ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Γιώργος Ιωάννου : γενικές πληροφορίες
Παιδί προσφύγων, γεννιέται στη Θεσσαλονίκη, όπου και περνά μεγάλο μέρος της ζωής του. Ασχολείται με ποίηση (Ηλιοτρόπια, Τα χίλια δέντρα) κυρίως όμως με πεζογραφία (Για ένα φιλότιμο, Η Σαρκοφάγος, Η μόνη κληρονομιά, Πολλαπλά κατάγματα κ. ά.). Επίσης με το θέατρο, με μεταφράσεις αρχαίων κειμένων, με μελέτες γύρω από τη νεοελληνική παράδοση και με εκδόσεις λογοτεχνικών περιοδικών.
Αντλεί τη θεματολογία του από τα παιδικά του χρόνια, από τους πρόσφυγες, από τη δύσκολη δεκαετία του ΄40 και από τη μεταπολεμική Ελλάδα. Η περιπλάνησή του στο χώρο της μνήμης, το βίωμα, η υπαρξιακή αγωνία, το σχόλιο και η λεπτή παρατήρηση χαρακτηρίζουν τα κείμενά του. Διασπά τη χρονική ή αφηγηματική αλληλουχία και γοητεύεται από τον εσωτερικό μονόλογο, με τον οποίο προσπαθεί να εισάγει τον αναγνώστη στη ζωή του κάθε ήρωα, χωρίς τη συγγραφική του παρουσία (περισσότερα για εσωτερικό μονόλογο στο σχολικό εγχειρίδιο «Λεξικό λογοτεχνικών όρων» σελ. 75 – 78, ΟΕΔΒ).



«Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς»

 Τα κείμενά του χαρακτηρίζονται και από τον ίδιο ως πεζογραφήματα. Είναι ο πλέον κατάλληλος τίτλος, γιατί με τη γενικότητά τους καλύπτεται η θεματική ποικιλία του συγγραφέα. Αυτά άλλοτε πλησιάζουν το συνειρμικό μονόλογο (Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς), άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο, άλλοτε έχουν τα δομικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών διηγημάτων. Επίσης γιατί δεν έχουν ως στόχο την πλοκή αλλά τη μνήμη, η οποία αναβιώνει τις στιγμές.
 αφήγηση με εσωτερική εστίαση, ομοδιηγητικός αφηγητής (παρατηρητής/αυτόπτης μάρτυρας).
 Θέμα του κειμένου οι πρόσφυγες, ο τρόπος σκέψης τους και η στάση του συγγραφέα απέναντί τους.
 σελ. 247 Στέκομαι και… Σε χρόνο ενεστώτα για να δοθεί η εντύπωση ενός συνεχούς «τώρα», χαρακτηριστικό του εσωτερικού μονόλογου.
 Κάθομαι στο ορισμένο καφενείο… το συγκεκριμένο καφενείο, προσδιορίζεται έτσι και η πόλη˙ η Θεσσαλονίκη, βασική συστατική ψηφίδα της η προσφυγιά.
 …περιβάλλοντα συναντημένοι. ίσως γιατί προσπαθούν να προσαρμοστούν. Η παράγραφος γεμάτη αντιθέσεις: μικροί ≠ μεγάλοι, αν και γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη εντούτοις διατηρούν τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους, ίδιοι στο περιβάλλον τους ≠ διαφορετικοί σε άλλα.
 …έχω φοβερά εξασκηθεί. γιατί τους ξέρει καλά.
 …από κοντά ολότελα αλάνθαστος. η ύλη του Ιωάννου γεμίζει από δύο στοιχεία: μνήμη και παρατήρηση. Η μνήμη είναι κατάφορτη από γεγονότα, γεγονότα συνειρμικά που υποκαθιστούν την πραγματικότητα. Η παρατήρηση δίνει στον αφηγητή συγκεκριμένη διάσταση. Εδώ παρατήρηση. στη σελίδα 248 στη δεύτερη παράγραφο κυριαρχεί η μνήμη.
 …Καραμανλήδες, τους Καυκάσιους… Περιοχές προσφύγων. Η παράθεση των τοπωνυμιών είναι σαν μια φυλετική και ιστορική αναφορά στη Θεσ/νίκη.
 σελ. 248 …είναι διαπίστωση. δηλαδή δεν αλλάζει η εικόνα που έχει για αυτούς.
 …ή μια πανάρχαια ράτσα. συνειρμικά ανατρέχει στην ιστορία. και άλλο χαρακτηριστικό του εσωτερικού μονόλογου.
 …και τίμιες φυσιογνωμίες τους. η στάση του απέναντι στους πρόσφυγες. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των βασανισμένων και ξεριζωμένων ανθρώπων είναι ότι συνεχίζουν να διατηρούν την ανθρωπιά τους.
 Το αίμα μου από κει… οι πρόσφυγες είναι πρότυπά του, μόλο που ο ίδιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσ/νίκη. Δες και την τρίτη ερώτηση του σχολικού εγχειριδίου στη σελ. 251 τι λέει ο Καζαντζάκης στην Ασκητική του.
 …αυτή η λαχτάρα; η λαχτάρα του πηγάζει από την ανάγκη του να γνωρίσει τη ράτσα του.
 …να ήταν έτσι η αλήθεια. γραφή ευαίσθητη, όχι μελαγχολική.
 …στους τέσσερεις ανέμους. μετανάστευση, σημάδι χρονολογίας, δεκαετία του ΄60.
 …να σφαχτούν˙ θίγει τις προσπάθειες ενσωμάτωσης.
 Τώρα φυσικά τους τρέμουν… καυτηριασμός της εξουσίας. Γιατί; γιατί τους θεωρούσαν ξένα σώματα, γιατί τάραξαν την τάξη και δε γίνονταν αποδεκτοί ως γνήσια τέκνα της πατρίδας. Αν και το ύφος είναι εξομολογητικό, νοιώθουμε να συνομιλούμε μαζί του, ο οποίος με σαρκασμό διακριτό γίνεται πειστικός, γιατί δε διστάζει να μιλήσει ο ίδιος και όχι καλυπτόμενος από ξένα προσωπεία.
 σελ.249 Ολομόναχος… η μοναξιά της μεγαλούπολης τον κάνει να ζηλεύει όσους ζουν κοντά στους δικούς τους
 σελ.250 Εγώ όμως… στους συνοικισμούς υπάρχει ομόνοια, σύμπνοια. Ο συγγραφέας που ζει έξω από αυτούς βιώνει την αδιαφορία και τη μοναξιά. Αποπνέεται η αίσθηση μιας χαμένης ζωής σε μια μεγαλούπολη
 Γι΄ αυτό ζηλεύω… φόρτιση συγγραφέα. Δες και σελ. 377 του σχολικού εγχειριδίου (παρά τη φόρτιση…κληρονομιά)
 …της ράτσας μου τριγύρω. αφήγηση κυκλική (αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός)
 Ύφος : προσωπικό, εξομολογητικό, απλό, όπου χρησιμοποιεί α΄ πρόσωπο (ζωντάνια), όπου β΄ (επικοινωνία), όπου γ΄ (αντικειμενικότητα).



«Στοῦ Κεμάλ το σπίτι»

 Αφηγητής ομοδιηγητικός, με εσωτερική εστίαση. ευθύγραμμη αφήγηση χωρίς εμβόλιμες αφηγήσεις ή δευτερεύοντα περιστατικά.
 Ο τίτλος προσδιορίζει το χώρο και δεν έχει σχέση με την εξέλιξη του πεζογραφήματος
 σελ 265 … η μαυροφορεμένη… το α΄ θέμα του κειμένου: η παρουσία της τουρκάλας, η οποία μοιάζει για τον αφηγητή με αίνιγμα και με αφορμή τη συμπεριφορά της θα ξεδιπλώσει τις σχέσεις των απλών ανθρώπων.
 …αρχοντικής… μια αρχόντισσα. προσήμανση. Θα εξηγηθεί ο χαρακτηρισμός στις τρεις τελευταίες σειρές του κειμένου
 ιδέα δεν είχαμε. ότι την άφηναν να τους επισκέπτεται για να δαμάσει τη νοσταλγία της. Η προσημάνσεις στην ά παράγραφο : 1. μιλά τούρκικα 2. η επίσκεψη στο σπίτι 3. η γενικότερη συμπεριφορά της
 Πότε πότε έκλεινε… αναπόληση του παρελθόντος. Ζητά νερό και μούρα γιατί ήταν παλιά (πηγάδι – δέντρο) και της θύμιζαν τα νεανικά της χρόνια
 Το δικό μας έκαμνε… αποδίδει την επιθυμία της στο γεγονός ότι η μουριά έκανε καλά μούρα, δε φαντάζεται την ευχαρίστηση της γυναίκας που έτσι καταπραΰνεται η νοσταλγία της. Το σημείο αυτό αποτελεί επιβράδυνση.
 σελ. 266 …το Ισλαχανέ… τόπος η Θεσ/νίκη. με μια ευρύτερη ανάγνωση όλες οι περιοχές όπου γης όπου υπάρχουν πρόσφυγες.
 …στο μπαχτσέ της. δικαιολογία
 Τη δεύτερη φορά… ο χρόνος
 …νερό από τη βρύση. το νερό του πηγαδιού τη συνδέει με το παρελθόν
 Η γυναίκα βούρκωσε… νοιώθει να κόβονται οι δεσμοί με το παρελθόν
 σελ. 267 Η αποκάλυψη αυτή… την αρχική συμπάθεια τη διαδέχεται η οργή και πάλι η συμπάθεια, γιατί βλέπουν στο πρόσωπο της γυναίκας και τη δική τους μοίρα, επειδή και οι ίδιοι είναι πρόσφυγες. είχαμε … εκεί κάτω»
 Δεν την ξανάδαμε από τότε. Γιατί ο χώρος του παρελθόντος δεν υπάρχει πια. Από εδώ και πέρα η αναφορά στο β΄ θέμα: η κακοποίηση της αισθητικής από την τεχνολογική εξέλιξη και την άκρατη προσδοκία του κέρδους. Η εισβολή της ανάπτυξης συνεπάγεται το γκρέμισμα του παλιού κόσμου και το σβήσιμο των αναμνήσεων.
 …οι δασκαλεμένοι εργάτες ειρωνεία και κατηγορώ
 …μία κόρη… η αποκάλυψη της ταυτότητας. Η κόρη είναι η γυναίκα. Το ήθος της γυναίκας διαφαίνεται από τα λόγια του αφηγητή. Αρχοντιά, ευαισθησία, ίσως φόβος, για αυτό δεν αποκαλύπτει την ταυτότητά της. Αποπνέει σεβασμό και αναγνωρίζεται ως βασανισμένος πρόσφυγας.


βιβλιογραφία

1. Μ.Γ. Μερακλής, Η Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία, πεζογραφία, Θεσ/νίκη, 1970
2. Περιοδικό Η Λέξη, αρ.39
3. Περιοδικό Διαγώνιος, αρ. 2, «Οι νέοι πεζογράφοι της Θεσσαλονίκης», Τόλης Καζαντζής

Πηγή: 11kai.blogspot.com