ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Ακολουθούν πέντε εκφωνήσεις ασκήσεων που τέθηκαν στις Πανελλήνιες εξετάσεις των τελευταίων ετών. Οι ασκήσεις τέτοιου τύπου μέχρι και τις τελευταίες εξετάσεις (2007-2008) βαθμολογούνται με 10 μονάδες. Η μοριοδότησή έχει αυξηθεί σε 12 μονάδες. Για να τις αντιμετωπίσουμε προσέχουμε:
1. Πρέπει να γράψουμε παράγραφο (Θεματική περίοδο – Λεπτομέρειες/σχόλια – κατακλείδα ). Συχνά οι μαθητές γράφουν δύο παραγράφους, ή δεν οργανώνουν/δομούν σωστά το λόγο.

2.Δεν πρέπει να υπερβούμε τα όρια των λέξεων.

3. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, τις λέξεις/εκφράσεις της περιόδου που δίνεται στο δικό μας κείμενο ούτε να χρησιμοποιήσουμε το απόσπασμα που δίνεται ως θεματική περίοδο εκτός και αν η εκφώνηση της άσκησης ζητά ρητά κάτι τέτοιο (π.χ. Χρησιμοποιώντας ως θεματική περίοδο το παρακάτω απόσπασμα να αναπτύξετε … κτλ. )

4.Πρέπει να προσέξουμε να αναπτύξουμε εξίσου όλες τις ιδέες/ σκέψεις/νοήματα που περιέχει το απόσπασμα. Ισχύουν δηλαδή τα ίδια σχετικά με την ισομερή ανάπτυξη του θέματος που γνωρίζουμε από την έκθεση (παραγωγή λόγου).

5.Δεν πρέπει να απομακρυνόμαστε πολύ από τη συλλογιστική του συγγραφέα αλλά να λαμβάνουμε συνεχώς υπόψη το κεντρικό νόημα του κειμένου όταν η εκφώνηση μας καλεί να «αναπτύξουμε το περιεχόμενο του αποσπάσματος του κειμένου» (βλέπε τις εκφωνήσεις Β-Γ-Δ-Ε). Η πρώτη εκφώνηση μας αφήνει περισσότερα περιθώρια ελευθερίας αλλά πάντα πρέπει να προσέχουμε μήπως βγούμε εκτός θέματος.

Α.Σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων να διατυπώσετε την άποψή σας για το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι».

Β.Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Άλλοι μας λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί».

Γ.Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Δε μένω τυφλός στα ψεγάδια μας, αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας».

Δ.Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος».

Ε.Να αναπτύξετε σε 70-80 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος που αγαπάει και πιστεύει αυτό που κάνει, ζει όρθιος με την ψυχή του».

Οδηγίες για πιθανές ερωτήσεις
1. Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο μικρότερες σε ποιο σημείο θα τη χωρίζατε και γιατί;

Απάντηση
Οδηγός μας για το χωρισμό θα είναι το νόημα, το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται σε κάποιο σημείο της παραγράφου. Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηματικούς άξονες, π.χ. περιγραφή ενός προβλήματος και συνέπειές του. Συνήθως βοη­θάει η ύπαρξη μιας διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμός.

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου.
[Πανελλ.2001]

Απάντηση
Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντομος (να μην ξεπερνά τη μια γραμμή), κυριολεκτικός, να αποδίδει το νόημα της παραγράφου. Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου.

Καλύτερα να αποφύγουμε το ρήμα στον τίτλο

Με ποιον τρόπο έχει αναπτυχθεί η παράγραφος;

Απάντηση
v Ορισμός (πρέπει να αναφέρουμε την έννοια της οποίας δίνεται ο ορισμός. Σε αυτή την περίπτωση η θεματική πρόταση υποβάλλει την ερώτηση ‘τι είναι;’ ή ’ Τι εννοεί με αυτό’ )
v Διαίρεση (σύντομη αναφορά στην έννοια και στις κατηγορίες)
v Σύγκριση – αντίθεση (αναφέρουμε ποιες έννοιες συγκρίνονται αντιθετικά)
v Παραδείγματα (σύντομη αναφορά)
v Αίτιο – αποτέλεσμα( πρέπει να αναφέρουμε ότι στη θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες και επομένως η ανάπτυξη γίνεται με τη μέθοδο των αιτίων ή των αποτελεσμάτων )
v Αιτιολόγηση (η θεματική πρόταση υποβάλλει ένα «γιατί» )
v Αναλογία (η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά)

Συνδυασμός μεθόδων
Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε πάνω από έναν τρόπο ανάπτυξης. Άρα, στο τέλος της απάντησης ο μαθητής πρέπει να κάνει λόγο για συνδυασμό μεθόδων.

Η ερώτηση μπορεί να δοθεί ως εξής: «Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η θεματική πε­ρίοδος της παραγράφου;», ή «πώς οργανώνεται ο λόγος στην παράγραφο;»

Να γράψετε τα δομικά στοιχεία της … παραγράφου.
[Πανελλήν. 2000]

Απάντηση
Γράφουμε τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες - σχόλια, την κατακλείδα.

Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφου;
Απάντηση
Ανιχνεύουμε τη σύνδεση μεταξύ των περιόδων και των προτάσεων (εντοπίζουμε τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις, τις επαναλήψεις, τους συγγενείς νοηματικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο.)

Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις;
[Πανελ. 2001]
Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και μας ζητεί­ται να βρούμε ποια σχέση μεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν, π.χ. διά­ζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο - αποτέλεσμα, συμπέρασμα , χρό­νο, προϋπόθεση
κ.ά.

Ποια νοηματική σχέση συνδέει τις παραγράφους "χ" και "ψ";

[Πανελ. 2000]
Απάντηση
Πρόκειται για τη συνεκτικότητα. Προσέχουμε το νόημα της μιας και της άλλης παραγράφου και γράφουμε τι σχέση έχουν, π.χ. πρόβλημα - λύση, αίτιο - αποτέλεσμα, σχέση αντίθεσης κ.ά.
Η ερώτηση μπορεί επίσης να τεθεί ως εξής: Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων.

Εξετάστε την αλληλουχία του κειμένου.

Απάντηση
Οφείλουμε να διακρίνουμε τον πρόλογο, το κύριο μέρος, τις ενότητες αυτού και τον επίλογο. Στα μη αποδεικτικά κείμενα τα νοήματα αναπτύσσονται ελεύθερα, συνειρμικά, διαισθητικά. Στα αποδεικτικά κείμενα αναπτύσσονται με λογική σειρά. Σύντομα οφείλουμε να σχολιάσουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα. Επίσης, οφείλου­με να εξετάσουμε αν υπάρχει σύνδεση - συσχέτιση των νοημάτων στον άξονα του χρόνου (με χρονολογικά σειρά) ή στον άξονα του τόπου.

Πώς συνδέονται οι παράγραφοι "χ" και "ψ";
Απάντηση
Απαντάμε διττά. Ελέγχουμε τη μορφική σύνδεση (συνοχή) δηλαδή διαρθρωτικές λέξεις /φράσεις, επαναλήψεις κτλ και τη νοηματική (συνε­κτικότητα)πρόβλημα – λύση, αίτιο – αποτέλεσμα κτλ.

Πώς διαρθρώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα / ποια είναι η αρχιτεκτονική του κειμένου;

Απάντηση
Γενικά η διάρθρωση των σκέψεων μπορεί να είναι αυστηρή, να αναπτύσσονται δηλαδή με λογική σειρά, ή ελεύθερη, ακόμη και συνειρμική. Συγκεκριμένα, όταν τα κείμενα είναι αποδεικτικά για μια ολοκληρωμένη απάντηση πρέπει να αναφερθούμε στην αλληλουχία, στη συνοχή και τη συνεκτικότητα.

πηγές: 1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ
2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών
3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ
4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά

Τα παραπάνω άρθρα έχουν αναρτηθεί στο "Giouliblog,το ιστολόγιο της Έκθεσης" , το οπίο αποτελεί άριστη πηγή βοήθειας για τους υποψηφίους της Γ΄Λυκείου.