ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

«Πλήρης κατανόηση της αλληλουχίας των ιστορικών γεγονότων»

Ο κ. Σωτήρης Κόνδης, εκ των συγγραφέων του βιβλίου Ιστορίας Γενικής Παιδείας, μαζί με τους κ.κ. Βασ. Σκουλάτο και Νικ. Δημακόπουλο συμβουλεύει:

Η αποδοτική μελέτη της Ιστορίας προϋποθέτει:

α) πλήρη κατανόηση της αλληλουχίας των ιστορικών γεγονότων. Στην εξεταστέα ύλη τα γεγονότα διδάσκονται αποσπασματικά και δεν είναι πάντοτε δυνατόν να κατανοηθεί η εσωτερική δομική τους συνάφεια. Η μελέτη των μικρών εισαγωγών (εντός πλαισίου στην αρχή κάθε κεφαλαίου) βοηθούν να συλλάβει ο μαθητής τη συνεχή πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι και να κατανοήσει την ύλη που οφείλει να μελετήσει. Οι περιλήψεις των κεφαλαίων που δεν περιλαμβάνονται στην εξεταστέα ύλη, βοηθούν και δεν πρέπει να περιφρονούνται.

β) Κατανόηση του κειμένου του σχολικού εγχειριδίου αρχικά από γλωσσική άποψη και στη συνέχεια νοηματικά. Έτσι διευκολύνεται η γόνιμη κατάκτηση της ύλης και αποφεύγεται η στείρα απομνημόνευση, που αρκετές φορές οδηγεί σε παρανοήσεις.

γ ) Δημιουργικό συνδυασμό των παράπλευρων παραθεμάτων με το κείμενο της ιστορικής αφήγησης. Το παράθεμα οδηγεί τον μαθητή στο κέντρο της διδακτικής ενότητας. Είναι άγονη η προσπάθεια απομνημόνευσης της ανάλυσης των παραθεμάτων που θα ακούσει από κάποιον καθηγητή. Αρκετές φορές η εξεταστική επιτροπή δίνει για σχολιασμό παραθέματα εκτός εγχειριδίου. Έτσι η προσπάθεια πρέπει να στρέφεται προς την εξοικείωση με τη διαδικασία επεξεργασίας ενός παραθέματος, παρά στη χρονοβόρα απομνημόνευση. ρέπει να επιδιώκεται η κατανόηση της άποψης του συγγραφέα του παραθέματος και η αξιολόγησή της σε σχέση με το ιστορικό πρόβλημα που τίθεται.

δ) Παρατήρηση, ανάγνωση και συσχετισμό διαγραμμάτων και εικόνων με την ύλη του βιβλίου. Αυτή βοηθάει τον μαθητή να κατανοήσει πληρέστερα και να αφομοιώσει ευκολότερα. Πρέπει να τονιστεί ότι Ιστορία χωρίς τη γνώση βασικών ημερομηνιών και Συνθηκών δεν νοείται. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ουσιαστική κατανόηση ιστορικών εννοιών που αφορούν σε πολιτικές, κοινωνικές ή οικονομικές εξελίξεις, όπως π.χ. φεουδαρχία, κοινωνικές τάξεις, προσωποπαγές κόμμα, εκχρηματισμός της οικονομίας κ.ά. Οι απαντήσεις να αναφέρονται στα συγκεκριμένα ζητούμενα της ερώτησης και να μην είναι γενικές. Η ανάλυση των παραθεμάτων να είναι ουσιαστική και όχι επανάληψη του παραθέματος με άλλα λόγια

Για την Ιστορία Κατεύθυνσης

Ο ιστορικός κ. Νίκος Ανδριώτης, είναι εκ των συγγραφέων του βιβλίου Ιστορίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης, λέει:

Το βιβλίο περιέχει τέσσερα θέματα:

α) «Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση» του Γ. Μαργαρίτη,

β) «Διαμόρφωση και λειτουργία πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα» του Α. Αζέλη,

γ) «Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα» του Ν. Ανδριώτη,

δ) «Το Κρητικό ζήτημα από διπλωματική άποψη» του Θ. Δετοράκη.

Αναφέρονται στον πρώτο αιώνα του ελληνικού κράτους και διαπλέκονται λιγότερο ή περισσότερο μεταξύ τους. Σε αντίθεση με τα άλλα βιβλία., στη Θεματική Ιστορία οι συγγραφείς έγραψαν αυτοτελώς τα θέματα. Ως εκ τούτου δεν είμαι σε θέση να μιλήσω και για τα τέσσερα. Ως συγγραφέας του τρίτου θέματος, θα αποφύγω να διακρίνω κεφάλαια που πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής. Βέβαια πρέπει να επισημάνω το μεγαλύτερο ειδικό βάρος που έχει το δεύτερο τμήμα του θέματος αυτού: «Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα», τόσο λόγω του πολλαπλάσιου αριθμού των προσφύγων που μετακινήθηκαν όσο και για τις συστηματικότερες προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την περίθαλψη και αποκατάστασή τους από το κράτος. Δεν είναι τυχαίο ότι από αυτό το τμήμα προήλθαν θέματα που δόθηκαν στις εξετάσεις κατά τα προηγούμενα έτη. Θα δώσω απλώς τους γενικότερους διδακτικούς στόχους των κεφαλαίων και θα προτείνω ορισμένες δραστηριότητες στην τάξη, οι οποίες όμως θα μπορούσαν να αποτελέσουν και θέματα για τις εξετάσεις. Οι γενικοί στόχοι διδασκαλίας είναι να κατανοήσουν οι μαθητές την εξέλιξη, το μέγεθος και την επίδραση του προσφυγικού ζητήματος στη νεώτερη ελληνική Ιστορία, να εντοπίσουν τα αίτια και τα αποτελέσματα της δημιουργίας προσφυγικών ρευμάτων προς την Ελλάδα σε διαφορετικές περιόδους του πρώτου αιώνα του ελληνικού κράτους, να προσέγγισουν τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίθηκε ο κρατικός μηχανισμός κάθε φορά που οι πρόσφυγες περνούσαν τα σύνορα της Ελλάδας και τέλος να συσχετίσουν το προσφυγικό ζήτημα της περιόδου 1821-1930 με το σύγχρονο πρόβλημα των προσφύγων, στη χώρα μας και διεθνώς. Ως δραστηριότητες προτείνονται η ανάγνωση και ο σχολιασμός των παραθεμάτων, όπως επίσης αποσπασμάτων από σχετικά λογοτεχνικά κείμενα και μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων που βρίσκονται σε αρκετά βιβλία που έχουν εκδοθεί, η ανάγνωση και ερμηνεία των στατιστικών πινάκων του βιβλίου, ο σχεδιασμός πάνω στον χάρτη της Ελλάδας των μετακινήσεων που έγιναν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 κ.ά.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ

Ο υποψήφιος ελέγχεται συνήθως ως προς την κριτική γνώση που αποκόμισε

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ένωσης Φιλολόγων δίνει την εκτίμησή του:

Τα θέματα των εξετάσεων στην Ιστορία προϋποθέτουν τον έλεγχο της ιστορικής γνώσης και την άσκηση της κριτικής ικανότητας των μαθητών. Γι' αυτό και η επιλογή και η διατύπωσή τους οφείλει να πληροί τους δύο παραπάνω όρους. Τα θέματα πρέπει να χαρακτηρίζονται από ακρίβεια και σαφήνεια ως προς τα ζητούμενα. Επιπλέον πρέπει να είναι διαβαθμισμένης δυσκολίας, ώστε όλοι οι μαθητές να μπορούν να αξιολογηθούν σύμφωνα με το επίπεδό τους. Οι ερωτήσεις στις εξετάσεις του μαθήματος της Ιστορίας τα τελευταία χρόνια δεν έχουν τον απομνημονευτικό χαρακτήρα που είχαν προηγουμένως. Ο υποψήφιος ελέγχεται συνήθως ως προς την κριτική γνώση που αποκόμισε στη διάρκεια του σχολικού έτους από την επεξεργασία ιστορικών ενοτήτων και συναφών πηγών στο σχολείο. Εφόσον, λοιπόν, έχει φροντίσει να μελετά τα θέματα που συζητούνται στη σχολική αίθουσα, δυνητικά διαθέτει ήδη την απαιτούμενη υποδομή για τις εξετάσεις που τον αναμένουν. Δεν απομένει παρά να οργανώσει τη μελέτη του με βάση το διδακτικό εγχειρίδιο από τη μια και τις διδακτικές οδηγίες από την άλλη. Στόχος του υποψηφίου, επομένως, δεν μπορεί να είναι η απλή απομνημόνευση, αλλά ο προβληματισμός, η σε βάθος θεώρηση, η ερμηνεία και η σύγκριση των ιστορικών γεγονότων. Ακόμη η ακριβής απόδοση των ιστορικών εννοιών και όρων που απαντούν στα διδακτικά βιβλία, η μελέτη και αξιολόγηση των ιστορικών πηγών είναι στοιχεία θετικής αξιολόγησης. Ιδανικό εφόδιο, λοιπόν, του υποψηφίου είναι ο συνδυασμός της γνώσης με τη βαθύτερη κατανόηση της διδακτέας ύλης.

Η ΜΑΘΗΤΡΙΑ

«Μία ώρα διάβασμα την ημέρα, τουλάχιστον»

Με βαθμό 19,4 στις περυσινές εξετάσεις της Ιστορίας Γ' Λυκείου η - φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Πειραιά σήμερα - Άννα κατέχει εκ των πραγμάτων την τεχνική του σωστού διαβάσματος: «Στην Ιστορία ο μαθητής καλείται να εξεταστεί σε 2 επίπεδα, αυτό που αφορά τη θεωρία και αυτό που αφορά την κριτική του ικανότητα. Πρώτα από όλα, θα ήθελα να συμβουλεύσω τους υποψήφιους να απεξαρτητοποιηθούν από τα φροντιστήρια. Ούτε τα βοηθήματα που κυκλοφορούν για την Ιστορία θα τους εξυπηρετήσουν. Θεωρώ ότι δύο είναι οι παράγοντες στους οποίους θα πρέπει να στηριχθούν οι φετινοί υποψήφιοι για την επιτυχία. Πρώτος και κυριότερος είναι ο εαυτός τους και δεύτερος η συνεργασία με τον καθηγητή. Η Ιστορία, κατ' εξοχήν θεωρητικό μάθημα, απαιτεί πολύ διάβασμα. Τα θέματα καλύπτουν όλη την εξεταζόμενη ύλη, με αποτέλεσμα να μη στηρίζεται, πλέον, ο μαθητής στην τύχη. Χρειάζεται να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στην πολύ καλή καθημερινή μελέτη, όχι λιγότερη της μιας ώρας. Επιπλέον, σημαντικές θα ήταν οι επαναλήψεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν στις διακοπές Χριστουγέννων - Πάσχα. Ο μαθητής έτσι θα διατηρήσει φρέσκια τη μνήμη του, διότι - κακά τα ψέματα - η βαθμολογία είναι καλύτερη όσο το γραπτό είναι πιο κοντά στο σχολικό εγχειρίδιο. Τα παραπάνω αποτελούν αποκλειστική ευθύνη του μαθητή, όμως, μπορεί να καταφέρει πολλά και με τη συνεργασία του καθηγητή του. Ικανοποιημένη από το έργο της πρώην καθηγήτριάς μου θα πρότεινα τον χωρισμό των κεφαλαίων της Ιστορίας σε ενότητες από τον εκάστοτε καθηγητή, που θα εξετάζονται γραπτώς κατά τα πρότυπα των πανελληνίων, αποτελώντας ένα καλό κριτήριο δυνατοτήτων του μαθητή. Τέλος, μεγάλη σημασία οφείλει να δώσει στις ιστορικές πηγές.

Είναι το κομμάτι που στηρίζεται στην κριτική του ικανότητα και καθορίζει τις λεπτές βαθμολογικές διαφορές»

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ συμβουλεύει:

«Περιοριστείτε σε όσα ζητεί η ερώτηση»

«Η διδασκαλία της Ιστορίας αποσκοπεί στην ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και στην καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης του μαθητή. Η αποσπασματικότητα όμως της διδακτέας-εξεταστέας ύλης και ο περιορισμένος χρόνος διδασκαλίας καθιστούν δύσκολη την επίτευξη του στόχου. Πρέπει λοιπόν να γίνεται προσπάθεια για την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και τη συμβολή των ιστορικών προσώπων στη διαμόρφωση της ιστορικής πραγματικότητας. Η Α ομάδα ερωτήσεων στόχο έχει τον έλεγχο της γνώσης των ιστορικών εννοιών, αιτίων, παραγόντων, θέσεων των πρωταγωνιστών που συνθέτουν το πλαίσιο του ιστορικού γίγνεσθαι. Η απόδοση της γνώσης προϋποθέτει δημιουργική αφομοίωση της ύλης και όχι στείρα απομνημόνευση. Τα ερωτήματα της Β ομάδας είναι πιο πολύπλοκα, αφού για την απάντησή τους απαιτείται κριτική προσέγγιση διαφόρων ιστορικών πηγών, πάντοτε όμως σε συνδυασμό με τις γνώσεις του βιβλίου. Για να είναι επιτυχημένη η διαδικασία προσέγγισης, θα πρέπει οι μαθητές: - Να περιορίζουν την απάντησή τους σε όσα ζητεί η ερώτηση και να μην επεκτείνονται σε συνολικό σχολιασμό της πηγής, ούτε βέβαια να αποδίδουν περίληψή της. - Να διατυπώνουν με δικό τους αυτόνομο λόγο ένα νέο κείμενο που να περιλαμβάνει με νέα σύνθεση τα στοιχεία πηγής-βιβλίων. - Εφόσον πρόκειται για αξιοποίηση εικόνων (φωτογραφιών, πινάκων ζωγραφικής, γελοιογραφιών) να αξιοποιούν τα εικονιστικά στοιχεία κρίνοντας το μήνυμα που προβάλλουν και παραθέτοντας ως ενίσχυση τα σχετικά με το θέμα δεδομένα του σχολικού βιβλίου. Η εξαντλητική ανάλυση στοιχείων που εικονίζονται πρέπει να αποφεύγεται. - Τέλος, για τη μελέτη πινάκων με στοιχεία στατιστικής, αφού αξιολογήσουν τη σπουδαιότητα των στοιχείων, οφείλουν να τα συσχετίσουν με τα δεδομένα του βιβλίου συνάγοντας γενικό και επί μέρους συμπεράσματα».

Ο ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ

έμπειρος φιλόλογος-ιστορικός, παρατηρεί: Τα συνηθέστερα λάθη των μαθητών εντοπίζονται:

α) στην απόδοση ορισμών και εξήγηση ιστορικών όρων στις ερωτήσεις σύντομης απάντησης,

β) στη χρονολογία και τα πρόσωπα και

γ) στα ζητούμενα με βάση τις ιστορικές τους γνώσεις και τα παραθέματα, τους πίνακες ή τις γελοιογραφίες.

Για τη σωστή οργάνωση της μελέτης προτείνω:

1. Αφού διαβάσουν προσεκτικά το κεφάλαιο να κάνουν ένα σχεδιάγραμμα που να περιλαμβάνει τα κύρια στοιχεία, όπως τόπο-χρόνο, δρώντα πρόσωπα και απαραιτήτως αίτια-παράγοντες που οδήγησαν στο γεγονός.

2. Να συνδέσουν τα αίτια με τα αποτελέσματα και τη σημασία τους. Έτσι θα μπορούν να απαντήσουν στο πώς και το γιατί.

3. Στην ανάγνωση και ανάλυση παραθεμάτων και πινάκων χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί όσο βοηθητικά είναι τα κείμενα τόσο επικίνδυνο είναι να παρασύρουν τον μαθητή σε μια άνευ κρίσεως αναπαραγωγή του κειμένου.

Για να απαντήσει σωστά ο μαθητής στην ερώτηση «με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε...» πρέπει:

α) να ξέρει πολύ καλά τη θεωρία (γεγονότα) των διδαγμένων κεφαλαίων,

β) να ξεχωρίσει μέσα από το παράθεμα τα στοιχεία που φωτίζουν το γεγονός και να τα αναφέρει,