ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ

Σταθερά η Ν. Γλώσσα, από το 2001 μέχρι το 2007 χαρακτηρίζεται από τα χαμηλότερα ποσοστά αριστούχων, συγκριτικά με κάθε άλλο μάθημα που κυμαίνεται κάτω ή ελάχιστα πάνω από το 1%! Το 2008 καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό αριστούχων που ανέρχεται στο 1,62%. Σχετικά χαμηλά, κατά μέσο όρο περίπου 15% είναι το ποσοστό που βρίσκεται στη βαθμολογική ζώνη 15-17,9, αν και το 2009 άγγιξε το 23,91% που είναι και το υψηλότερο στην ιστορία των εξετάσεων στη συγκεκριμένη κλίμακα. Το 2009 καταγράφεται το χαμηλότερο ποσοστό υποψηφίων με βαθμολογία «κάτω από τη βάση» που ανήλθε στο 22,57%.
Υψηλά ποσοστά αναβαθμολογήσεων στη Νεοελληνική Γλώσσα κάθε χρόνο που αγχώνουν την πλειονότητα των υποψηφίων.

Περίπου 20.000 γραπτά χρειάστηκαν αναβαθμολογητή. Και να σκεφτεί κανείς ότι οι αλλαγές στον τρόπο βαθμολόγησης του μαθήματος, με τη μείωση κατά 10 μονάδες στη βαθμολόγηση της παραγωγής κειμένου (Έκθεσης) και της αντίστοιχης αύξησης των ερωτήσεων του Β μέρους έγιναν με κύριο επιχείρημα της ηγεσίας του ΥΠΕΠΘ «τον περιορισμό της υποκειμενικής βαθμολόγησης» στο συγκεκριμένο μάθημα. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι όσοι υποψήφιοι εξασφαλίσουν υψηλή βαθμολογία στο συγκεκριμένο μάθημα έχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα συγκριτικά με τους άλλους. Μια επίδοση κοντά στο «16» θεωρείται ικανοποιητική ακόμα και για τους υποψηφίους που έχουν στόχο τα υψηλόβαθμα, περιζήτητα τμήματα.

Το κλειδί
Το υψηλότερο εμπόδιο που καλούνται να ξεπεράσουν οι υποψήφιοι και των τριών κατευθύνσεων στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι η παραγωγή κειμένου-έκθεση που βαθμολογείται με 40 μονάδες στο σύνολο των 100 (40% του συνόλου της βαθμολογίας). Συγκεκριμένα η τρίτη ερώτηση ζητεί την ανάπτυξη των απόψεων των μαθητών σε θέμα ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο και, πάντως, συναφές με το περιεχόμενο του δοθέντος κειμένου. Άλλωστε ως ένας από τους βασικούς σκοπούς και στόχους του μαθήματος είναι οι μαθητές «να ασκηθούν στο να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν με επιτυχία το ανάλογο επίπεδο λόγου σε κάθε περίσταση επικοινωνίας». Ορίζεται, δηλαδή, το είδος του κειμένου που θα γράψουν οι μαθητές, ο δέκτης του κειμένου, ο σκοπός για τον οποίο γράφεται το κείμενο.

Η βαθμολογική αξιολόγηση
Ένα «καλό» κείμενο βαθμολογείται από:

Διάρθρωση των σκέψεων-αρχιτεκτονική του κειμένου (λογική αλληλουχία, συνοχή, πειστική κατάταξη των επιχειρημάτων σε κλιμακωτή μορφή, αποτελεσματική διάκριση των παραγράφων, προοδευτική αποκάλυψη της προσωπικής θέσης, πρωτοτυπία, χωρίς «καλούπια»).
Χρήση της γλώσσας (σαφήνεια, ακρίβεια, λεκτικό-εκφραστικό πλούτο, τήρηση των γραμματικοσυντακτικών κανόνων, σωστή χρήση των σημείων στίξης, μορφή).
Καταλληλότητα ύφους-αποτελεσματικότητα του κειμένου.
(Επιλογή της κατάλληλης «γλώσσας» ανάλογα με την περίσταση και το είδος του κειμένου. Η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από την ικανότητα του γράφοντος να πετύχει τον σκοπό που επιδιώκει με το κείμενο, π.χ. να πείσει ή και να προκαλέσει τις επιθυμητές ενέργειες ή αντιδράσεις).

Τα είδη των θεμάτων
Οι βασικότερες συνθήκες επικοινωνίας στις οποίες καλούνται να προσαρμόσουν την έκθεσή τους οι μαθητές είναι:

ΟΜΙΛΙΑ: Παρουσίαση ενός θέματος στην τάξη, σε σχολική εκδήλωση, σε εκδηλώσεις τοπικών ή πολιτιστικών ή άλλων φορέων, στη βουλή των εφήβων κ.ά.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ: Σε διάφορα «επίσημα» πρόσωπα και δημόσιους φορείς για τη λύση ενός προβλήματος, π.χ. το θέμα του 2000 που ζητούσε επιστολή των μαθητών προς τον Υπουργό Παιδείας.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Με οικεία πρόσωπα του στενού και ευρύτερου περιβάλλοντος, συμμετοχή σε ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές.

ΑΡΘΡΟ ή ΚΕΙΜΕΝΟ - ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΕΙΘΟΥΣ: Σε σχολική εφημερίδα, στον ημερήσιο τύπο, σε σχολική ή κοινωνική εκδήλωση.

8 λάθη προς αποφυγή
Η αδυναμία κατανόησης των ζητουμένων, κυρίως, αλλά και του είδους του επικοινωνιακού λόγου που πρέπει να χρησιμοποιήσουν οι μαθητές οδηγούν σε σοβαρά λάθη, όπως:

1. Η προβολή μιας φανερά παράλογης ή ακαθόριστης θέσης. 2. Η έλλειψη προσπάθειας για λογική τεκμηρίωση μιας ορθής θέσης. 3. Η εκφραστική φτώχεια που συχνά συνοδεύεται από τη μονότονη επανάληψη λέξεων και εκφράσεων. 4. Η απεραντολογία με επαναλήψεις νοημάτων. 5. Η εκφραστική ανομοιομορφία, η φλυαρία, ο ρητορισμός, ο επιφανειακός εκφραστικός πλούτος. 6. Η μη ορθή χρήση των σημείων στίξης, οι συχνές διαγραφές λέξεων, οι μουντζούρες. 7. Η έλλειψη καθορισμένης πορείας και η άτακτη παράθεση των σκέψεων. 8. Η κυκλική πορεία στην ανάπτυξη που την επαναφέρει στο σημείο αφετηρίας με επαναλήψεις και «αναμασήματα».

Η παραγωγή κειμένου

Μελέτη - Διερεύνηση του θέματος: Διαβάζουμε προσεκτικά το θέμα, όσες φορές χρειάζεται για να το κατανοήσουμε και να το διερευνήσουμε εφαρμόζοντας προσεκτικά τις οδηγίες.

1. Χωρισμός δεδομένων-ζητουμένων. 2. Εντοπισμός-υπογράμμιση της κεντρικής έννοιας και των δευτερευόντων εννοιών, ώστε να κατανοήσουμε τα ζητούμενα. 3. Ιδιαίτερη προσοχή στις «δύσκολες λέξεις» ή «λέξεις-κλειδιά». 4. Δεν παίρνουμε θέση πριν καταλάβουμε τι ακριβώς ζητά το θέμα. 5. Δεν απομονώνουμε λέξεις και δεν παρασυρόμαστε από μεμονωμένες φράσεις. 6. Αποκωδικοποίηση - ερμηνεία ζητουμένων. Στόχος να τα φέρουμε σε προσιτή μορφή: (1)Αίτια ή λόγοι. (2)Σημασία ή αξία. (3)Θετικές-αρνητικές συνέπειες. (4)Προτάσεις-λύσεις (κριτήρια-προϋποθέσεις). (5)Διλημματική διατύπωση ή σύγκριση-αντίθεση = θετικές-αρνητικές συνέπειες (6)Περιγραφή-παρουσίαση. 7. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στον τρόπο διατύπωσης των ζητουμένων. Κάποιο ή κάποια μπορεί να έχουν διπλό σκέλος.

Κατάστρωση Σχεδιαγράμματος: Πρέπει να καταστρώσουμε γενικό σχεδιάγραμμα.

1. Καταγράφουμε τα βασικά σημεία-άξονες, όπως τα σκεφτόμαστε. 2. Σκεπτόμαστε-συγκεντρώνουμε το υλικό κατά τομείς (οικονομικός, πολιτικός, πνευματικός.) με βάση τα διαγράμματα για το άτομο και την κοινωνία. 3. Τροποποιούμε-βελτιώνουμε το σχεδιάγραμμά μας με βάση τις απαιτήσεις του θέματος. Στόχος μας είναι κάθε σημείο του σχεδιαγράμματος να ισοδυναμεί με τον πλαγιότιτλο που θα μας δίνει το θέμα κάθε παραγράφου.

Δομή - Οργάνωση του κειμένου: 1. Η ισόρροπη ανάπτυξη των ζητουμένων είναι το θεμέλιο για την πετυχημένη ανάπτυξη του θέματος. 2. Προσέχουμε ιδιαίτερα την οργάνωση-δομή της έκθεσης, ώστε να μην περιέχει παραγράφους ή ενότητες «εκτός θέματος». 3. Δεν παρασυρόμαστε από παρόμοια θέματα γράφοντας ακατάσχετα για την κεντρική έννοια. Έχουμε υπόψη μας: α. Κάθε θέμα έχει τις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις, όπως προσδιορίζονται από τα ζητούμενα. β. Δεν γράφουμε οτιδήποτε είναι σχετικό με την έννοια ή το πρόβλημα του θέματος, εφόσον δεν αναπτύσσει άμεσα τα ζητούμενα.

Περιεχόμενο: 1. Διατυπώνουμε πριν από ή στον επίλογο με σαφήνεια την προσωπική μας θέση για το θέμα. Δίνουμε ευθείες απαντήσεις στα ερωτήματα. 2. Η προσωπική μας άποψη είναι σαφέστατα διατυπωμένη, χωρίς όμως να είναι και απόλυτη. Παίρνουμε υπόψη δεδομένα του θέματος. 3. Αποφεύγουμε απόλυτες και δογματικές διατυπώσεις. Να μη διατυπώνουμε βιαστικά, αναπόδεικτα και αυθαίρετα συμπεράσματα. 4. Να αποφεύγουμε την καταστροφολογία. Με άλλα λόγια να μη δίνουμε την εντύπωση ότι από το φαινόμενο ή το πρόβλημα που εξετάζουμε θα προκύψει και το... τέλος της ανθρωπότητας. 5. Αποφεύγουμε ακόμα: παραινέσεις-συμβουλές, προεκτάσεις-παρεκβάσεις, επίδειξη εγκυκλοπαιδισμού, αντιφάσεις-αμφιβολίες.

Έκφραση / διατύπωση - ύφος:

1. Προσέχουμε το είδος του κειμένου που μας ζητάνε να γράψουμε. Αν, δηλαδή, είναι άρθρο, δοκίμιο, ομιλία ή κάτι άλλο, ώστε να χρησιμοποιήσουμε το κατάλληλο ύφος, τις κατάλληλες προσφωνήσεις και μεταβατικές λέξεις-φράσεις σύμφωνα με τις οδηγίες.

α. Εκφράσεις-δείκτες της συγκεκριμένης επικοινωνιακής ανάγκης ή συνθήκης.

β. Ανάλογα με το επικοινωνιακό πλαίσιο καθορίζουμε και το ύφος.

2. Να είμαστε ακριβολόγοι, έτσι, ώστε κάθε πρόταση -και κάθε λέξη- να λέει κάτι ουσιαστικό. Παράλληλα γράφουμε μόνο για πράγματα που γνωρίζουμε καλά.

3. Να αποφεύγουμε στην έκθεσή μας να επαναλαμβάνουμε συνέχεια την κεντρική έννοια. Μπορούμε πριν αρχίσουμε να σημειώσουμε συναφείς λέξεις και φράσεις ή αντίθετες. Π.χ. Ελευθερία: ανεξαρτησία, αυτονομία, απελευθέρωση, χειραφέτηση, αυτοπροσδιορισμός.

4. Αποφεύγουμε: επαναλήψεις, μακροπερίοδο λόγο, άστοχη εναλλαγή χρόνων και προσώπων των ρημάτων, πεζολογία και αργκό εκφράσεις, πλεονασμούς-ταυτολογίες.

8 πρακτικές συμβουλές

1 Η προσφώνηση στον πρόλογο διαμορφώνεται ανάλογα με το είδος του επικοινωνιακού λόγου και τον δέκτη. Ομιλία: Αγαπητοί συμμαθητές/καθηγητές, Κυρίες και κύριοι κ.λπ. Επιστολή: Αξιότιμε κύριε, Κύριε υπουργέ/πρόεδρε, Αξιότιμοι κύριοι... Συζήτηση ή Άρθρο/δοκίμιο πειθούς: Δε χρειάζεται προσφώνηση. Χρησιμοποιούμε β ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο ή και α πληθυντικό ανάλογα με την περίσταση.

2 Το κείμενο δεν πρέπει να έχει έντονο/υπερβολικό υποκειμενικό χαρακτήρα. Συνήθως ο πομπός δεν εκφράζει αποκλειστικά υποκειμενικές απόψεις, αλλά ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων. Εκπροσωπεί τους συμμαθητές του, τους νέους, τα μέλη ενός Συλλόγου, τους κατοίκους μιας περιοχής κ.λπ.

3 Η έμφαση δίδεται στην επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση των απόψεων που διανθίζονται με εκφράσεις-δείκτες της συγκεκριμένης επικοινωνιακής ανάγκης ή συνθήκης. (Θα ήθελα να αναφερθώ, επισημαίνω ότι, θα υπογραμμίσω άλλο ένα βασικό σημείο, θεωρώ χρέος μου να τονίσω, Στόχος μας να ευαισθητοποιήσουμε, Εύκολα θα μπορούσαμε να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό ότι. Ας θυμηθούμε όλοι μας, Σκεφτείτε, Αναλογιστείτε κ.λ.π.).

4 Η επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση των απόψεων ακολουθούν τις βασικές δομές του λόγου: Δομή κειμένου (πρόλογο/κύριο θέμα/επίλογος. Δομή παραγράφου (θεματική περίοδος/λεπτομέρειες/κατακλείδα (προαιρετικά). Φροντίζουμε για τις βασικές αρετές: Ενότητα-συνοχή-αλληλουχία.

5 Το ύφος επιβάλλεται να διαθέτει αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα. Ωστόσο πρέπει να αποφεύγουμε την πεζολογία και τη χρήση ιδιωμάτων του προφορικού λόγου (π.χ. νεολαιίστικη αργκό).

6 Η ομιλία έχει πιο επίσημο ύφος από τη συζήτηση, όπως και η επιστολή σε δημόσιο φορέα, συγκριτικά με το άρθρο μιας σχολικής εφημερίδας.

7 Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχήματα λόγου (ανάλογα με το είδος του επιστημονικού λόγου) που αποφεύγονται στην παραδοσιακή «έκθεση ιδεών». Ωστόσο οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι ρητορικές ερωτήσεις και τα άλλα σχήματα λόγου πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο, χωρίς υπερβολές.

8 Με τα σχήματα αυτά αξιοποιείται η βιωματική χρήση της γλώσσας και γίνεται επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη: χιούμορ, ειρωνεία, κολακεία, αίσθημα ευθύνης, χρέους κ.λπ.

Πώς γίνεται η κατανομή των μονάδων
Για την εξέταση στη Νεοελληνική Γλώσσα δίνεται στους μαθητές σε φωτοαντίγραφο απόσπασμα κειμένου (δοκιμιακού, λογοτεχνικού, άρθρου κτλ.) μίας έως δύο σελίδων από βιβλίο, εφημερίδα ή περιοδικό (ή κατασκευασμένο για τον σκοπό της αξιολόγησης) που αναφέρεται σε κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά, επιστημονικά ή άλλα θέματα της καθημερινής ζωής και έχει νοηματική πληρότητα.

Οι μαθητές καλούνται:

Να δώσουν μια σύντομη περίληψη του κειμένου αυτού, της οποίας η έκταση καθορίζεται ανάλογα με την έκταση και το νόημα του κειμένου (25 μονάδες).
Να απαντήσουν σε ερωτήσεις (35 μονάδες), με τις οποίες ελέγχονται: α) η κατανόηση του κειμένου (ιδεολογικά σημεία του κειμένου, επιχειρήματα συγγραφέα, προβλήματα που θέτει, κτλ.), β) η οργάνωση του λόγου (διάρθρωση, δομή διαίρεση και τιτλοφόρηση ενοτήτων, αντοχή, ενότητα, συλλογιστική, κτλ.), γ) τα σημασιολογικά στοιχεία (σημασία λέξεων, συνώνυμα - αντώνυμα, κατασκευή φράσεων ή παραγράφων με ορισμένες λέξεις, αντικατάσταση λέξεων ή φράσεων κτλ.), δ) η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν τη λειτουργία των μορφοσυντακτικών δομών, καθώς και να χειρίζονται αυτές τις δομές, ανάλογα με τους επικοινωνιακούς στόχους του κειμένου.
Να συντάξουν ένα κείμενο, ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο, με το οποίο κρίνουν ή σχολιάζουν κάποια σημεία του κειμένου ή αναπτύσσουν προσωπικές απόψεις, παίρνοντας αφορμή από το κείμενο. Η έκταση της ανάπτυξης αυτής καθορίζεται κατά προσέγγιση, χωρίς να υπερβαίνει τις 600 λέξεις (40 μονάδες).
Κατά τη βαθμολόγηση όλων των θεμάτων λαμβάνεται υπόψη η ορθογραφία, η δομή του κειμένου, ο λεξιλογικός πλούτος, η ακρίβεια και η ορθότητα της διατύπωσης, καθώς και το περιεχόμενο.

Η αλλαγή στον τρόπο βαθμολόγησης που ισχύει από το 2009, με την προσθήκη 10 μονάδων στις ερωτήσεις του Β' μέρους και η αντίστοιχη μείωση της έκθεσης, ούτε το ποσοστό αναβαθμολογήσεων μείωσαν (αντίθετα παρουσίασε μικρή αύξηση) ούτε τις επιδόσεις των διαγωνισθέντων αύξησαν.

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ
πηγή: www.ethnos.gr