ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμμα-τολογικά στοιχεία:
1. Ο εξομολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου. Σε ποια σημεία των Σελίδων μπορείτε να τον επισημάνετε;
2. Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση μιας χαμένης ζωής μέσα σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη με μεγάλη ιστορία2. Ποια βιώματα του συγγραφέα μπορεί να συνέβαλαν, κατά τη γνώμη σας, σ’ αυτή την αίσθηση;
Για την απάντηση μπορείτε να συμβουλευτείτε και το βιογραφικό σημείωμα που παρατίθεται στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου σας. Επίσης βλ. Βιβλίο Καθηγητή, Ποίηση 4, σσ. 132 κ.ε.
3. Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου «άλλοτε πλησιάζουν τον άμορφο μονόλογο […], άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα». Να δώσετε μερικά παραδείγματα μέσα από τις Σελίδες από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές μορφές γραφής του.
Το χαρακτηρισμό «πεζογραφήματα» τον δίνει ο ίδιος ο Ιωάννου στα έργα του λέγοντας ότι αρέσκεται στο πολύπτυχο «πεζογράφημα». Αυτό που περιέχει όλα τα είδη, που είναι και δοκίμιο και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται διότι αυτό τον «χωράει» και τον εκφράζει. Το ονόμασε, όπως λέει, «πεζογράφημα» είτε γιατί περιείχε όλα τα είδη, είτε γιατί κανένα από τα πεζογραφικά είδη δεν εκάλυπτε το καινούργιο είδος, Δρουκόπουλος Α., Γιώργος Ιωάννου, Ένας οδηγός για την ανάγνωση του έργου του, Αθήνα 1992, σ. 131. Σχετικά βλ. και Σαββίδης Γ. Π., Καστανόχωμα, εκδ. Καστανιώτη, Σειρά: Σκέψη, Χρόνος και Δημιουργοί, Αθήνα, σσ. 181-182. Ο συγγραφέας μάλιστα αναρωτιέται «μπας και ο σοφότερος μεταπολεμικός πεζογράφος μας ήταν, εν τέλει, ο Ιωάννου».
Τα κείμενα του Ιωάννου «άλλοτε πλησιάζουν τον ‘άμορφο’ συνειρμικό μονόλογο, για να αποστάξουν μια ιδιάζουσα διάθεση με την ανάκληση πραγμάτων ανορθόδοξα εφαπτόμενων […], άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, για να υποβάλουν έντεχνα μια στάση ζωής μέσα από την τάχα αμερόληπτη, ορθολογική ταξινόμηση ανθρώπων και ανθρώπινων σχέσεων· άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα, έμφορτα όμως συχνά με αλλότρια στοιχεία ή απαλλαγμένα από αφηγηματικές συμβάσεις, σε βαθμό που η παλαιότερη αισθητική θα τον θεωρούσε απαράδεκτο» (Κοτζιάς Α., ό.π., σσ. 44-45).

4. Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως μια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του, της Θεσσαλονίκης. Σε ποια από τα πεζογρα-φήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας μπορείτε να το εντοπίσετε αυτό;
5. «Η αφηγηματική ύλη των πεζογραφημάτων του Ιωάννου «θησαυρίστηκε» με δύο κυρίως «όργανα»: τη μνήμη και την παρατήρηση». Με τη βοήθεια των πεζογραφημάτων που ανθολογούνται στις Σελίδες να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι «θυμάται» και τι «παρατηρεί» συνήθως ο συγγραφέας.
Δρουκόπουλος Α., ό.π., σσ. 162-164: «Η μνήμη του αφηγητή είναι κατάφορτη από γεγονότα και πρόσωπα… […] είναι τόσο κυριαρχική επάνω του, ώστε εύκολα το περιεχόμενο της μνήμης με το συνειρμό, υποκαθίσταται στην παρούσα πραγματικότητα. Τα γεγονότα του παρελθόντος είναι παρόντα· αυτή είναι και η ευαισθησία του αφηγητή…[…] Η παρατήρηση είναι το άλλο μέσον του αφηγητή με το οποίο «θησαυρίζει» την ύλη που έχει αποθέσει στα πεζογραφήματα ο Ιωάννου. Με την παρατήρηση το πεζογράφημα παίρνει τη μορφή της αφήγησης του συγκεκριμένου».
6. Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά. Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο; Να απαντήσετε σε αναφορά με τα διηγήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας.
Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς
2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. Ποιες εικόνες της καθημερινής ζωής αποτελούν την αφόρμηση του πεζογρα-φήματος; Ποιο είναι το θεματικό του κέντρο;
2. Θα μπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριμένο αφήγημα ως μια μικρογραφία της καθημερινότητας και του περίγυρου; Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας.
3. Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριμένου, ενδιαφέρεται για τη λεπτομέρεια. Σε ποια σημεία του κειμένου χρησιμοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική;
4. Να βρείτε μερικά από τα εκφραστικά μέσα / τρόπους του κειμένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη, αλλά όχι μελοδραματική.
5. Ο συγγραφέας κινείται ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους: εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων. Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς; Ποιες αντιθέσεις μπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους;
6. Η δομή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέμα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο. Πώς διαπιστώνεται αυτό;
Για την κυκλική δομή στα πεζογραφήματα του Ιωάννου βλ. π.χ. Δρουκόπουλος Α., ό.π., σσ. 194-195. Γενικότερα μια αφήγηση θεωρείται ότι έχει κυκλική δομή όταν αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός
7. Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατομικευμένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή; Να δικαιολογήσετε τη θέση σας.
8. Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφημάτων του Ιωάννου είναι ο μικροπερίο-δος λόγος και η απλή καθημερινή γλώσσα. Να επισημάνετε στο εξεταζόμε-νο αφήγημα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη.
2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήματος ο συγγραφέας; Ποιες σκέψεις διατυπώνει;
2. Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες. Πώς ερμηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα; Πώς την κατανοείτε εσείς;
3. «Θαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδα»: Σε ποια επιστροφή αναφέρεται μ’ αυτά τα λόγια ο αφηγητής;
4. Πώς αντιμετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσμός; Ποιο μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα θίγεται έμμεσα εδώ;
Η ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία.
5. Να σχολιάσετε τις φράσεις: «Ονόματα από σβησμένους τάχα λαούς και χώρες, δειλιάζουν μέσα στο νου· Το αίμα μου από κει μονάχα τραβάει, … Τους πληροφορεί το αίμα τους για μένα, όπως και το δικό μου με κάνει να τους κατέχω ολόκληρους.»
6. Να αποδώσετε σύντομα με δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγρά-φου: «Ολομόναχος, ξένος παντάξενος … παραπονιάρικο βόμβο». Πώς συνδέεται με το υπόλοιπο πεζογράφημα;
7. Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφή-ματος και σε ποιο πρόβλημα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται;
3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
1. Ο αφηγητής μοιάζει ενσωματωμένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του. Σε ποια σημεία του κειμένου προβάλλεται περισσότερο, κατά τη γνώμη σας, αυτό; Πού πιστεύετε ότι οφείλεται;
2. Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισμό τους;
3. «Το αίμα μου …όλη αυτή η λαχτάρα»: Να σχολιάσετε το απόσπασμα.
4. Ποια προβλήματα του «πολιτισμού» μας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής μέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφημα;


Στου Κεμάλ το Σπίτι
2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. α) Ποιος είναι ο χώρος (στενότερος – ευρύτερος) στον οποίο εξελίσσεται η δράση;
β) Ποια είναι η οπτική γωνία της αφήγησης;
Σχετικά με την οπτική γωνία της αφήγησης βλ. Έκφραση – Έκθεση Α΄ Λυκείου. σσ. 273 κ.ε.
2. α) Η αφήγηση οργανώνεται με βάση το χρόνο. Μπορείτε να εντοπίσετε τα διαφορετικά επίπεδά του;
β) Σε ποια σημεία της αφήγησης χρησιμοποιείται η τεχνική της επιβράδυνσης και σε ποια η τεχνική της επιτάχυνσης;
3. Να χαρακτηρίσετε την ξένη από την περιγραφή της μορφής και της συμπεριφοράς της.
4. Ο αφηγητής φαίνεται να μην εκτιμά καθόλου ούτε τον τρόπο με τον οποίο εκσυγχρονίζεται η πόλη ούτε τους φορείς που έχουν αναλάβει τον εκσυγχρο-νισμό της. Σε ποια σημεία του κειμένου και με ποια εκφραστικά μέσα / τρόπους προβάλλεται αυτή η θέση του;
6. α) Σε ποιο σημείο του αφηγήματος χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την τεχνική της προοικονομίας και τι πετυχαίνει μ’ αυτήν;
β) Πώς συνδέονται οι τελευταίες φράσεις: «Στο σπίτι αυτό καθόταν ένας μπέης … Κυλιόταν κάτω, όταν φεύγανε, φιλούσε το κατώφλι. Τέτοιο σπα-ραγμό δεν ματαείδα» με το υπόλοιπο πεζογράφημα;
2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. Πώς σχετίζεται ο τίτλος του αφηγήματος με το περιεχόμενό του;
2. Η κεντρική μορφή του πεζογραφήματος, η γυναίκα, κυριαρχείται από έντονη νοσταλγία. Ποια σημεία στη στάση της φανερώνουν αυτή τη νοσταλγική της διάθεση;
3. Ποιο ήταν το «μεγάλο καλό» που ευχόταν η ξένη να ανταποδώσει ο Θεός στον αφηγητή και στους δικούς του;
4. α) Πού αποδίδει αρχικά ο αφηγητής το γεγονός ότι η ξένη έμοιαζε να απολαμβάνει τα μούρα;
β) Γιατί επεκτείνεται, κατά την άποψή σας, στην αναλυτική περιγραφή του δέντρου τους και του καρπού του;
5. Για ποιο λόγο, κατά τη γνώμη σας, η γυναίκα ζητά να φυτέψει το σπόρο της μουριάς και στο δικό της περιβόλι;
6. Γιατί η ξένη αρνείται να πιεί το νερό της βρύσης;
7. Πώς αποκαλύφθηκε η τουρκική καταγωγή της γυναίκας; Επέδρασε αυτή η αποκάλυψη στα συναισθήματα που έτρεφαν γι αυτήν ο αφηγητής και οι δικοί του; Πώς δικαιολογούνται;
8. Τι έκανε την τουρκάλα να καταρρεύσει όταν επισκέφθηκε το σπίτι λίγο μετά τον πόλεμο;
9. Πώς ερμηνεύετε τη στάση της γυναίκας στο αφήγημα;
10. Με ποιο τρόπο επηρέασαν οι ιστορικές συνθήκες την εξέλιξη της προσωπι-κής ζωής της γυναίκας;
2.3. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:
Γ. Ιωάννου: Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι
Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι
κλείστηκα μέρες και παλεύω
με τους λεκέδες του ασβέστη.
Μετρώ τα ξύλα στο ταβάνι, βρίσκω τα νερά·
δίνω ονόματα, τους δίνω την καρδιά μου.
Ύστερα παίρνει και φυσά.
Σαρώνονται χαρές και γνωριμίες.
Ξανά μονάχος με τα ξύλα και τις πέτρες.
Ίσως στεριώσω τώρα· πάλι απ’ την αρχή.
Ίσως προφτάσω να σκαλώσω τους χαμένους.
Πώς συμπεριφέρεται ο ήρωας του ποιήματος; Σας θυμίζει η στάση του τη γυναίκα του πεζογραφήματος;
3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
1. Πώς συμπεριφέρεται η γυναίκα σε κάθε μία από τις επισκέψεις της; Πώς συνδέεται η αλλαγή της διάθεσής της με τις αλλαγές του τοπίου και της πόλης;
2. Να συγκρίνετε το εξεταζόμενο πεζογράφημα με τα υπόλοιπα των Σελίδων ως προς την οργάνωση του υλικού της αφήγησης.
Για να απαντήσουν οι μαθητές στην ερώτηση πρέπει να διακρίνουν ότι στο πεζογράφημα αυτό η αφήγηση είναι ευθύγραμμη, χωρίς εμβόλιμες αφηγήσεις, δευτερεύοντα περιστατικά και παρεκβάσεις, σε αντίθεση με τη συνήθη τακτική του συγγραφέα.
3. Τι συμβολίζουν για την ξένη τα μούρα , το νερό απ’ το πηγάδι της αυλής και το κατώφλι;
Τα μούρα, το νερό από το πηγάδι και το κατώφλι της αυλής είναι ό,τι έχει επιβιώσει από το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε η γυναίκα και συμβολίζουν αυτά που τη δένουν με το παρελθόν και τις ρίζες της, από τις οποίες αποκόπηκε βίαια.
4. Πώς παρουσιάζονται στο πεζογράφημα η παλιά και πώς η μοντέρνα πόλη; Ποια είναι η βασική διαφορά τους, κατά τον αφηγητή;