ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

γράφει ο Ευθύμιος Αθ. Κουφογιάννης

Το ερώτημα για το αν μπορεί να διδαχθεί το μάθημα της 'Έκθεσης ομοιάζει σε σημαντικό βαθμό με τον προβληματισμό του Σωκράτη στο διάλογό του με τον Πρωταγόρα για το "διδακτό της πολιτικής αρετής".
Μ' άλλα λόγια είναι έμφυτο το χάρισμα του γραπτού λόγου ή μεταδίδεται με τη διδασκαλία;
Και ποια γνωρίσματα πρέπει να έχει ένα γραπτό έκθεσης ώστε ν' αξιολογηθεί "αντικειμενικά" ο μαθητής στο σχολείο; Τα ψυχικά και έμφυτα χαρίσματά του, το σύνoλο των γνώσεων και των παραστάσεων που απέκτησε στη ζωή του ή και τα δύο;
Αλλά ας δούμε πρώτα τις απόψεις μερικών μεγάλων παιδαγωγών για τον ορισμό της έκθεσης.(1)

Ο Δελμούζος «ψάχνει στην έκθεση την ψυχή των παιδιών, την αυθόρμητη έκφρασή τους, τη σχέση του σχολείου και της πραγματικής ζωής». .
Ο Παπαϊωάννου τονίzει ότι "η έκθεση είναι το μόνο μάθημα, το οποίον είναι έργο και κτήμα αυτού του μαθητού, είναι ολόκληρος η ψυχική ζωή του".
Παρόμοια είναι και η άποψη του Κουντουρά: "Η έκθεση είναι το σπουδαιότερο έργο του παιδιού που συγκεντρώνει όλες του τις δυνάμεις".
Ποιες απόψεις όμως επικρατούν σήμερα για την έκθεση; Εδώ και κάμποσα χρόνια οι μαθητές του Λυκείου διδάσκονται τα βιβλία "'Εκφραση- Εκθεση" πράγμα που δείχνει ότι το μάθημα αντιμετωπίζεται τουλάχιστον και ως γλωσσικό.
'Ετσι ο μαθητής-συγγραφέας "υποχρεώνεται" να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη με βάση κάποιον κοινώς αποδεκτό γλωσσικό κώδικα, τους κανόνες που καθορίζουν τη δομή της μητρικής του γλώσσας ή έστω της καθομιλουμένης κοινής νεοελληνικής γλώσσας.
Η έκθεση λοιπόν, σύμφωνα με το σύγχρονο ορισμό, απεικονίζει τη γλωσσική και επικοινωνιακή ικανότητα του μαθητή, στον προφορικό και γραπτό λόγο.
Σύμφωνα με τη μελέτη των CaηaΙe και Swaiη (1980) (2) «η γλωσσική ικανότητα ενός ατόμου συνίσταται από τη γραμματική γνώση (γνώση των γραμματικών κανόνων), από την κοινωνιογλωσσική γνώση (γνώση των κοινωνικοπολιτισμικών κανόνων, των κανόνων της συνοχής και συνεκτικότητας του λόγου), καθώς και από τη δυνατότητα να εφαρμόζει στην πράξη τους παραπάνω κανόνες".
Για την Bachman (1990), επίσης, «η επικοινωνιακή γλωσσική ικανότητα περιλαμβάνει τρία συστατικά μέρη: τη γλωσσική γνώση, τη στρατηγική γνώση, και τους ψυχοφυσιολογικούς μηχανισμούς. Τη γλωσσική γνώση συνθέτουν η γραμματική γνώση, η κειμενική γνώση, η κοινωνιολογική γνώση».
Η στρατηγική γνώση δηλώνει τη νοητική ικανότητα του χρήστη της γλώσσας να μετατρέπει τα συστατικά της γλωσσικής γνώσης σε επικοινωνιακή. Οι ψυχοφυσιολογικοί μηχανισμοί αναφέρονται στη νευρολογική και στην ψυχολογική διαδικασία, η οποία εμπεριέχεται στην παραγωγή της γλώσσας ως φυσικού φαινoμένoυ.
Θεωρητικά, λοιπόν ο σκοπός της έκθεσης είναι να επικοινωνήσει ο μαθητής-πομπός με τους δέκτες του όχι σύμφωνα με κάποιους στερεότυπους κανόνες αλλά ανάλοyα με το γλωσσικό επίπεδό τους και με το σκοπό για τον oποίo γράφει.
'Αρα οι διδάσκοντες το μάθημα της έκθεσης θα έπρεπε να το λαμβάνουν υπόψην τους, στην αξιολόγηση και βαθμολόγηση, περισσότερο ως γλωσσικό μάθnμα και λιγότερο ως μάθημα περιεχομένου. Κάτι τέτοιο όμως θα ερχόταν σ' αντίθεση με τις οδηγίες του υπουργείου Παιδείας που ορίζει ρητά ότι «το περιεχόμενο της έκθεσης αξίζει τις μισές μονάδες της συνολικής βαθμολόγησης του γραπτού».
Επίσης, αυτό που ενισχύει την παραπάνω άποψη είναι ότι ο μαθητής δε διδάσκεται κάποιο συγκεκριμένο περιεχόμενο όπως λ.χ. στο μάθημα της ιστορίας. Άλλωστε n πνευματική συγκρότηση και ο χαρακτήρας του μαθητή εξακριβώνεται και με τη δοκιμασία του σ' άλλα μαθήματα, οπότε η έκθεση δεν αποτελεί το μοναδικό "καθρέπτη" των διδασκομένων.
Ετσι λοιπόν σήμερα δύο εντελώς διαφορετικές εκθέσεις μπορούν να πάρουν τον ίδιο βαθμό, γιατί κρίνονται κυρίως από την ποιότητα κι όχι από την ποσότητα.
Οπότε παρακάμπτεται το δίλημμα του βαθμολογητή εξαιτίας των επίσημων οδηγιών.
Ακόμη όμως το ερώτημα εξακολουθεί να πλανάται: μήπως χάριν της αντικειμενικής αξιολόγησης, αναγκαζόμαστε να "τυποποιήσουμε" κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, το μάθημα της έκθεσης και έτσι να πετυχαίνουμε τελικά την υποβάθμιση της κριτικής σκέψης του μαθητή;
Κι εδώ υπάρχει ικανός αντίλογος(3): «όσο το μάθημα αξιολογείται και μπαίνει σε μια διαδικασία εξέτασης ο μαθητής ακολουθεί το δόγμα "0 σκοπός αγιάζει τα μέσα" για να επιτύχει και πολύ λίγο έως καθόλου αφήνει ελεύθερο τον εαυτό του να εκφραστεί αυθόρμητα και ελάχιστα περιθώρια στον διδάσκοντα να κάνει την προσωπογραφία του.
Αποκλείεται λοιπόν κάποιος να έχει έμφυτο ταλέντο και μια ιδιαίτερη λογοτεχνική κρίση; Αν η απάντηση είναι θετική τότε απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εμπνευσμένη και συστηματική διδασκαλία της γλώσσας από πολύ μικρή ηλικία. Σ' αυτή την περίπτωση λαμβάνεται υπόψην ότι ο ορισμός του ταλέντου ισοδυναμεί με τη συμμόρφωση προς τους γλωσσικούς κανόνες.
Τι γίνεται όμως με τους αυτοδίδακτους λαϊκούς ποιητές που ενδεχομένως δεν υπoβάλλoνται σε συστηματική γλωσσική διδασκαλία; Εδώ χρειάζεται να εξετασθεί η σχέση προφορικού - γραπτού λόγου. Ο προφορικός λόγος, επίσημος και "ιδιωματικός" κυριαρχεί στην καθημερινή ζωή, εξασκείται ελάχιστα και πολλές φορές μένει στάσιμος στη δομή του με αποτέλεσμα να υπάρχει χάσμα με την καθομιλουμένη γλώσσα.
'Ετσι υφίσταται το γλωσσολογικό πρόβλημα που οι δύο όψεις του έχουν φανατικούς υποστηρικτές: Οι κανόνες της μητρικής γραπτής γλώσσας διαμορφώνονται ή πρέπει να διαμορφώνονται ακολουθώντας την εξέλιξη του προφορικού λόγου ή το αντίστροφο; 'Οσο υπάρχει αυτό το πρόβλημα και το μάθημα της έκθεσης είναι περισσότερο γλωσσικό τόσο θα επιτείνεται η σύγχυση γύρω από την ταυτότητα και το σκοπό της στο σχολείο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠAPΑΠOMΠΕΣ
1) Πρακτικά Α' Πανελληνίου Συνεδρίου "Η διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας’’, Κυριακή Αδαλόγλου: "Η έκθεση ως προσωπική δημιουργία μέσα από τη γλωσσική έκφραση των μαθητών", σελ. 237
2) 0.Π. σελ. 238.
3) Πρακτικά Β' Πανελληνίου Συνεδρίου, "Η διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας’’,Α.Β. Μουμτζάκης: "Προβλήματα της έκθεσης στις Γενικές Εξετάσεις", σελ. 114.
Πηγή: http://www.filologoi.gr/