ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

«Ο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ»

Ο έρωτας,
όνομα ουσιαστικόν,
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός
οι ανυπεράσπιστοι έρωτες.

Ο φόβος,
όνομα ουσιαστικόν,
στην αρχή ενικός αριθμός
και μετά πληθυντικός:
οι φόβοι.
Οι φόβοι
για όλα από δω και πέρα.

Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνον ενικού αριθμού
και άκλιτη.
η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.

Η νύχτα,
όνομα ουσιαστικόν,
γένους θηλυκού,
ενικός αριθμός.
πληθυντικός αριθμός
οι νύχτες.
οι νύχτες από δω και πέρα
(Το λίγο του κόσμου, 1971)


Η ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος προέρχεται από τη μελέτη του Θανάση Μαρκόπουλου με τίτλο "Σεναριακές προσεγγίσεις λογοτεχνικών κειμένων: Κική Δημουλά, "Ο πληθυντικός αριθμός" και "Γας ομφαλός". Η μελέτη είναι δημοσιευμένη στο ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό Δι@πολιτισμός.

* Το ποίημα ανήκει στη συλλογή του 1971 Το Λίγο του κόσμου, στην οποία ολοκληρώνεται η διαμόρφωση των ποιητικών τρόπων της Δημουλά. Ο τίτλος του ποιήματος ευρηματικός, προδιαγράφει τον τρόπο ανάπτυξης του κειμένου, επιχειρώντας να ορίσει το γραμματικό όρο. Τέχνασμα έξυπνο η τεχνολόγηση. Χαρακτηριστικά της η επιγραμματικότητα και ο α-ρηματικός λόγος.

* Το ποίημα, μοιρασμένο σε τέσσερις ενότητες, στηρίζεται σε τέσσερις λέξεις-έννοιες: έρωτας, φόβος, μνήμη, νύχτα. Στο προφανές επίπεδο μιλάει για τεχνολόγηση. Σ’ ένα δεύτερο για τη σημασία αυτών των στοιχείων στη ζωή των ανθρώπων.

Στροφικό σύνολο 1ο: Ο έρωτας
Πώς ανατρέπεται η τεχνολόγηση του «έρωτα»;

* Λόγια κατάληξη: (όνομα) ουσιαστικόν. Αμφισημία: όχι απλώς γραμματικός όρος αλλά μεγάλης σημασίας για τους ανθρώπους.

* Επίρρημα πολύ: επιτείνει την προηγούμενη δεύτερη σημασία του επιθέτου.

* ενικού αριθμού: γραμματικός όρος αλλά και συνδηλωτικός: η ατομική βίωση, η μοναχικότητα, η αυτοτέλεια κάθε οντότητας μέσα στον έρωτα. Βλ. Γιάννη Ρίτσου Σονάτα του σεληνόφωτος (1956), στ. 33-34: Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.

* ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού: Αποκλεισμός του γένους που αφορά τους ανθρώπους. Συνεπώς; Ουδέτερου.

* ανυπεράσπιστου: Ανατροπή της αναγνωστικής προσδοκίας. Ο ερωτευμένος είναι ευάλωτος/θύμα.

* Πληθυντικός αριθμός / οι ανυπεράσπιστοι έρωτες. Γενίκευση του αισθήματος. Οι ευάλωτοι λόγω του έρωτα είναι πολλοί.

Στροφικό σύνολο 2ο: Ο φόβος

* ουσιαστικόν: αμφίσημο, όπως στο 2ο στίχο.

* Στην αρχή-και μετά: Στην αρχή ο φόβος είναι ένας, φυσιολογικός. Μετά τη συναισθηματική ματαίωση πολλαπλασιάζεται.

* οι φόβοι. / Οι φόβοι / για όλα από δω και πέρα (επαναστροφή): Δίχως τον έρωτα, το κενό διευρύνεται, οι φόβοι/αγωνίες πληθαίνουν: μοναξιά, φθορά, θάνατος, ανασφάλεια/αβεβαιότητα για όλα και για το μέλλον. Βλ. Μανόλης Αναγνωστάκης, «Η αγάπη είναι ο φόβος…» (Εποχές 3, 1951), στ. 1: Η αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους.

Στροφικό σύνολο 3ο: Η μνήμη

* Άλλη δόμηση της ενότητας.

* Όχι ουσιαστικόν, όπως ως τώρα αλλά και μετά (Η νύχτα).

* κύριο όνομα των θλίψεων: Η μνήμη είναι βασική πηγή ψυχικού πόνου.

* ενικού αριθμού, / μόνον ενικού αριθμού (αναδίπλωση/παλιλλογία): Έμφαση. Ένα προφανώς είναι το θέμα της μνήμης: η απώλεια του αγαπημένου.

* και άκλιτη. / Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη: Η τριπλή αναφορά της μνήμης στην ίδια πτώση (ονομαστική) α. αναδεικνύει την καταδυναστευτική επικυριαρχία της και κατά συνέπεια τη βασανιστική απώλεια του αγαπημένου προσώπου, β. μετατρέπει την κλιτή λέξη σε άκλιτη, ανατρέποντας τη γραμματική της φύση.

Στροφικό σύνολο 4ο: Η νύχτα

* Η τελευταία ενότητα δομείται σαν τη δεύτερη. Όλα κανονικά εκτός από α. την αναφορά του γένους (θηλυκού) και β. τη φράση για όλα του τελευταίου στίχου. Βλ. πάλι την αμφισημία της λέξης ουσιαστικόν και το πέρασμα στον πληθυντικό: οι νύχτες. / Οι νύχτες από δω και πέρα (επαναστροφή).

* Ο πληθυντικός υπαινίσσεται το δύσκολο μέλλον. Όπως οι φόβοι, έτσι και οι νύχτες πληθαίνουν με την απώλεια του έρωτα και καθιστούν βασανιστική τη ζωή αυτού που μένει. Η απώλεια του αγαπημένου πολλαπλασιάζει τις αγωνίες, τους φόβους, τις ανασφάλειες. Τη νύχτα όλα είναι πιο δύσκολα. Οι άνθρωποι είναι ακόμα πιο μόνοι δίχως το θόρυβο και τους περισπασμούς της μέρας. Βλ. Μάρκος Μέσκος: Δύσκολα, δύσκολα ξημερώνει (Ελεγείες, 2005).

Συνολική θεώρηση

* Η γραμματική αναγνώριση είναι το σχήμα, το όχημα. Η ανατροπή της υποδηλώνει την ανατροπή στο επίπεδο του βιώματος.

* Μια μικρή ερωτική ιστορία: Στην αρχή είναι ο έρωτας. Ο/η αγαπημένος/η φεύγει και το κενό αναπληρώνουν οι φόβοι και η μνήμη, στοιχεία που καθιστούν αφόρητες πια τις νύχτες.

* Η α-ρηματική σύνταξη α. επιβάλλεται από την τεχνολόγηση, β. αναδεικνύει τα τέσσερα ονόματα, γ. δίνει την αίσθηση της ακινησίας και δ. αποκρύπτει το ποιητικό εγώ.

* Δίχως ποιητικό εγώ, δίχως εσύ, δίχως τόπο και χρόνο. Αυτό που πραγματεύεται το ποίημα συμβαίνει παντού και στον καθένα.

Περισσότερα για την Κική Δημουλά από το περιοδικό Δι@πολιτισμός:

1. Κική Δημουλά Η έγερση των καθημερινών πραγμάτων, του Θανάση Μαρκόπουλου
2. O χρόνος και η απώλεια στην ποίηση της Κικής Δημουλά, της Αγάθης Γεωργιάδου
Πηγή: xrysomyga.blogspot.com

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ
Ο Πληθυντικός Αριθμός

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. Στο ποίημα αυτό, η ποιήτρια δεν κάνει συγκεκριμένη αναφορά σε χώρο και σε πρόσωπα. Τι επιτυγχάνει μ’ αυτό τον τρόπο;
2. Με ποιες τεχνικές αξιοποιεί στο συγκεκριμένο ποίημα η ποιήτρια τις δυνατότητες που της παρέχει η γλώσσα και τι πετυχαίνει με αυτές;
α) με τις αμφισημίες και τις πολυσημίες των λέξεων, β) με το παιχνίδι ανάμεσα στην κυριολεκτική και στη μεταφορική σημασία, γ) με τον ελλειπτικό λόγο, δ) με τη μετάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, ε) με τη γενίκευση και την εξειδίκευση στ) με τα γένη.
3. Η ποιήτρια διαπραγματεύεται ποιητικά μια συνηθισμένη ιστορία μ’ ένα πρωτότυπο τρόπο3. Συμφωνείτε μ’ αυτήν την άποψη; Να δικαιολογήσετε τη θέση σας.

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. Σε ποιο πρόβλημα των ανθρώπινων σχέσεων αναφέρεται το ποίημα;
2. Πώς επιδρά ο χρόνος στις ανθρώπινες σχέσεις;
3. Ποια είναι, σύμφωνα με το ποίημα, τα χαρακτηριστικά του έρωτα;
4. Πού εντοπίζεται, κατά τη γνώμη σας, η σχέση της μνήμης με τη θλίψη;
5. Πώς μεταβάλλονται οι έννοιες «έρωτας», «φόβος», «νύχτα» με την απόδοσή τους σε πληθυντικό αριθμό; Γιατί, σε αντίθεση μ’ αυτές, η «μνήμη» είναι μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη;

2.3. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:
Σ. Βαβούρης: Αισθήματα και Πρόσωπα
Αισθήματα και πρόσωπα σε χρόνο υπερσυντέλικο
Παρωχημένα ανέκαθεν
και τότε ακόμη που τα ενόμιζα, ενεστώτα.
«Είχα ζητήσει» λόγου χάριν - τόσο να σε βρω
δε σ’ είχα βρει,
αν κι ισχυρίζεσαι πως πιο πολύ
μ’ είχες εσύ αναζητήσει,
γράφοντας γράμματα αναρίθμητα
θαμμένα τώρα
κάτω από την κάθετη ψυχρή βροχή της Δοτικής:
Εν Λαμία - θυμάμαι -
Εν Αθήναις - θυμόσαστε -
τη δωδεκάτη πρώτου, έτους
έτους … ποίου;
Δεν είναι δυνατό να ξέρω πια,
Πάντως, εκείνων των εντάφιων ημερών
παρωχημένα αισθήματα και πρόσωπα
σε χρόνο πάντα υπερσυντέλικο
κι όταν ακόμη τα πιστεύαμε ενεστώτα.
Πώς αξιοποιούνται οι κανόνες της Γραμματικής για να αποδοθούν οι ιδέες του ποιητή; Να επισημάνετε αναλογίες με το ποίημα της Κ. Δημουλά.

3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
1. Πώς σχετίζονται μεταξύ τους οι τέσσερις βασικές έννοιες του ποιήματος: έρωτας, φόβος, μνήμη, νύχτα;
2. Η συγγραφέας, αν και σ’ ένα πρώτο επίπεδο δημιουργεί την εντύπωση ότι κάνει μια γραμματική τεχνολόγηση τεσσάρων εννοιών, στην ουσία εμβαθύνει στο συναισθηματικό κόσμο και στην πραγματικότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Να επαληθεύσετε αυτή την άποψη με στοιχεία του ποιήματος.