ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

»»» του Γιώργου Μπαμπινιώτη

Συχνά και τα φαινομενικώς μικρά θέματα στη γλώσσα έχουν τη σημασία τους, όταν λύνουν μεγαλύτερα ή μικρότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει καθημερινώς στον γραπτό λόγο του ο ομιλητής τής ελληνικής γλώσσας. Θα συζητήσω δύο τέτοια προβληματικά σημεία και θα συστήσω στους αναγνώστες τού κειμένου μου να εφαρμόσουν κι αυτοί στον δικό τους γραπτό λόγο τις πρακτικές λύσεις που προτείνω. Οσοι γράφουν την Ελληνική ίσως βρουν χρήσιμες, σκόπιμες και λειτουργικές τις παρατηρήσεις μου με πιθανή προοπτική να υιοθετηθούν γενικότερα στην προσεκτική χρήση τού γραπτού λόγου τής Ελληνικής. Διασαφώ ότι οι παρατηρήσεις μου παραμένουν στο πλαίσιο τής μονοτονικής γραφής και αποσκοπούν στη βελτίωσή της.


«τον» (με ν) παντού αντί «το».

Από την ισχύουσα γραμματική ξέρουμε ότι το άρθρο τον (και τα την, έναν, δεν και μην) «φυλάγουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από σύμφωνο στιγμιαίο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ, ψ)». Στις υπόλοιπες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται χωρίς ν. Παραδείγματα: τον αέρα, τον τόπο ­ το γέρο, το φόβο. Η γραμματική επίσης διδάσκει ότι «το τελικό ν φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία τού τρίτου προσώπου τον, καθώς και στο τροπικό επίρρημα σαν». Παραδείγματα: τον βλέπω, φώναξέ τον. Επομένως το τον, που μας ενδιαφέρει εδώ, αν μεν είναι άρθρο παίρνει ή δεν παίρνει ν ανάλογα με το περιβάλλον, αν είναι αντωνυμία παίρνει πάντοτε ν. Η ρύθμιση αυτή ­ γιατί για κανονιστική ρύθμιση πρόκειται με βάση την προφορά ­ έχει δύο αδυναμίες: α) δεν επιτρέπει στον αναγνώστη τού κειμένου να διακρίνει αμέσως αν πρόκειται για το αρσενικό άρθρο τον ή για το ουδέτερο άρθρο το (το γιατρό = το γιαπί, το φίλο = το φύλο, το βυθό = το βουνό, το χώρο = το χέρι, το Γιάννη,το Βασίλη, το Χρίστο κ.τ.ό.)· και β) ρυθμίζει διαφορετικά το άρθρο τον και την αντωνυμία τον (πάλι με κριτήριο την προφορά): το βωμό, αλλά τον βλέπω· το φόρο, αλλά τον φέρνει, το γέρο, αλλά τον γέλασαν. Οπως παρατηρεί ο καθηγητής Αγαπητός Τσοπανάκης στη «Νεοελληνική Γραμματική» του (Αθήνα 1994, σελ. 172-3): «Το σημαντικότερο πρόβλημα, που κάμνουμε ότι δεν το καταλαβαίνουμε, είναι η ματαιότητα τής προσπάθειάς μας να απομνημονεύσουμε τους κανόνες τής αφομοίωσης ή τής διατήρησης τού -ν μπροστά σ' αυτά ή εκείνα τα σύμφωνα ή φωνήεντα, κανόνες που [...] η γραπτή γλώσσα τούς μπερδεύει ή τους αγνοεί [...] όπως το βλέπουμε όλοι μας κάθε μέρα σε όλα τα κείμενα. Αυτό συμβαίνει, επειδή κανένας δεν ξέρει τα άηχα στιγμιαία ή εξακολουθητικά ούτε τα ηχηρά στιγμιαία ή εξακολουθητικά σύμφωνα, για να προσαρμόζει ανάλογα το γράψιμό τους».

Πρόταση (εφαρμόζεται ήδη από παλιά από τον καθηγητή Τσοπανάκη, από τον γράφοντα ­ όχι το γράφοντα! ­ και από άλλους): το αρσενικό άρθρον τον να γράφεται πάντοτε με ν, ώστε να ξεχωρίζει από το ουδέτερο το, όπως γίνεται ήδη με την προσωπική αντωνυμία τον (πάντοτε με ν) που με το ν διακρίνεται κι αυτή από το ουδέτερο το. Προτείνεται δηλ. να γράφουμε: τον γιατρό (όχι το γιατρό), τον φίλο (όχι το φίλο), τον βυθό, τον χώρο, τον βωμό, τον φόρο, τον γέρο, τον Γιάννη, τον Βασίλη, τον Χρίστο κ.τ.ό. Αυτό δεν χρειάζεται να γίνεται με το θηλυκό άρθρο την, που θα ήταν μεν ευκολότερο να γράφεται πάντοτε με -ν, αλλά που αυτή η γραφή δεν έχει λειτουργικό χαρακτήρα (το την δεν συμπίπτει με κάτι άλλο, από το οποίο να χρειάζεται να το διακρίνουμε). Σωστά χρησιμοποιείται πάντοτε το ν στο των (των φίλων) και στο σαν (σαν θάλασσα), κι αυτό θα έπρεπε να γίνεται και με το δεν (ο γράφων χρησιμοποιεί πάντοτε το ν με το δεν) ώστε να ξεχωρίζει και από τον σύνδεσμο (όχι... το σύνδεσμο) δε (δεν συμφωνεί, επιπλέον δε ισχυρίζεται ότι...).


«τού» και «τής» (με τόνο) αντί «του» και «της».

Σε προτάσεις όπως λ.χ. «ένας από τους γνωστότερους μελετητές της ιστορίας του γλωσσικού ζητήματος υποστηρίζει» ή «δεν είναι συμβατά με τους σκοπούς της εκπαίδευσης και των πολιτών της Ενωμένης Ευρώπης» τα άρθρα του και της στη γρήγορη ανάγνωση συγχέονται με τα κτητικά του και της προκαλώντας δυσχέρεια στην ανάγνωση και κατανόηση των γραφομένων (μελετητές της ή μελετητές τής ιστορίας, ιστορίας του ή ιστορίας τού γλωσσικού, τους σκοπούς της ή τους σκοπούς τής εκπαίδευσης κ.ο.κ.). Βεβαίως, τα συμφραζόμενα, αν σταθεί κανείς να σκεφθεί, μπορούν να αποσαφηνίσουν τελικά αν πρόκειται για κτητικό (που πρέπει να συνδεθεί με την προηγούμενη λέξη) ή για άρθρο (που συνδέεται με την επόμενη λέξη). Ωστόσο, η γραφή, όταν και όσο μπορεί, είναι καλό να αποφεύγει τέτοιες αμφισημίες που έχουν επιπτώσεις στη γρήγορη, εύκολη και σωστή κατανόηση τού κειμένου.

Πρόταση: Στις περιπτώσεις αυτές είναι σκόπιμο να τονίζεται το άρθρο τού/τής ­ μολονότι μονοσύλλαβο ­ και να διακρίνεται με τον τονισμό από το αντίστοιχο κτητικό: «ένας από τους γνωστότερους μελετητές τής ιστορίας τού γλωσσικού ζητήματος υποστηρίζει» και «με τους σκοπούς τής εκπαίδευσης και των πολιτών τής Ενωμένης Ευρώπης». Με αυτό τον τρόπο θα αποφευχθούν «κομπιάσματα» στην ανάγνωση - κατανόηση του κειμένου, χωρίς να αίρεται το μονοτονικό που ούτως ή άλλως καταφεύγει στον τονισμό για να αποφύγει την αμφισημία σε ανάλογες περιπτώσεις (γράφουμε: «η εταιρεία τού έδωσε», για να δείξουμε ότι πρόκειται για προσωπική αντωνυμία που διαφέρει από την κτητική, που την γράφουμε χωρίς τόνο «η εταιρεία του έδωσε»). Ο τονισμός των άρθρων του και της θα έπρεπε να επεκταθεί και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει φόβος σύγχυσης, για να αποφευχθούν οι εξαιρέσεις που θα μείωναν την ευκολία εφαρμογής τού γενικού κανόνα, ο οποίος πρέπει να είναι ότι «τα άρθρα τού και τής τονίζονται πάντοτε» (να ισχύει δηλ. και σε περιπτώσεις όπως λ.χ.: «η προστασία τής ελευθερίας τού λόγου και τής έρευνας» και «τάσσεται υπέρ τού νόμου»).

Σημείωση: Στο παρόν κείμενο έχουν τηρηθεί το ν τού τον και ο τονισμός των τού και τής για να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα τής πρότασής μου. Οι ίδιοι κανόνες εφαρμόζονται στο Λεξικό μου και στη «Γραμματική τής Νέας Ελληνικής» (α' τόμος), που έχουμε γράψει με τον Χρ. Κλαίρη. Με εισήγησή μου το σύστημα αυτό έχει εφαρμοσθεί και στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάννικα».

*ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας στο Παν. Αθηνών.
Πηγή: www.tovima.gr