτες
Διαφορα
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου