ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Ο διωγμός σε 200 φωτογραφίες

Η προσωπική δερμάτινη βαλίτσα του Φελίξ Σαρτιό,

την οποία μας κληροδότησε ο χρόνος

Ο Φελίξ Σαρτιό (Felix Sartiaux, 1876-1944), Γάλλος μηχανικός και αρχαιολόγος, ήταν ο πρώτος που οργάνωσε αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αρχαία Φώκαια της Μικράς Ασίας το 1913, 1914 και 1920. Το όνομά του ίσως να θυμίζει κάτι σε όσους έζησαν, μέσα από τις αναμνήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων τους, τους διωγμούς της Φώκαιας. Γιατί, όταν ξέσπασε ο πρώτος διωγμός στις 12 Ιουνίου 1914 (30 Μαΐου με το παλιό ημερολόγιο), ο Σαρτιό ήταν εκεί για να προστατεύσει τους Ελληνες. Ο επιφανής φιλέλληνας κατόρθωσε, με τη βοήθεια των συνεργατών του, να υψώσει τη σημαία της Γαλλικής Δημοκρατίας σε τέσσερα σπίτια και, έτσι, να σώσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού από τη μανία των Τσετών.

Ο διωγμός του 1914 έμεινε άγνωστος στη συλλογική μνήμη εξαιτίας της απουσίας των φωτογραφικών τεκμηρίων. Διεσώθη μόνο στις καρδιές των Φωκιανών προσφύγων και στις αφηγήσεις τους. Να, όμως, που η ιστορία δεν είχε πει ακόμη την τελευταία της κουβέντα.

Οι Ελληνες κάτοικοι της Φώκαιας αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη τους μετά τον διωγμό του 1914. Επιβιβάζονται σε πλοιάρια και αναχωρούν για τη Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά… Δύο από τις πολύτιμες φωτογραφίες του Σαρτιό

Τον Μάιο του 2005, ενενήντα ένα χρόνια μετά τον πρώτο ξεριζωμό των Φωκιανών, βρέθηκαν στο Παρίσι οι φωτογραφίες που απεικόνιζαν το δράμα του τόπου τους, τόπου με ένδοξη ιστορία, αφού Φωκαείς ήταν αυτοί που τον 6ο αιώνα π.Χ. ίδρυσαν τη Μασσαλία στη Γαλλία, το Εμπόριον στην Ισπανία, την Ελέα στην Ιταλία κ.ά. και διέδωσαν στη δυτική Μεσόγειο τον ελληνικό πολιτισμό.

Τις φωτογραφίες βρήκε ο Ελληνας ιστορικός φωτογραφίας Χάρης Γιακουμής ύστερα από τηλεφώνημα ενός Τούρκου φίλου. «Έλα να δεις ελληνικές φωτογραφίες», του είπε. Τις είχε αγοράσει την προηγουμένη από Γάλλο έμπορο, ο οποίος τις είχε αποκτήσει μόλις μία μέρα πριν σε δημόσιο πλειστηριασμό στο Παρίσι!

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Ελευθεροτυπία http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=30.07.2008,id=40462080

ΠΗΓΕΣ

1 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία που δίνει το ιστορικό παράθεμα να περιγράψετε τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες της μ. Ασίας από τους Τούρκους τα έτη 1914-1916

Το Γενάρη του 1915 καλέσανε την κλάση μου. Παρουσιάστηκα στο Κουσάντασι μαζί με καμιά εβδομηνταριά συγχωριανούς μου. Μας καταγράψανε και μας στείλανε στα σπίτια μας να ετοιμάσουμε τα ρούχα μας· σε δυο τρεις μέρες θα φεύγαμε για τα Τάγματα Εργασίας στην Άγκυρα.

Οι περσότεροι μόλις ακούσανε τον προορισμό, τρέξανε να κρυφτούνε. Εγώ συμφώνησα με τη γνώμη του φίλου μου, του Κώστα Πανάνογλου· ……………..Έλεγα: Έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε δυο στραβά κι ανάποδα. Το ένα κακό είναι να κρυφτείς· το ’ζησες και ξέρεις τι λογιώ είναι. Τ’ άλλο το άγνωστο είναι τ’ Αμελέ Ταμπούρια. Τα λένε για χειρότερα, μα πώς να τ’ αναμετρήσει ο λογισμός σα δεν τα ξέρει; Όσα κι αν είχα ακουστά για τα Τάγματα δε με τρομάζανε. Εγώ σκιαζόμουνα κείνα που είδανε τα δικά μου μάτια. Κάθε χτύπος στην πόρτα να κόβει χρόνια από το γονιό σου! Να σε κυνηγούνε παντού και να μην έχεις καντούνι να σταθείς. Να ζεις σαν ποντικός στα ταβάνια και στους υπόνομους, ακίνητος, θαμμένος ζωντανός. Χίλιες φορές καλύτερα τ’ Αμελέ Ταμπούρια. Εκεί θα παλεύεις με το θάνατο, μα θα παλεύεις στήθος με στήθος, χνότο με χνότο, ορθός σε πέτριν’ αλώνια. Τέτοια κρίση έβγαλα και πήγα.

Ήταν Φλεβάρης του 1915 όταν ξεκινήσαμε. Κανείς από το σπίτι δεν είχε καιρό για ξεπροβοδίσματα. Μονάχα ο Γιώργος καθώς μ’ αποχαιρετούσε κοντοστάθηκε· θυμήθηκε πως έφτανε όπου να ’ναι και η δική του αράδα. Ύστερα με ρώτηξε:

― Φοβάσαι;

― Δεν ξέρω. του αποκρίθηκα. Κείνο που ξέρω είναι πως δε θα πω στο θάνατο: κόπιασε! Θα παλέψω να ζήσω!

― Εμένα πολύ θα μου λείψεις, μου ’κανε και καβάλησε απότομα το μουλάρι, το κλότσησε κι έφυγε μπουρινιασμένος.

Πέντε μερόνυχτα η διαδρομή Σμύρνη-Άγκυρα. Τα τρένα πήγαιναν αργά γιατί δούλευαν με ξύλα. Όλο το τούρκικο κάρβουνο το τραβούσε η Γερμανία για τις δικές της ανάγκες. Μας είχαν αμπαρωμένους σε βαγόνια που μεταφέρνανε άλογα. Μονάχα μια φορά τη μέρα μάς ανοίγανε για να πάμε για σωματική μας ανάγκη. Από τετρακόσιους ογδόντα άντρες που είχε εκείνη η αποστολή, μόνο οι τριακόσιοι δέκα φτάσανε στον προορισμό τους. Οι εκατόν εβδομήντα το σκάσανε στο δρόμο. ………………………………………………………………………………………….

Πόσοι απ’ αυτούς που το σκάσανε θα κατορθώνανε να φτάσουνε ζωντανοί στα σπίτια τους! Τα βουνά ήταν αφιλόξενα, οργιά το χιόνι και λεφούσι οι Τούρκοι λιποτάχτες. Οι δρόμοι είχανε παντού φυλάκια. Έπρεπε να ’χεις μπόλικο παρά για να δωροδοκείς, να ’χεις και τύχη και μυαλά τετρακόσια για να γλιτώσεις απ’ τις παγίδες. Χιλιάδες Ρωμιοί βρήκαν έτσι το θάνατο. Κι ήταν οι τυχεροί. Γιατί όσους πιάναν ζωντανούς τους παραδίνανε στις αρχές· αυτοί ’ταν οι πιο δυστυχισμένοι. Κάλλιο να ’χανε πέσει από μαχαίρι και σφαίρα στο δρόμο, παρά π’ αξιώνονταν να φτάσουνε ζωντανοί στο τάγμα τους.

Με στείλανε στο «Ικιντζί Αμελέ Ταμπουρού», στο δεύτερο Τάγμα Εργασίας, ογδόντα χιλιόμετρα πέρα από την Άγκυρα, στο χωριό Κιλισλάρ. Δώδεκα τάγματα δουλεύανε σε δρόμους και σε μια σιδηροδρομική γραμμή, που την είχε αρχίσει πριν τον πόλεμο γαλλική εταιρία.

Μόλις με παραδώσανε στο τάγμα, είδα να φέρνουν τέσσερις λιποτάχτες. Τους υποχρεώσανε να γονατίσουν. Εμάς μας παρατάξανε γύρω τους. Ο ταγματάρχης, που θα μας έπαιρνε στους ορισμούς του, έβγαλε ένα σύντομο λόγο όλο βρισίδι και απειλές. Ύστερα άρπαξε ένα βούνευρο και ρίχτηκε πάνω στους δεμένους λιποτάχτες. Άκουγες τ’ αγκομαχητά τους, τις σφυριγματιές του βούνευρου και τη δύσκολη ανάσα του ταγματάρχη. Όταν απόκανε, πιάσανε κουρμπάτσι οι χωροφυλάκοι. Σπάζανε οι σάρκες των ανθρώπων και πεταγόταν ένα σκοτωμένο μαύρο αίμα. Ύστερα τους στήσανε ορθούς και τους περνούσανε στο λαιμό «βραχιόλια…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Τι σκαρφίζονταν οι άνθρωποι για να εξευτελίσουνε το συνάνθρωπό τους. Πάνω στα βασανιστήρια πέφτανε τα βρακιά, βγαίνανε τ’ αχαμνά στη φόρα, ανακατεύονταν με το αίμα, σάλια, μύξες, ούρα, κόπρανα και δάκρυα! Σοβαρούς, κιμπάρηδες ανθρώπους, προσπαθούσανε να τους κάνουνε ρεντίκολο!

Όταν τελείωσε η… υποδοχή, μας μαντρώσανε στους λόχους. Ανάμεσό μας μέτρησα διακόσιους άντρες με τέτοια σιδερικά στο λαιμό. Πώς τ’ άντεχαν οι χριστιανοί; Θηρίο είν’ ο άνθρωπος!

Το πρώτο βράδυ ανταμώσαμε στο λόχο άλλους έξι Κιρκιντζώτες, που με δάκρυα στα μάτια μάς είπανε:

― Πώς τ’ αποφασίσατε να ’ρθείτε σε τούτη την κόλαση; Τι τρέλα ήταν αυτή! Γιατί δεν τινάζατε καλύτερα τα μυαλά σας στον αγέρα; Εδώ θα πεθάνουμε ούλοι σαν τα σκυλιά στ’ αμπέλι.

Έκανα το θαρρετό, μα σαν έπεσα να κοιμηθώ έκλεινα τα μάτια μου κι έβλεπα βούνευρα και χαλκάδες. Πλάι μου ένας μεσόκοπος έλεγε σ’ ένα συνάδερφο ψιθυριστά:

― Άλλο είναι όταν σε πηγαίνουνε για ντουφέκι ή για κρεμάλα. Γίνεσαι μεμιάς από τίποτις κάτι. Τούτο δω είναι ασήκωτο βασανιστήριο!

Κι ο άλλος του αποκρίθηκε:

― Εγώ θα το σκάσω μια από τούτες τις μέρες. Κι ας μου βάλουνε χίλιους χαλκάδες· δεν αντέχω άλλο!

Διδώ Σωτηρίου «Ματωμένα χώματα»

2.Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία που δίνει το ιστορικό παράθεμα να περιγράψετε τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες της μ. Ασίας από τους Τούρκους τα έτη 1914-1916

ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Συγγραφέας: ΚΕΛΕΚΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

… Αφού ξεμπέρδεψαν με τους Αρμενίους ήρθε η σειρά των Ελλήνων… Εδώ εφαρμόστηκε άλλο σχέδιο, έμπνευση Γερμανών με εκτελεστές τους Τούρκους… Με τη δικαιολογία ότι χρειάζονταν τις περιοχές, όπου κατοικούσαν οι Έλληνες, για στρατιωτικούς λόγους, άρχισαν ομαδικά να εξορίζουν τον πληθυσμό από τις περιοχές του στα βάθη της Ασίας. Τους άνδρες τους είχαν συγκεντρώσει στα “αμελέ ταμπουρού”, δηλ. τάγματα εργασίας, που στην πραγματικότητα ήτανε τάγματα θανάτου, όπου κάτω από χιόνι και βροχή ή κάτω από λιοπύρι, χωρίς νερό και φαγητό έπρεπε να σπάνε πέτρες, για να φτιάξoυν δρόμους. Πολλοί δεν αντέχουν κι αφήνουν τα κόκαλά τους άθαφτα κι άκλαφτα, άλλοι λιποτακτούν απ’ όπου μπορούν, είτε από το στρατό είτε από τα τάγματα εργασίας…
Το ίδιο συμβαίνει και στα χωριά και στις πόλεις, που δεν αντέχουν τον εξευτελισμό και καταφεύγουν στα βουνά αντάρτες… Οι σκοποί των ανταρτών στην αρχή ήταν η τιμωρία των Τούρκων και η προστασία των γυναικοπαίδων …
Όμως και η ζωή στα βουνά είναι τρομερά δύσκολη και γεμάτη κινδύνους, αφού δε βρίσκουν εύκολα τροφή κι ακόμη πιο δύσκολη με τα όπλα και τα πυρομαχικά. Ζουν στο ύπαιθρο σε σπηλιές, μέσα στη βροχή και στο χιόνι και με δύσκολη και επικίνδυνη τη μεταξύ τους επικοινωνία και συνεννόηση. Κι’ όμως, πολλά καταφέρνουν και γράφουν λαμπρές σελίδες ηρωισμού και αυταπάρνησης τόσο στο Δυτικό Πόντο με παράδειγμα την Αμισό και την Πάφρα, όσο και στον Ανατολικό με τη Σάντα, το ηρωικό Σούλι του Πόντου.
Αλλά εξίσου απάνθρωπες και φρικτές ήτανε και οι λευκές πορείες ή πορείες θανάτου. Ξεσήκωναν γέρους-γριές, ανήμπορους, γυναικόπαιδα, μέσα στο βαρύ χειμώνα της Ανατολής και τους οδηγούσαν στα βάθη με πορεία 100 και 200 χιλιομέτρων μέσα σε βροχή και σε χιόνι, χωρίς νερό, χωρίς φαγητό, χωρίς ρούχα. Έτσι, από τις κακουχίες και την εξάντληση πέθαιναν στους δρόμους.
Στις πορείες θανάτου, μερικές φορές, οι γυναίκες ξέροντας τι τις περίμενε, όταν έφθαναν σε απόκρημνες πλαγιές που κάτω βούιζε το ποτάμι έπεφταν -σαν ένα άλλο Ζάλογγο ή Αραπίτσα- να πνιγούν, να σκοτωθούν, παρά να υποστούν την ατίμωση.

Προσοχή ! ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

«Μικτή Επιτροπή »- σελ . 138 – 139(Το Οικουµενικό … του 1914)

«Τάγµατα εργασίας»- σελ. 139 (Οι άνδρες … αρρώστιες )

ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

12ος αι. : [σελ. 138], μαζικοί εξισλαμισμοί

18ος – 19ος : [σελ. 138], ενίσχυση ελλ. Πληθυσμών στη Μ. Ασία λόγω μεταναστεύσεων

19ος αι. : [σελ. 138], εθνική αφύπνιση των Τούρκων

1914 πρώτοι μήνες [σελ. 138], μεταναστεύσεις μουσουλμάνων προς Μ Ασία

1914 αρχές:[σελ. 138], Έλληνες της Ανατολικής Θράκης εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους

Οκτώβριος 1914:[σελ. 139], είσοδος της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο/δε λειτουργεί η Μικτή Επιτροπή

1918:[σελ. 139],τέλος Α’ Παγκόσμιου Πολέμου

Πηγή: